Co warto wiedzieć o karze umownej?

• Redakcja
• 2023-01-13 00:06
• Komentarze (0)

Kara umowna stanowi dodatkowe zastrzeżenie umowne, unormowane szczególnie w art. 483 i art. 484 k.c. Instytucja kary umownej ma na celu zabezpieczenie interesu jednej ze stron umowy w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez drugą stronę. Oto najważniejsze cechy kary umownej.

Definicja kary umownej

Stosownie do art. 483 § 1 k.c., można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Z zawartej w przytoczonym przepisie definicji legalnej kary umownej wypływają cztery zasadnicze wnioski. Po pierwsze, kara umowna stanowi instytucję znajdującą zastosowanie w umowach, a więc co najmniej dwustronnych czynnościach prawnych. Po drugie, jej celem jest kompensacja szkody poniesionej w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek zwłoki w zapłacie jest sprzeczne z celem tej instytucji prawnej. Po czwarte, kara umowna stanowi sumę pieniężną, czego nie należy mylić z sztywnie określoną kwotą, ponieważ w praktyce dopuszczalne jest określenie, na etapie zawarcia umowy, jedynie metody ustalania kary umownej w przyszłości.

Niezwykle istotne dla kary umownej jest to, że dłużnik nie może, bez zgody wierzyciela, zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej (por. art. 483 § 1 k.c.). Jest tak dlatego, że kara umowna nie stanowi przedmiotu umowy. Jest jedynie dodatkowym postanowieniem umownym, które ma wspierać jej prawidłowe wykonanie.  

Istotą kary umownej jest modyfikacja zasad odpowiedzialności. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły (art. 484 § 1 k.c.).

Zasady określania wysokości kary umownej

Określenie kary umownej nie musi nastąpić poprzez wskazanie konkretnej kwoty stanowiącej całość kary umownej. Kara umowna powinna być możliwa do wyliczenia w momencie zawarcia umowy, a jej wysokość nie powinna wymagać dowodzenia. Dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu zobowiązania w postaci określonego procentu ustalonego wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, nawet jeżeli nie określono końcowego terminu naliczania kary umownej ani jej kwoty maksymalnej (por. wyr. SA w Poznaniu z 29.6.2022 r., I AGa 205/21, http://orzeczenia.ms.gov.pl). Należy pamiętać, że przepis szczególny może zastrzegać obowiązek wskazania łącznej maksymalnej wysokości kar umownych zastrzeżonych w danej umowie. Takim przepisem jest art. 436 pkt 3 ustawy – Prawo zamówień publicznych.  

Miarkowanie kary umownej

Nie jest prawnie dopuszczalna pełna dowolność w ustaleniu wysokości kary umownej przez strony. Stosownie do art. 484 § 2 k.c., jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. To samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Miarkowanie kary umownej oznacza tyle, co jej zmniejszenie w celu dostosowania do okoliczności faktycznych.

Celem miarkowania kary umownej jest ochrona dłużnika ze względu na zasady słuszności. U podstaw zastosowania art. 484 § 2 k.c. leży potrzeba uwzględnienia interesu tego, kto jest zobowiązany do zapłaty kary umownej. Za właściwe kryterium oceny rażącego wygórowania kary przyjmuje się w orzecznictwie stosunek kary do odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych (por. wyr. SA w Warszawie z 22.9.2022 r., V ACa 109/22, http://orzeczenia.ms.gov.pl).

Funkcja kompensacyjna oraz funkcja represyjna kary umownej

Generalna funkcja kary umownej wyraża się w kompensowaniu szkód. Ale nie jest to jedyna funkcja kary umownej. Jak wskazuje się w judykaturze, kara umowna nie musi realizować funkcji odszkodowawczej przy odpowiedzialności kontraktowej. W danej konfiguracji kontraktowej strony mogą karę umowną tak ukształtować, aby nie pełniła ona funkcji odszkodowawczej (ewentualnie tylko funkcji odszkodowawczej), ale np. funkcję represyjną, czy prewencyjną (por. wyr. SN z 8.7.2022 r., II CSKP 349/22, http://www.sn.pl).

_____________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione. 

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze