Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził zaniepokojenie niektórymi z proponowanych zmian w prawie karnym wykonawczym. Należy podkreślić, że ustawa nowelizująca jest obecnie procedowana. Co zakładają nowe przepisy i dlaczego budzą tyle kontrowersji?
Nowelizacja prawa karnego wprowadza szereg zmian, które zdaniem RPO ogranicza prawo osób pozbawionych wolności do kontaktu ze światem zewnętrznym, w tym nie tylko z osobami bliski, ale rówież obrońcą. Obawy Rzecznika nalezy podzielić, bowiem jak wynika z nowych przepisów, nastąpi ustawowe:
- ograniczenie wsparcia w postawi zapewniania możliwości prowadzenia korespondencji tym osobom pozbawionym wolności, które nie posiadają własnych środków pieniężnych - rezygnacja z finansowania przez administrację minimalnej liczby przesyłek listowych (obecnie 2 przesyłki w miesiącu) pozbawia te osoby korespondencyjnego kontaktu z rodziną i osobami bliskimi;
- zawężenie katalogu korespondencji prowadzonej bez pośrednictwa organu dysponującego do jedynie pism adresowanych do obrońcy w sprawach, w których zastosowano tymczasowe aresztowanie; taki tryb postępowania będzie ograniczał sprawność komunikowania się tymczasowo aresztowanego, wobec którego toczy się kilka postępowań, z obrońcą lub pełnomocnikiem w sprawach, w których nie stosuje się tymczasowego aresztowania, a także w postępowaniu cywilnym.
- niekorzystne dla osób pozbawionych wolności, wobec których stosuje się tymczasowe aresztowanie, zmiany zasad realizacji prawa do utrzymywania kontaktu z osobami najbliższymi, polegające na udzieleniu każdorazowej, odrębnej zgody na każde widzenie; kontakt telefoniczny będzie zaś możliwy jedynie w szczególnych, wyjątkowych bądź nagłych sytuacjach życiowych.
- ustanowienie minimalnego prawa osób skazanych do korzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego przynajmniej raz w tygodniu. Rzecznik podkreśla, że o ile do tej pory kodeks karny wykonawczy nie przewidywał uprawnienia do minimalnej liczby rozmów telefonicznych, to praktyką wielu jednostek penitencjarnych jest udostępnianie telefonów znacznie częściej, nawet codziennie – zatem wprowadzenie ustawowej regulacji w znacznie niższym zakresie może prowadzić do zmiany regulacji wewnętrznych jednostek na niekorzyść osób skazanych;
- wprowadzenie nowego rodzaju kary dyscyplinarnej w postaci pozbawienia możliwości korzystania z widzeń i aparatu telefonicznego na okres do 28 dni;
- rezygnacja ze stosowania niektórych nagród jako ulg, m.in. ulgą nie może być zezwolenie na widzenie w osobnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej, przekazanie wskazanej przez osobę skazaną upominku, otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej.
Zmiany zaproponowane w przedstawionym projekcie prowadzą do ograniczenia kontaktów telefonicznych i korespondencyjnych skazanego i tymczasowo aresztowanego z podmiotami, o których mowa w art. 8 § 3 k.k.w. – obrońcą, pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym oraz przedstawicielem niebędącym adwokatem ani radcą prawnym, który został zaaprobowany przez Przewodniczącego Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do reprezentowania skazanego przed tym Trybunałem. Nie wprowadzają przy tym innych rozwiązań, które mogłyby zrekompensować wprowadzenie przedmiotowych restrykcji.
W obecnym stanie prawnym skazany i tymczasowo aresztowany, który posiada zgodę organu dysponującego, może skorzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego jeden raz w ciągu dnia (art. 105b i art. 217c k.k.w. oraz § 24 ust.1 regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności i § 28 ust. 1 regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania). Przepisy te realizują wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2014 r. sygn. akt K 54/13 wydany w wyniku rozpatrzenia wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich. Trybunał orzekł, iż bezwzględny zakaz kontaktu telefonicznego oskarżonego pozbawionego wolności z obrońcą narusza konstytucyjne prawo do obrony. Stwierdził, iż swobodne porozumiewanie się oskarżonego ze swoim obrońcą stanowi element konstytucyjnego prawa do
obrony i należy do fundamentów rzetelnego procesu sądowego, w którym umożliwia się przygotowywanie obrony i realizowanie jej w toku postępowania. Porozumiewanie się obrońcy i jego klienta powinno być co do zasady nieskrępowane, wolne od kontroli i innych, nadmiernych utrudnień. Ograniczenia tych kontaktów są dopuszczalne, jednak muszą mieć ważną podstawę i być rzetelnie uzasadnione.
Tymczasem zgodnie z nowelizacją, rozmowy telefoniczne z podmiotami, o których mowa w art. 8 § 3 k.k.w. mogą być prowadzone co najmniej raz w tygodniu w terminach określonych w porządku wewnętrznym zakładu karnego lub aresztu śledczego (art. 8 § 4 i art. 217c § 1a). Istnieje zatem przypuszczenie graniczące z pewnością, że określony wyżej minimalny standard zostanie przyjęty jako obowiązujący w zdecydowanej większości jednostek penitencjarnych, gdyż będzie realizował oczekiwania Służby Więziennej zmniejszenia obciążenia pracą funkcjonariuszy. Projektowane przepisy dopuszczają co prawda możliwość skorzystania przez osadzonego z dodatkowej, poza terminami wskazanymi w porządku wewnętrznym zakładu karnego lub aresztu śledczego, rozmowy z podmiotami, o których mowa w art. 8 § 3 k.k.w., za zgodą dyrektora zakładu karnego lub aresztu śledczego, jednakże może to nastąpić jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, wyłącznie w sytuacji, gdy na konieczność niezwłocznego przeprowadzenia rozmowy będą wskazywały wyznaczone terminy czynności procesowych. Nie można zgodzić się, że potrzebę kontaktu z obrońcą, pełnomocnikiem lub przedstawicielem przed ETPC wyznaczają wyłącznie terminy czynności procesowych. Realizacja prawa do obrony może bowiem wymagać intensyfikacji kontaktów z tymi podmiotami w różnych stadiach procesu.
Jak słusznie wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich, urzeczywistnienie prawa do obrony wyrażonego w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP wymaga w przypadku osoby pozbawionej wolności zapewnienia jej nieskrępowanego kontaktu z obrońcą, nielimitowanego czasowo i niepodlegającego ograniczeniu częstotliwości. Konstytucyjne prawo do obrony może podlegać ograniczeniom, jednak te ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób, nie mogą też naruszać istoty wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Niestety, projektowane zmiany zdają się zawierać ograniczenia prowadzące w zasadniczy sposób do naruszenia konstytucyjnego prawa do obrony.
Ograniczeniem mającym wpływ na realizację prawa do obrony przez osoby tymczasowo aresztowane jest też zmiana wprowadzona w przepisie art. 217b § 1a k.k.w. Przepis ten w obecnym brzmieniu statuuje odstępstwo od zasady przekazywania korespondencji tymczasowo aresztowanego za pośrednictwem organu dysponującego, wyłączając z takiego trybu postępowania korespondencję tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem albo radcą prawnym. Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem przepisu zwolniona z obowiązku przekazywania za pośrednictwem organu dysponującego zostaje jedynie korespondencja z obrońcą ustanowionym lub wyznaczonym w sprawie, w której zastosowano tymczasowe aresztowanie. Należy zauważyć, że w stosunku do osób tymczasowo aresztowanych nierzadko toczy się jednocześnie kilka postępowań karnych, a nie w każdej sprawie stosuje się tymczasowe aresztowanie, a także postępowania cywilne. W tych postępowaniach korespondencja tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem nie podlega cenzurze. Przekazywanie jej do organu dysponującego nie ma zatem uzasadnienia. Taki tryb postępowania będzie natomiast ograniczał sprawność komunikowania się tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem.
W projektowanych przepisach utrzymano bezwzględny zakaz korzystania przez tymczasowo aresztowanego ze środków łączności innych niż samoinkasujący aparat telefoniczny (art. 217c § 1 k.k.w.), nie uwzględniając tym samym postulatu RPO o dopuszczeniu korzystania przez tymczasowo aresztowanych z komunikatora internetowego, zapewniającego przekaz obrazu i dźwięku. W ocenie Rzecznika nie ma powodu, aby nie dopuścić korzystania z nowych rozwiązań technologicznych, zwłaszcza w zakresie kontaktu tymczasowo aresztowanego z obrońcą i pełnomocnikiem, mając na uwadze, że kontaktowanie się z obrońcą za pośrednictwem komunikatora internetowego jest w swej istocie zbliżone do kontaktu w drodze widzenia.
Nowe przepisy ograniczają prawo osoby pozbawionej wolności do kontaktu z rodziną i innymi osobami bliskimi, określone w art. 102 pkt 2 k.k.w. Co więcej, art. 105 § 1 k.k.w. precyzuje to prawo stanowiąc, że skazanemu należy umożliwiać utrzymywanie więzi przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi m.in. przez widzenia i rozmowy telefoniczne. Zmiany zasad realizacji prawa do utrzymywania kontaktu z osobami najbliższymi, polegające na udzieleniu każdorazowej, odrębnej zgody na każde widzenie uderzają we wskazane prawa osoby pozbawionej wolności . Ponadto nowe przepisy wskazują, że kontakt telefoniczny będzie zaś możliwy jedynie w szczególnych, wyjątkowych bądź nagłych sytuacjach życiowych. Należy więc stwierdzić, że wprowadzone nowelizacją przepisy wprost godzą w kontakty z bliskimi albo prowadzą do ograniczenia prawa do kontaktu ze światem zewnętrznym. Nie można przy tym również pominąć konieczności respektowania w toku wykonywania kary pozbawienia wolności wobec osoby będącej rodzicem – prawa dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców, określonego w art. 9 Konwencji o prawach dziecka. Należy przy tym podkreślić, że podstawową zasadą ustanawiania i dyrektywą interpretacyjną do stosowania każdego przepisu związanego z dzieckiem i sytuacją, w której się znalazło, jest zasada dobra dziecka opisana w art. 3 Konwencji o prawach dziecka, a państwo – strona Konwencji – powinno zapewnić rodzicom, także pozbawionym wolności, pomoc w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich i podtrzymaniu więzi z dzieckiem.Dlatego też zasadna jest konkluzja, że proponowane zmiany w prawie karnym uderzają także w podstawoweo prawa dziecka, gwarantowane Konstytucją i przepisami prawa międzynarodowego.
Źródło:
- projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw , druk nr 2376
- Opinia RPO dla Ministra Sprawiedliwości, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2021-11/RPO_opinia_kkw_24.11.2021.pdf
- wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 2014 r. sygn. akt K 54/13 .
Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Idą zmiany w umowie o pracę na okres próbny
2022-05-13 20:29
Polska zacieśnia współpracę podatkową z Brazylią
2023-04-16 13:45
Wakacje kredytowe ponownie w Sejmie
2022-07-06 08:00
Rząd zapowiada "urlop dla przedsiębiorcy"
2024-01-12 10:00
Od 2023 roku rekordowa podwyżka składek ZUS
2022-06-17 13:00
Słodki kryzys jednak nie w Polsce
2022-07-22 13:00
Prezydent zdecydował, kiedy odbędą się wybory parlamentarne 2023
2023-08-09 13:00
Coraz mniej czasu na złożenie deklaracji CEEB
2022-06-24 10:30
