Hipoteka przymusowa służy zabezpieczeniu interesu wierzyciela poprzez obciążenie nieruchomości należącej do jego dłużnika osobistego. Jak natomiast należy ocenić sytuację, w której wierzyciel zmierza do obciążenia nieruchomości przeniesionej na osobę trzecią?
Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, które służy zabezpieczeniu wierzytelności. Na mocy tego prawa wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Do powstania hipoteki konieczna jest czynność prawna ustanawiającą hipotekę oraz wpis w księdze wieczystej nieruchomości, którą hipoteka obciąża. Czynność prawna będąca podstawą powstania hipoteki wyraża wolę właściciela nieruchomości. Nieco inaczej kształtuje się sytuacja w przypadku hipoteki przymusowej.
Ważne
Należy zauważyć, że hipoteka przymusowa powstaje wbrew woli właściciela nieruchomości obciążonej. Dlatego też do jej ustanowienia niezbędny jest tytuł wykonawczy.
Hipotekę przymusową normują przepisy art. 109 i n. ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 146 ze zm.). Zgodnie z art. 109 ust. 1 u.k.w.h. wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika.
Można żądać wpisu hipoteki przymusowej na sumę nie wyższą niż wynikająca z treści dokumentu stanowiącego podstawę jej wpisu do księgi wieczystej. Jeżeli z dokumentu tego nie wynika wysokość sumy hipoteki, suma hipoteki nie może przewyższać więcej niż o połowę zabezpieczonej wierzytelności wraz z roszczeniami o świadczenia uboczne określonymi w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki na dzień złożenia wniosku o wpis hipoteki.
Skarga pauliańska została unormowana w art. 527 i n. k.c. Jest to instytucja prawna służąca ochronie interesów wierzyciela w przypadku niewypłacalności dłużnika.
Stosownie do art. 527 ust. 1 k.c., gdy wskutek tej czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Dodać trzeba, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Przyjęto w judykaturze, że u podstaw wprowadzenia skargi do systemu prawnego leżało akceptowane społecznie i odpowiadające poczuciu sprawiedliwości założenie, że zobowiązania majątkowe powinny być wykonywane, a unikanie wykonania zobowiązań, w tym przez ukrywanie majątku lub dysponowanie nim na rzecz osób trzecich, krzywdzi wierzycieli, godzi w ich kondycję majątkową oraz zaburza procesy wymiany dóbr i usług (zob. wyr. SN z 10.1.2020 r., I CSK 734/18, http://www.sn.pl).
Hipotekę przymusową zabezpieczającą daną wierzytelność pieniężną można ustanowić na podstawie tytułu wykonawczego zasądzającego tę wierzytelność od dłużnika tylko na takiej nieruchomości, która jest jego własnością. Wydaje się, że taki właśnie wniosek wypływa z art. 109 ust. 1 u.k.w.h., mimo że ustawodawca nie rozróżnia tu dłużnika osobistego od dłużnika rzeczowego.
Art. 109. 1. Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa).
(…)
Skarga pauliańska natomiast nie powoduje skutku w postaci powrotu przeniesionego składnika majątkowego do majątku zbywcy. Powoduje jedynie ten skutek, że czynność prawna przenosząca prawo własności jest bezskuteczna względem wierzyciela.
Do podobnych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13.6.2019 r. (V CSK 152/18, http://www.sn.pl), o którym poniżej.
Podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej księgą wieczystą był wyrok sądu oraz wymienione w tym wpisie administracyjne tytuły wykonawcze dotyczące zaległości podatkowych wraz z odsetkami. Tymczasem w chwili składania wniosku o wpis hipoteki współwłaścicielami nieruchomości nie byli dłużnicy, lecz osoby trzecie, które prawo własności nabyły wskutek czynności fraudacyjnej dłużników.
W okolicznościach sprawy nieruchomość objęta wnioskiem o wpis hipoteki nie stanowiła więc własności dłużników, a wierzyciel nie wykazał przedłożonymi dokumentami, że służy mu w stosunku do obecnych właścicieli wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym. Legitymował się on natomiast tytułem wykonawczym stwierdzającym, że przysługuje mu wierzytelność w stosunku do poprzednich właścicieli nieruchomości oraz wyrokiem stwierdzającym bezskuteczność w odniesieniu do tej wierzytelności czynności przeniesienia własności nieruchomości w drodze darowizny na rzecz obecnych jej właścicieli.
W rezultacie Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że prawomocny wyrok uwzględniający powództwo wierzyciela przeciwko osobie trzeciej na podstawie art. 527 k.c. nie stanowi podstawy wpisu hipoteki przymusowej obciążającej nieruchomość osoby trzeciej nabytą w wyniku czynności uznanej za bezskuteczną. Logiczny jest pogląd, że hipotekę przymusową zabezpieczającą skonkretyzowaną wierzytelność pieniężną można ustanowić na podstawie tytułu wykonawczego zasądzającego tę wierzytelność pieniężną od dłużnika, na nieruchomości, która jest jego własnością.
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
6 pytań do prawnika: MIENIE WYŁĄCZONE Z MASY UPADŁOŚCI
2023-02-23 09:43
Dział spadku w pytaniach i odpowiedziach
2024-07-21 13:00
RPO pyta o kontrole rachunków bankowych obywateli
2022-10-07 19:55
Skarga na czynności komornika w pytaniach i odpowiedziach
2023-06-16 07:10
Dozwolona samopomoc przy naruszeniu posiadania
2023-07-21 11:10
Będą dopłaty do używanych elektryków
2024-05-07 16:37
Upadłość zmarłego przedsiębiorcy
2023-03-03 00:01
