Przedstawiamy metody radzenia sobie w sytuacji, gdy ktoś, bez naszej wiedzy i przy użyciu naszych danych zaciągnie pożyczkę. Problem dotyczy skutków prawnych wyłudzenia. Z artykułu dowiesz się, jak spowodować zastrzeżenie dokumentu tożsamości, czym skutkuje powiadomienie organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, dlaczego reklamacja w instytucji udzielającej pożyczki jest ważna i wreszcie – jak przebiega ustalenie nieważności umowy pożyczki.
Istnieją na polskim rynku instytucje udzielające pożyczek (tzw. chwilówek) w oparciu o niewielkie wymagania w zakresie zabezpieczenia spłaty lub udokumentowania sytuacji majątkowo-finansowej pożyczkobiorcy. Dotyczy to w szczególności podmiotów innych niż banki, zajmujących się w przeważającej mierze udzielaniem pożyczek. Z powodu niekiedy niskiej wiarygodności finansowej klienta udzielenie tego typu pożyczki obciążone jest wzmożonym ryzykiem. Z zawartej umowy wynikają więc wysokie koszty, które należy pokryć w zamian za udzielenie pożyczki w drodze szybkiej ścieżki. Mowa o opłatach przygotowawczych, opłatach za rozpatrzenie wniosku, prowizjach etc. W razie opóźnień w spłacie, co oczywiście ma miejsce w przypadku wyłudzenia (wszak celem przestępcy nie jest spłata zaciągniętego zobowiązania) do listy kosztów dochodzą opłaty dodatkowe za monity oraz odsetki karne. Instytucje pożyczkowe udzielają pożyczek także na odległość, w oparciu o przesłane dane osobowe. Nie jest to novum, ten sposób zawarcia umowy stosują również banki. Umożliwiają to przepisy o kredycie konsumenckim zawieranym na odległość, które nie narzucają formy pisemnej zawarcia umowy pod rygorem nieważności, a jedynie w celach dowodowych. Tak zawarta umowa jest więc ważna i skuteczna także jako umowa zawarta przez Internet, z pominięciem podpisów stron.
Zawarcie umowy pożyczki bywa zatem bardzo łatwe. Stwarza to szerokie pole manewru przestępcom stosującym wyłudzenie pożyczki w oparciu o dane osobowe wykradzione z cudzych komputerów (choćby poprzez phishing) albo pozyskane w drodze kradzieży dokumentów tożsamości.
Umowa zawarta z osobą podającą się za kogoś innego w celu oszustwa jest nieważna, ponieważ w świetle prawa brak w niej oświadczenia woli drugiej strony. Zamiast drugiej strony oświadczenie składa osoba wypełniająca swym zachowaniem znamiona czynu zabronionego. Okoliczność polegająca na nieważności umowy, stanowiąca wystarczający powód uwolnienia się osoby pokrzywdzonej od jej skutków prawnych, podlega obiektywnemu stwierdzeniu. Nie wystarczy zatem telefon do instytucji udzielającej pożyczki. Sprawdźmy, jak możesz bronić się przed skutkami takiej czynności prawnej.
Jeżeli ktoś skutecznie wziął na Ciebie pożyczkę, tj. zawarł na Twój rachunek umowę pożyczki, oznacza to, że osoba ta dysponuje Twoimi danymi. W takim przypadku należy jak najszybciej zastrzec dokument tożsamości. Zastrzeżenie dokumentu tożsamości następuje przez wprowadzenie danych do Systemu Dokumenty Zastrzeżone. Można tego dokonać poprzez bankowość internetową. Bank, w którym dokonujemy zgłoszenia, przesyła dane do Centralnej Bazy Danych Systemu, a stamtąd informacja płynie do wszystkich pozostałych banków, operatorów telefonii komórkowych i innych firm korzystających z Systemu Dokumenty Zastrzeżone (szerzej https://www.gov.pl/web/numer-alarmowy-112/system-dokumenty-zastrzezone). Zastrzeżenie dokumentu tożsamości uniemożliwi dalsze posługiwanie się zawartymi w nim danymi osobowymi w celu wyłudzenia. Szczególnie istotny jest nr PESEL oraz seria i nr dokumentu tożsamości. Dlatego tak ważne jest zachowanie poufności tych danych.
W celu profilaktycznym nie podawaj swoich danych osobowych osobom trzecim, jeżeli nie jest to absolutnie niezbędne. Zastanów się zatem dwa razy, zanim np. wypożyczając skuter wodny na wakacjach wręczysz pracownikowi wypożyczalni swój dowód osobisty. Jeżeli dane przechowujesz w pamięci komputera, to pamiętaj o:
- stosowaniu programu antywirusowego,
- sprawdzaniu nadawców wiadomości e-mail,
- możliwie daleko idącym ograniczeniu korzystania z niezaszyfrowanych stron internetowych,
- stosowaniu unikalnych haseł oraz regularnym ich modyfikowaniu,
- nie zezwalaniu przeglądarce na zapamiętywanie haseł,
- nie klikaniu w podejrzane linki.
Niezależnie od powyższych środków ostrożności staraj się nie podłączać do swojego komputera niesprawdzonych dysków przenośnych. Mogą one zawierać oprogramowanie mające na celu wykradzenie Twoich danych.
Do profilaktycznych środków mocno ograniczających pole manewru oszustom należą usługi niejako blokujące możliwość zawarcia umowy pożyczki przez daną osobę. Temu służy Zastrzeżenie kredytowe (zob. https://www.bik.pl/klienci-indywidualni/zastrzezenie-kredytowe).
Jeżeli ktoś podszył się pod Ciebie i wziął na Ciebie pożyczkę, powinieneś (powinnaś) natychmiast powiadomić Policję. W ten sposób doprowadzisz do wszczęcia postępowania przygotowawczego, które jest pierwszym krokiem do wycofania umowy z obrotu. Powiadomienie organów ścigania jest więc bardzo ważnym elementem na drodze walki ze skutkami wyłudzenia. Zawarcie przedmiotowej umowy odtąd będzie traktowane jako potencjalne przestępstwo, przy czym mowa przede wszystkim o czynie zabronionym, spenalizowanym w art. 297 § 1 k.k., który przedstawimy poniżej in extenso (wyłudzenie kredytu, zwane też oszustwem kredytowym).
„Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Funkcjonariusze Policji, pod nadzorem właściwego prokuratora, będą starać się wykryć sprawcę przestępstwa. Jeżeli ustalą, kto podpisał się na umowie pożyczki, względnie kto zawarł umowę na odległość, będzie to dla Ciebie bardzo dobra wiadomość. Będziesz mógł (mogła) podnieść tę okoliczność w postępowaniu cywilnym, mającym na celu ustalenie nieważności zawartej w warunkach przestępstwa umowy.
Jeżeli na etapie informowania organów ścigania pożyczkodawca jeszcze nie powziął informacji o tym, że doszło do dokonania przestępstwa, należy go o tym fakcie jak najszybciej poinformować. Przekazaniu informacji posłużyć może reklamacja bankowa. W ten sposób nie tylko informujesz instytucję udzielającą pożyczki o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Reklamacja bankowa stanowi również Twoje zamanifestowanie sprzeciwu wobec zaistniałej sytuacji. W ten sposób ujawniasz swój brak zgody na zawarcie umowy oraz, co oczywiste, na spłatę powstałego stąd zadłużenia. Warto przy okazji wspomnieć, że zadłużenia powstałego w ten sposób nie należy spłacać. Nie spoczywa na Tobie taki obowiązek, ponieważ to nie Ty zawarłeś (zawarłaś) umowę.
Pamiętaj!
Do reklamacji należy dołączyć kopię złożonego w komisariacie zawiadomienia.
Instytucja, która udzieliła pożyczki, jest wierzycielem i zapewne nie spojrzy łaskawym okiem na wyjaśnienia zawarte w reklamacji, toteż należy się liczyć z negatywnym jej rozpatrzeniem. Nie zmienia to faktu, że reklamacja bankowa ma znaczenie dowodowe zarówno w postępowaniu karnym, i to już na etapie przygotowawczym, jak i w późniejszym postępowaniu cywilnym, dotyczącym ustalenia nieważności czynności prawnej. Stanowi ona swego rodzaju uprawdopodobnienie wystąpienia nieważności umowy.
Kwestie dotyczące reklamacji bankowych składanych w związku z działalnością podmiotów rynku finansowego normuje ustawa z 5.8.2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 187).
Reklamacja jest to wystąpienie skierowane do podmiotu rynku finansowego przez jego klienta, w którym klient zgłasza zastrzeżenia dotyczące usług świadczonych przez podmiot rynku finansowego. Może ona zostać złożona w każdej jednostce podmiotu rynku finansowego obsługującej klientów. Można tego dokonać:
a) na piśmie - osobiście w jednostce podmiotu rynku finansowego obsługującej klientów albo wysłana przesyłką pocztową albo wysłana na adres do doręczeń elektronicznych,
b) ustnie - telefonicznie albo osobiście do protokołu podczas wizyty klienta w danej jednostce;
c) w postaci elektronicznej z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, o ile takie środki zostały do tego celu wskazane przez podmiot rynku finansowego.
W treści reklamacji warto precyzyjnie oznaczyć tożsamość składającego reklamację oraz numer rachunku, którego dokument ten dotyczy. W dalszej części reklamacji należy opisać, czego reklamacja dotyczy, tj. na czym polega wadliwość świadczonej przez dany podmiot usługi. Podnieść zatem trzeba, że umowa pożyczki została zawarta przez osobę trzecią w ramach wyłudzenia, jak też, że z tego powodu zawarta umowa jest nieważna i jako taka nie może stanowić podstawy istnienia jakichkolwiek roszczeń względem osoby składającej reklamację.
Poza złożeniem reklamacji bankowej warto również sprawdzić (za pośrednictwem Centralnej informacji o rachunkach), czy w jakichkolwiek innych instytucjach finansowych osoba podszywająca się pod Ciebie nie założyła rachunków bankowych. Założone rachunki mogą służyć celom przestępczym, toteż należy je niezwłocznie zamknąć.
W sensie prawnym umowa zawarta przez osobę fałszującą cudzy podpis lub w inny sposób podszywającą się pod inną osobę jest nieważna od samego początku (ex tunc). Ustalenie nieważności umowy pożyczki (na podstawie art. 189 k.p.c.) powoduje, że upadają wszelkie skutki prawne jej zawarcia dla osoby pokrzywdzonej. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku nie można żądać od „pożyczkobiorcy” spłaty zaciągniętego długu. Wszelkie świadczenia przezeń spełnione powinny zostać zwrócone jako nienależne. W takim przypadku należy również usunąć z Biura Informacji Kredytowej dane świadczące o rzekomym opóźnieniu pokrzywdzonego w spłacie pożyczki.
Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Sąd cywilny nie jest zatem w pełni samodzielny jurysdykcyjnie, jeżeli zapadło prawomocne orzeczenie skazujące w postępowaniu karnym. Sąd ten nie jest władny ustalać na nowo, czy doszło do popełnienia przestępstwa. Sąd przyjmie zatem na potrzeby prowadzonego postępowania cywilnego, że doszło do popełnienia przestępstwa stanowiącego wyłudzenie pożyczki. Ma to decydujące znaczenie dla ustalenia nieważności zawartej na Twój rachunek umowy.
Natomiast jeżeli nie zapadł wyrok skazujący, ponieważ nie udowodniono w postępowaniu karnym, że doszło do realizacji znamion czynu zabronionego, albo nie postawiono nikomu zarzutów i w ogóle nie skierowano do sądu aktu oskarżenia, wówczas przed sądem cywilnym należy przeprowadzić pełne postępowanie dowodowe, tj. wykazać, że powód nie dokonał czynności prawnej określonej treści, a co za tym idzie, że nie jest on zobowiązany do realizacji wynikających z niej roszczeń wierzyciela. Do najistotniejszych dowodów w sprawie o ustalenie nieważności umowy pożyczki zalicza się m.in. badanie grafologiczne, dotyczące podrobionego podpisu, oraz badanie fonoskopijne, dotyczące nagrania z rozmowy, w ramach której osoba podszywająca się pod inną osobę dopuściła się czynu stanowiącego wyłudzenie pożyczki.
Przestępcy dobrze wiedzą, jak postąpić, abyś dowiedział (dowiedziała) się o fakcie zawarcia umowy jako ostatni (ostatnia). Przy zawarciu umowy podaje się nieprawidłowy adres „pożyczkobiorcy”. Wówczas nie otrzymasz ani umowy, ani wezwania do zapłaty, ani pozwu, ani nawet nakazu zapłaty, od którego mógłbyś (mogłabyś) wnieść środek zaskarżenia. Jeżeli więc sam (sama) „nie trzymasz ręki na pulsie”, i nie śledzisz swojej historii kredytowej (możesz to zrobić, zob. https://www.bik.pl/), o fakcie zawarcia umowy pożyczki dowiesz się w chwili spotkania z komornikiem sądowym, który, zgodnie z prawem działając na rzecz wierzyciela, będzie starał się ściągnąć przysługujące mu wierzytelności z Twojego konta, wynagrodzenia za pracę, czy wreszcie Twojego mienia. Komornicy sądowi korzystają z elektronicznego dostępu do Systemu Rejestrów Państwowych. Jako organy egzekucyjne prowadzą egzekucje w oparciu o tytuły wykonawcze, do których należą prawomocne orzeczenia sądowe, opatrzone w klauzule wykonalności. Wstrzymanie czynności egzekucyjnych nastąpić może w drodze wniesienia środka zaskarżenia na orzeczenie sądowe będące podstawą wszczęcia egzekucji. Informację o orzeczeniu sądowym (np. nakazie zapłaty) uzyskasz u komornika, którego również należy poinformować o zaistniałej sytuacji. Jeżeli nie otrzymałeś (nie otrzymałaś) nakazu zapłaty, możesz złożyć w sądzie, który go wydał, wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia środka zaskarżenia (art. 168 i n. k.p.c.). Należy podnieść w jego ramach fakt wyłudzenia pożyczki przez osobę trzecią. Takie pismo procesowe powoduje przeniesienie postępowania nakazowego na grunt przepisów ogólnych, co skutkuje obowiązkiem wyznaczenia rozprawy. W ten sposób będziesz mógł (mogła) dowodzić swoich racji przed sądem. Co równie istotne, złożenie środka zaskarżenia od orzeczenia stwierdzającego obowiązek zapłaty stanowi powód wstrzymania egzekucji do momentu prawomocnego rozstrzygnięcia.
Jak w 4 krokach poradzić sobie z pożyczką zaciągniętą na nasze dane? Przede wszystkim konieczne jest powiadomienie organów ścigania. Zastrzeżenie dokumentu tożsamości oraz reklamacja bankowa są ważne w obszarze wymiany informacji pomiędzy pokrzywdzonym a pożyczkodawcą. Podejmując konkretne działania powinniśmy uwzględnić potrzebę gromadzenia materiału dowodowego użytecznego w sprawie o ustalenie nieważności umowy pożyczki. Powództwo złożone przeciwko firmie udzielającej pożyczki może okazać się konieczne w celu definitywnego zatrzymania skutków wyłudzenia.
Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Jak zastrzec PESEL w urzędzie?
2024-06-12 00:01
Jak zatrudnić obywatela Ukrainy?
2022-08-28 13:59
Kłopoty ze streamingiem - problem konsumenta czy usługodawcy?
2022-11-02 17:00
Statut związku zawodowego na przykładach
2024-06-20 10:36
Tymczasowe aresztowanie w statystykach
2023-03-17 17:30
