Egzamin notarialny trwa trzy dni. Ostatnim zadaniem, które czeka na zdających jest zagadnienie obejmujące odmowę dokonania czynności notarialnej albo uzasadnienie jej dopuszczalności. Jaki kazus będzie dzisiaj? Czas pokaże. A w między czasie przypomnijmy treść zadania, które było przedmiotem egzaminu w zeszłym roku.
W 2021 roku młodzi notariusze musieli zmierzyć się z następującym stanem faktycznym.
W dniu 9 września 2021 r. w Kancelarii Notarialnej w Warszawie przy ul. Miłej 5 przed notariuszem Janem Nowakiem stawili się: Maria Sas, Roman Sas, Kaja Hel, Piotr Sas, Wojciech Sas i Julian Sas, którzy składają zgodne żądanie sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego po Auguście Sasie.
Stawający zgodnie oświadczają:
August Sas zmarł w dniu 24 sierpnia 2020 r. w Krakowie, ostatnim jego miejscem zwykłego pobytu był Kraków. Miał obywatelstwo polskie, był raz żonaty - z Marią Sas. August Sas w chwili śmierci pozostawał w separacji z Marią Sas. Toczyło się postępowanie o zniesienie separacji; w toku tego postępowania August Sas zmarł. Miał jednego syna -Adama Sasa, który zmarł w dniu 23 marca 2018 r. w Warszawie. Innych dzieci własnych ani przysposobionych nie miał.
Adam Sas miał jednego syna - Romana Sasa, który został uznany za niegodnego dziedziczenia po dziadku Auguście Sasie. Roman Sas nie ma dzieci własnych ani przysposobionych.
Rodzice Augusta Sasa nie żyją - jego matka Janina Sas zmarła w dniu 1 lutego 2000 r., zaś ojciec Jan Sas zmarł w dniu 5 maja 2005 r. August Sas miał rodzeństwo: siostrę Kaję Hel oraz trzech braci: Wojciecha Sasa, Tomasza Sasa i Mirosława Sasa. Tomasz Sas zmarł w dniu 28 lipca 2020 r., pozostawił jednego pełnoletniego syna -Juliana Sasa, który jest jego jedynym spadkobiercą. Mirosław Sas zmarł w dniu 10 października 2020 r., pozostawił jednego pełnoletniego syna - Piotra Sasa, który jest jego jedynym spadkobiercą.
August Sas nie pozostawił testamentu. Nie toczyło się ani nie toczy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po nim, ani też nie miało miejsca notarialne poświadczenie dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe po nim. W skład spadku nie wchodzą: gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo w spadku objęte zarządem sukcesyjnym, nieruchomości położone w Polsce ani prawa rzeczowe lub nieruchomości położone za granicą.
Kaja Hel złożyła w dniu 12 lutego 2021 r. przed notariuszem w innej kancelarii notarialnej oświadczenie o odrzuceniu spadku po Auguście Sasie. Kaja Hel ma córkę Ewę Hel, urodzoną w dniu 3 grudnia 2020 r. Rodzicom Ewy Hel przysługuje pełna władza rodzicielska, nie składali oni w imieniu małoletniej oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po Auguście Sasie.
Tomasz Sas zrzekł się dziedziczenia po Auguście Sasie, umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia w formie aktu notarialnego zawarta została w dniu 14 lipca 2020 r. przed notariuszem w innej kancelarii notarialnej. Nie zawarto umowy uchylającej zrzeczenie się dziedziczenia ani nie zmieniono tej umowy.
Stawający Kaja Hel, Piotr Sas, Wojciech Sas i Julian Sas zgodnie oświadczają, że utrzymywali kontakty rodzinne z żoną spadkodawcy i jego wnukiem, ale o wyroku orzekającym separację między Augustem Sasem i Marią Sas oraz o postanowieniu umarzającym postępowanie w sprawie zniesienia separacji, jak również o wyroku uznającym za niegodnego dziedziczenia Romana Sasa, dowiedzieli się w dniu 9 lutego 2021 r. podczas spotkania rodzinnego. Stawający zgodnie oświadczają, że poza Kają Hel żaden ze spadkobierców nie składał oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Stawający przedłożyli następujące dokumenty:
1. odpis prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 18 grudnia 2020 r., sygn. akt II C 230/20, o uznaniu Romana Sasa za niegodnego dziedziczenia po Auguście Sasie,
2. odpis prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 5 lutego 2019 r., sygn. akt I C 1222/18, o orzeczeniu separacji związku małżeńskiego Augusta Sasa i Marii Sas zawartego w dniu 14 marca 1985 r., bez orzekania o winie,
3. odpis prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 20 listopada 2020 r., sygn. akt I Ns 130/20, o umorzeniu postępowania w sprawie z wniosku Augusta Sasa z udziałem Marii Sas o zniesienie separacji,
4. wypis aktu notarialnego z dnia 14 lipca 2020 r. Rep. A nr 1000/2020 „Umowa zrzeczenia się dziedziczenia”, która zawiera oświadczenie następującej treści:
„Tomasz Sas zrzeka się dziedziczenia po bracie Auguście Sasie, synu Jana i Janiny, a August Sas wyraża na to zgodę”,
5. wypis aktu notarialnego z dnia 12 lutego 2021 r. Rep. A nr 1543/2021 „Protokół przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku”, który zawiera oświadczenie następującej treści:
„Kaja Hel jako spadkobierczyni ustawowa swojego brata Augusta Sasa, syna Jana i Janiny, zmarłego w dniu 24 sierpnia 2020 r. w Krakowie, oświadcza, że odrzuca spadek po nim”,
6. wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia po Mirosławie Sasie z dnia 26 października 2020 r. Rep. A nr 1234/2020, z którego wynika, że spadek po Mirosławie Sasie nabył w całości na podstawie ustawy jego syn Piotr Sas,
7. odpis skrócony aktu zgonu Augusta Sasa,
8. odpis skrócony aktu zgonu Adama Sasa,
9. odpis skrócony aktu urodzenia Romana Sasa,
10. odpis skrócony aktu zgonu Janiny Sas,
11. odpis skrócony aktu zgonu Jana Sasa,
12. odpis skrócony aktu małżeństwa Kai Hel i Jana Hela,
13. odpis skrócony aktu urodzenia Ewy Hel,
14. odpis skrócony aktu zgonu Tomasza Sasa,
15. odpis skrócony aktu zgonu Mirosława Sasa,
16. odpis skrócony aktu urodzenia Piotra Sasa,
17. odpis skrócony aktu urodzenia Wojciecha Sasa,
18. odpis skrócony aktu urodzenia Juliana Sasa,
19. zaświadczenie Urzędu Miasta Krakowa o numerze PESEL Augusta Sasa.
Nie ma zastrzeżeń co do formy, treści i autentyczności przedłożonych dokumentów.
W ocenie Zespołu do przygotowania zadań na egzamin notarialny, zdający powinien sporządzić uzasadnienie dopuszczalności sporządzenia protokołu dziedziczenia i aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego po Auguście Sasie.
Uzasadnienie powinno uwzględniać następujące zagadnienia:
1. Zdający powinien ocenić ważność przedłożonych dokumentów oraz oświadczeń stron, biorąc pod uwagę, iż nie toczyło się dotychczas ani nie jest w toku postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku po Auguście Sasie, ani też nie miało miejsca notarialne poświadczenie dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe po nim. Spadkodawca August Sas nie sporządził testamentu, a zatem powołanie do spadku wynika z ustawy (art. 926 § 1, art. 931 § 1, art. 932 § 1, 3, 4 i 5 k.c.).
2. Ocenę stanu faktycznego na podstawie dokumentów i oświadczeń stron:
A. Dziedziczenie zstępnych spadkodawcy.
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, dziedziczą oni w częściach równych. Syn spadkodawcy (Adam Sas) nie dożył otwarcia spadku, zatem udział spadkowy, który by mu przypadł, powinien przypaść jego synowi (Romanowi Sasowi). Jednakże wnuk spadkodawcy prawomocnym wyrokiem został uznany za niegodnego dziedziczenia. Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny i do wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia dochodzi z chwilą uprawomocnienia wyroku. Wyrok wywołuje skutek ex tunc. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia ustawowego i testamentowego tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 § 2 k.c.). Uznanie wnuka za niegodnego dziedziczenia ma wpływ na porządek dziedziczenia. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku jego małżonek i rodzice.
B. Dziedziczenie małżonka, rodziców i rodzeństwa spadkodawcy.
W związku małżeńskim spadkodawcy orzeczona była separacja. Orzeczenie separacji pomiędzy spadkodawcą a jego małżonkiem skutkuje wyłączeniem małżonka z kręgu spadkobierców ustawowych (art. 935 (1)k.c., art. 61(4) § 1 k.r.o.). Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli orzeczenie o separacji było prawomocne w chwili otwarcia spadku. Toczyło się postępowanie o zniesienie separacji, ale w toku tego postępowania August Sas zmarł. Postępowanie zostało umorzone (art. 567(2) § 2 k.p.c.). Po umorzeniu postępowania utrzymują się skutki uprzednio orzeczonej separacji, w tym skutki z art. 935 (1) k.c.
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych (art. 932 § 3 k.c.). Rodzice spadkodawcy nie żyją, a zatem w ich miejsce do dziedziczenia dochodzi rodzeństwo spadkodawcy. W razie śmierci któregokolwiek z rodzeństwa spadkodawcy w miejsce zmarłego wchodzą jego zstępni (art. 932 § 4 i 5 k.c.).
C. Dziedziczenie rodzeństwa spadkodawcy.
(i) Dziedziczenie Kai Hel (siostry spadkodawcy). Kaja Hel w dniu 12 lutego 2021 r. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po bracie Auguście Sasie z zachowaniem terminu z art. 1015 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w terminie sześciu miesięcy, obliczanym od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jest to termin zawity, z upływem którego wygasa uprawnienie do odrzucenia spadku. Dla spadkobiercy ustawowego początkiem biegu terminu z art. 1015 § 1 k.c. jest zwykle dzień tożsamy z dniem dowiedzenia się przezeń o śmierci spadkodawcy (art. 924, 925 k.c.), gdy już wówczas nie była mu obca znajomość stosunków rodzinnych, na których opiera się powołanie go w określonej kolejności do dziedziczenia z ustawy (art. 931 i n. k.c.). Jeżeli taki spadkobierca wiedział o istnieniu innych osób, które wyłączają go od dziedziczenia z ustawy, termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpocznie się później, to jest od dnia, w którym dowiedział się o uznaniu za niegodnego dziedziczenia spadkobiercy wyłączającego (art. 928 § 1 k.c.), czy też od dnia, w którym osoba mająca silniejsze od niego prawa spadkowe odrzuciła spadek (art. 1020 k.c.; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., III CZP 36/18).
Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przypadającego spadkobiercy z ustawy rozpoczyna bieg od dnia, w którym dowiedział się on, że w stosunku do niego aktualizuje się ta podstawa dziedziczenia. Siostra spadkodawcy wiedziała o istnieniu innych osób, które wyłączają ją od dziedziczenia z ustawy, tj. o żonie spadkodawcy i jego wnuku. Bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku rozpoczął się od dnia, w którym Kaja Hel dowiedziała się o separacji małżonków i uznaniu za niegodnego wnuka spadkodawcy, tj. 9 lutego 2021 r.
Ewa Hel urodziła się w dniu 3 grudnia 2020 r., a więc w chwili śmierci wujka (spadkodawcy) była poczęta, może być zatem spadkobiercą (art. 927 § 2 k.p.c.). Jest powołana do dziedziczenia na podstawie art. 932 § 5 w związku z art. 1020 k.c.; będzie dziedziczyła udział przypadający w spadku po Auguście Sasie jej matce Kai Hel (zob. też uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2018 r., III CZP 102/17, co do braku konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego przez matkę małoletniej).
(ii) Dziedziczenie Tomasza Sasa (brata spadkodawcy).
Tomasz Sas zrzekł się dziedziczenia po swoim bracie. Tomasz Sas i August Sas zawarli w dniu 14 lipca 2020 r. umowę zrzeczenia się dziedziczenia. Umowa ta skutkuje wyłączeniem Tomasza Sasa oraz jego syna (Juliana Sasa) od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli oni otwarcia spadku (art. 1048, 1049 § 2 k.c.). Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, albowiem nie umówiono się inaczej (art. 1049 § 1 k.c.).
Strony nie postanowiły w umowie, że skutki zrzeczenia się dziedziczenia ograniczają się wyłącznie do osoby spadkobiercy ustawowego będącego stroną umowy. W umowie zrzeczenia się dziedziczenia nie jest konieczne wyraźne zamieszczenie postanowienia, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje zstępnych zrzekającego. Julian Sas nie będzie zatem dziedziczył po Auguście Sasie.
(iii) Dziedziczenie Mirosława Sasa (brata spadkodawcy).
Mirosław Sas zmarł w dniu 10 października 2020 r. Nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku po bracie Auguście Sasie. W razie śmierci spadkobiercy przed definitywnym nabyciem spadku zachodzi przypadek tzw. transmisji. Zgodnie z art. 1017 k.c., jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej, aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy. Mirosław Sas (transmitent) zmarł, nie dowiedziawszy się o tytule swego powołania po spadkodawcy bracie Auguście Sasie, więc zanim zaczął biec dla niego termin do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Termin dla Piotra Sasa (transmisariusza) rozpoczyna się w dniu, w którym dowiedział się on o tytule powołania swojego ojca Mirosława Sasa (transmitenta) do dziedziczenia po jego bracie, z zastrzeżeniem jednak, iż wie również o tytule własnego powołania po transmitencie.
Piotr Sas nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie z art. 1015 § 1 k.c. Bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rozpoczął się od dnia, w którym Piotr Sas dowiedział się o separacji małżonków i uznaniu za niegodnego wnuka spadkodawcy, tj. 9 lutego 2021 r. Wobec upływu terminu 6 miesięcy i wygaśnięcia uprawnienia do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, Mirosław Sas będzie dziedziczył po Auguście Sasie.
(iv) Dziedziczenie Wojciecha Sasa (brata spadkodawcy).
Wojciech Sas dowiedział się o separacji małżonków i uznaniu za niegodnego wnuka spadkodawcy w dniu 9 lutego 2021 r. Wobec upływu terminu 6 miesięcy i wygaśnięcia uprawnienia do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, Wojciech Sas będzie dziedziczył po Auguście Sasie (art. 932 § 4, art. 1015 § 2 k.c.).
Podsumowanie
Reasumując, zdający, na podstawie art. 79 pkt 1a, art. 95a, art. 98b, art. 95e § 1 ustawy – Prawo o notariacie, powinien sporządzić uzasadnienie dopuszczalności sporządzenia protokołu dziedziczenia i aktu poświadczenia dziedziczenia po Auguście Sasie na podstawie ustawy przez Ewę Hel, Wojciecha Sasa i Mirosława Sasa po 1/3 części każde z nich, przyjmując, że przedłożone notariuszowi dokumenty są wystarczające do dokonania tych czynności.
Jednym z głównych zagadnień kazusu było dziedziczenie w sytuacji orzeczenia separacji. Co do zasady, orzeczenie separacji pociąga za sobą takie same skutki jak rozwód, choć niekiedy istnieją od zasady tej wyjątki, np. na gruncie prawa podatkowego. Niemniej, jak wynika wprost z art. 935(1) k.c., przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Z treści zadania wprost wynikało, że wprawdzie toczyło się postępowanie o zniesienie separacji, ale w toku tego postępowania August Sas zmarł, dlatego też postępowanie zostało umorzone (art. 567(2) § 2 k.p.c.). W konsekwencji, po umorzeniu postępowania utrzymują się skutki uprzednio orzeczonej separacji, w tym skutki z art. 935 (1) k.c.
Jak słusznie podkreśla się w literaturze przedmiotu, w praktyce może wystąpić również inne zdarzenie. Mianowicie chodzi o sytuację, gdy po wydaniu orzeczenia o zniesieniu separacji, ale przed jego uprawomocnieniem jeden z małżonków zmarł. Wówczas sąd I instancji uchyla postanowienie o zniesieniu separacji (art. 332 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W takim wypadku stwierdza się, że postanowienie nie uprawomocniło się, zatem na dzień śmierci małżonka istniała prawna separacja (N. Szok, R. Terlecki, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Praktyka, orzecznictwo, kazusy, C.H. Beck, Warszawa 2019, s. 137 oraz wskazane tam orzecznictwo).
Źródło:
- Treść zadania oraz Opis istotnych zagadnień dla Komisji Kwalifikacyjnej do zadania polegającego na opracowaniu projektu odmowy dokonania czynności notarialnej albo uzasadnienia jej dopuszczalności w dniu 9 września 2021 r., https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/zadania-egzaminacyjne
- Szok Natalia, Terlecki Radosław, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Praktyka, orzecznictwo, kazusy, C.H. Beck, Warszawa 2019.
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
W Płocku powstanie Akademia Mazowiecka
2022-08-09 17:00
Egzamin radcowski 2024: Kolejne komisje opublikowały wyniki
2024-05-30 12:00
Egzamin wstępny na aplikację: Test - sąd polubowny
2023-07-03 20:30
Zdolność prawna osoby fizycznej
2022-04-19 10:10
