Dowody zawierające informacje niejawne mogą być przeprowadzane w toku postępowania sądowego. Tymczasem brakuje regulacji, które w sposób kompleksowy określałyby zasady i tryb postępowania z informacjami niejawnymi w postępowaniu cywilnym i sądowoadministracyjnym.
Podstawowym aktem normatywnym regulującym kwestie postępowania sądowego jest Kodeks postępowania cywilnego. Normuje on także między innymi zasady przeprowadzania dowodów.
Zgodnie z art. 6 KPC, strony i uczestnicy postępowania obowiązani są przytaczać wszystkie fakty i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. Rolą dowodu jest natomiast potwierdzenie słuszności przytaczanego przez stronę twierdzenia, dlatego też zasadą jest ich przeprowadzanie na rozprawie (art. 210 KPC). Przedmiotem dowodu są wyłącznie fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 KPC). Niemniej treść dowodu może także zawierać informacje niejawne, dotyczące najbardziej żywotnych interesów państwa.
Informacje niejawne nie są terminem obcym dla Kodeksu postępowania cywilnego, jednak regulacji prawnym wprost odnoszących się do ich "zabezpieczenia" jest niewiele. Wskazać należy art. 153 KPC, gdzie w § 1 zawarto normę prawną, zgodnie z którą sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych. Swoiste zabezpieczenie informacji niejawnych zawarto także art. 248 KPC, gdzie ustawodawca wprost wyłączył obowiązek przedstawienia dokumentu, gdy ten zawiera informacje niejawne. Także art. 259 KPC, odnoszący sie do dowodu z zeznań świadka, określa niemożność bycia świadkiem przez osobę, która jest wojskowym i urzędnikiem niezwolnionym od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne" bądź która jest zobowiązana do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z naruszeniem tajemnicy informacji.
Z powyższego wynika, że kwestia zabezpieczenia informacji niejawnych jest - na płaszczyźnie całego kodeksu - sprawą marginalną. Poza wymienionymi art. 153 § 1, 248 i 259 pkt 2 KPC, ustawodawca nie przewiduje w tej materii jakichkolwiek szczegółowych rozwiązań. Tymczasem są sprawy sądowe, w których mogą pojawić się informacje niejawne dotyczące interesu państwa, a umożliwienie dostępu do nich na ogólnych zasadach nie wydaje się uzasadnione. Problem ten dotyczy nie tylko postępowań cywilnych, ale również sądowoadministracyjnych.
Sprawy sądowe, w których pojawiają się informacje niejawne, to chociażby sprawy zaopatrzenia emerytalno-rentowego żołnierzy i funkcjonariuszy, np. w zakresie doliczenia do wysługi emerytalnej kwalifikowanych okresów służby. Chodzi zwłaszcza o służbę w strefie wojny, w zwalczaniu terroryzmu, służbę wywiadowczą za granicą czy też szczególnie zagrażającą życiu i zdrowiu. Sprawy te są rozpatrywane przed sądem ds. ubezpieczeń społecznych na podstawie przepisów postępowania cywilnego, a niektóre dowody pozostają wtedy informacją niejawną. W zakresie postępowania sądowo-administracyjnego do spraw takich należą w szczególności sprawy związane z cofnięciem poświadczenia bezpieczeństwa funkcjonariuszowi/żołnierzowi, a także prowadzone wobec nich postępowania dyscyplinarne.
Wydaje się więc uzasadnione stworzenie regulacji prawnych, które w sposób kompletny określiłyby sposób i zasady postępowania, gdy przedmiot dowodu obejmuje informacje niejawne. Dotychczasowe przepisy, zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie odnoszą się do odpowiedniego zabezpieczenia tzw. informacji niejawnych w aktach sprawy. Warto jednak zauważyć, że próba stworzenia kompleksowej regulacji miała już miejsce w projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (UD 180), nad którym prace zostały jednak wstrzymane.
W projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadzono bardzo wysoki rygor względem wszystkich kategorii informacji niejawnych. Jest on dużo wyższy niż w Kodeksie postępowania karnego, gdzie rygor ten odnosi się jedynie do informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne" (art. 156 § 4 KPK). Zgodnie bowiem z projektowanym art. 9 § 4 zd. 2 KPC "uwierzytelnionych odpisów i kopii dokumentów zawierających takie informacje oraz zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku nie wydaje się". Projektowany zakaz z art. 9 § 4 dotyczy więc wszystkich dokumentów zawierających informacje niejawne bez względu na kategorie.
Wprawdzie informacje niejawne stanowiły zasadniczy trzon omawianego projektu, to kształt proponowanych przepisów spotkał się z krytyką, jak się wydaje uzasadnioną. I tak przykładowo z Opinii OBSiL KRRP wynika, że niezrozumiałe jest działanie projektodawcy, wprowadzające na gruncie procedury cywilnej i sądowoadministracyjnej wyższy rygor niż w procedurze karnej, podczas gdy rozwiązanie funkcjonujące na gruncie postępowania karnego jest bardziej adekwatne, bowiem uwzględnia i rozróżnia poszczególne kategorie informacji niejawnych, dopasowując regulacje odpowiednio do specyfiki danej kategorii. W Opinii wskazano także, że zakaz z art. 9 § 4 dotyczy wszystkich dokumentów zawierających informacje niejawne bez względu na kategorie, a w postępowaniu karnym rygor ten dotyczy jedynie kategorii "ściśle tajne" i "tajne". Spójność systemu prawa wymaga przy tym, by w tym zakresie regulacje obu procedur ujednolicono, ewentualnie wyjaśniono w uzasadnieniu projektu przyczyny wprowadzenia tego rygoru w odmiennej postaci niż w postępowaniu karnym.
Jak wskazuje Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, z sądów docierają wyraźne sygnały o trudnościach ze stosowaniem zasad ochrony informacji niejawnych w postępowaniach toczących się przed sądami cywilnymi, w szczególności w zakresie dostępu do takich informacji stron procesu i ich pełnomocników. Przedstawiciele sądów zwracają bowiem uwagę na rosnącą liczbę spraw - szczególnie gospodarczych - w których materiał dowodowy zawiera również informacje niejawne. Jednak o ile ABW może zajmować stanowisko, a przez to kształtować znaczenie istniejących przepisów dotyczących ochrony informacji niejawnych, ze względu na ich kontekst językowy, systemowy czy funkcjonalny, o tyle nie ma uprawnień do stanowienia w tym zakresie powszechnie obowiązujących regulacji prawnych. Zatem wydanie przez ABW wytycznych dotyczących ochrony informacji niejawnych w postępowaniu cywilnym i administracyjnym w sytuacji, gdy brak jest aktu normatywnego w powyższym zakresie, byłoby de facto zastępowaniem przez te wytyczne treści aktu normatywnego, co należałoby uznać za działanie contra legem, tzn. postępowanie niezgodne z obowiązującym prawem.
Powyższe oznacza, że działania legislacyjne, zmierzające do kompleksowej regulacji zagadnienia zasad i trybu postępowania z informacjami niejawnymi, są niezbędne i powinny być podjęte niezwłocznie. Należy bowiem pamiętać, że w przypadkach, gdy istniejące przepisy nie określają w sposób precyzyjny praw i obowiązków odnośnie informacji niejawnych dla uczestników postępowania przed sądami cywilnymi i administracyjnymi, konieczne jest stosowanie zasad ogólnych wynikających z ustawy o ochronie informacji niejawnych, zgodnie z którymi dostęp do informacji niejawnych może uzyskać jedynie osoba dająca rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie w jakim jest jej to niezbędne na zajmowanym stanowisku lub wykonywania prac zleconych (zob. art. 4 ust. 1). Rozwiązanie takie może jednak naruszać zasadę równości stron w postępowaniu, bowiem jak słusznie zauważa RPO w wystąpieniu do resortu sprawiedliwości, zasada równości stron powinna być rozumiana jako sposobność korzystania ze środków dowodowych przewidzianych w procesie oraz jako prawo strony do wysłuchania. Tymczasem w konkretnych postępowaniach (np. w postępowaniach represyjnych - dyscyplinarnych, prowadzonych w trybie przepisów ustaw pragmatycznych czy w postępowaniach sądowoadministracyjnych) istniejące rozwiązania mogą istotnie naruszać prawa wynikające z powyższej zasady.
Przedstawione uwagi w kontekście zagadnienia informacji niejawnych skłaniają więc do konkluzji, że aktualny pozostaje postulat podjęcia dalszych prac legislacyjnych nad zmianami przepisów postępowania cywilnego i sądowoadministracyjnego, które za przedmiot obrałyby informacje niejawne. Stanowiłyby one także wyraz realizacji obowiązku władz państwowych, określonego w art. 45 Konstytucji. Przepis ten nie tylko charakteryzuje sposób działania sądów, które winny rozpatrywać sprawy sprawiedliwie, jawnie i bez nieuzasadnionej zwłoki, ale stanowi zobowiązanie władzy prawodawczej, na której spoczywa powinność stworzenia regulacji prawnych urzeczywistniających powyższe zasady.
Źródło:
- Projekt z dnia 17 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (nr UD 180)
- Opinia OBSiL KRRP w przedmiocie projektu z dnia 17 maja 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (nr UD 180)
- Pismo ABW z dnia z 19 sierpnia 2022 r., P-9483/ 2022/ c-30654/ TB
- Pismo RPO z dnia 27 stycznia 2023 r., WZF.511.1.2022.TO
Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Zapis na sąd polubowny w praktyce
2023-04-18 10:00
Statut związku zawodowego na przykładach
2024-06-20 10:36
Zastrzeżenie numeru PESEL już możliwe
2023-11-18 10:00
Kiedy sąd orzeka zakaz prowadzenia pojazdów?
2024-04-23 00:40
WhatsApp ukarany - EROD publikuje decyzję
2023-02-09 10:50
Raport KMPT: Zakład karny podejrzany o stosowanie tortur
2023-02-02 11:50
