Kandydowanie na urząd sędziego wymusza naruszenie tajemnicy zawodowej

Redakcja
2024-06-06 14:00
Komentarze (0)

Istnieje systemowy problem braku należytych gwarancji poszanowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów, radców prawnych, notariuszy i prokuratorów, którzy w ramach kandydowania na urząd sędziego przedkładają akta prowadzonych spraw - wskazuje RPO.

Obowiązek przedłożenia akt prowadzonych spraw

Zgodnie z obowiązującymi przepisami art. 57a §1-4 i 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, kandydaci na sędziów wykonujący zawód adwokata, radcy prawnego, radcy Prokuratorii Generalnej RP, notariusza, prokuratora lub sędziego zobowiązani są przedstawić wykaz sygnatur akt 50 spraw, które prowadzili. Prezes sądu wyznacza sędziego-wizytatora, który bada takie akta. Wobec kandydatów wykonujących zawód sędziego lub prokuratora, wizytator bada akta co najmniej 15 spraw spośród wskazanych, a także akta 10 spraw niezakończonych, przydzielonych kandydatowi do rozpoznania, w których od momentu pierwszej rejestracji upłynął najdłuższy okres, a także akta wszystkich spraw, gdzie referentem był kandydat, w których w ostatnich 2 latach były jakieś nieprawidłowości. W przypadku kandydata będącego adwokatem, radcą prawnym lub radcą Prokuratorii Generalnej RP, wizytator bada akta co najmniej 25 spraw lub opinii prawnych i innych dokumentów sporządzonych w związku ze stosowaniem lub tworzeniem prawa oraz akta spraw nieujętych w wykazie, o które może występować do prezesów sądów. W przypadku kandydata będącego notariuszem badanych jest co najmniej 25 aktów notarialnych.

Następnie zgłoszenie kandydata wraz z ocenami kwalifikacyjnymi i innymi dokumentami przekazywane jest do Krajowej Rady Sądownictwa. Jej przewodniczący zwraca się o akta osobowe kandydata i inne dokumenty do organów i instytucji (art. 30 ust. 2a ustawy z 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa).

Nie tylko publicznie dostępne orzeczenia sądowe czy opinie prawne

Przedstawiane akta prowadzonych spraw nie obejmują tylko publicznie dostępnych orzeczeń sądowych czy opinii prawnych. Jak wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich akta spraw mogą obejmować także pisma procesowe zawierające dane osobowe stron, faktury na firmę, umowy kredytowe, noty księgowe, zaświadczenia lekarskie, notatki z badań psychiatrycznych, protokoły zeznań (w tym również składanych za zamkniętymi drzwiami), wewnętrzne dokumenty dotyczące funkcjonowania organów władzy publicznej, notatki służbowe z czynności policji, opinie biegłych, sprawozdania z wywiadów środowiskowych w rodzinie i wiele innych dokumentów zawierających różnego rodzaju informacje dotyczące różnych aspektów życia prywatnego obywateli, którzy korzystali z usług prawnika bądź zetknęli się z organami ścigana czy wymiarem sprawiedliwości. W takich aktach pojawiają się nie tylko dane klientów kandydatów, ale także wielu innych osób związanych ze sprawą, których dane w naturalny sposób są dokumentowane w ramach dochodzenia, śledztwa czy postępowania sądowego.

Nieuprawniona ingerencja w prawo do prywatności i zagrożenie dla rzetelności postępowania sądowego

Z informacji udzielonych przez KRS wynika, że akta spraw przedkładanych przez kandydujących adwokatów, radców, notariuszy i prokuratorów nie są anonimizowane, ponadto - jak podkreśla RPO - istnieje podejrzenie, że kandydaci na sędziów nie konsultują ze swoimi dawnymi klientami zamiaru wykorzystania dokumentów dotyczących ich prywatnych spraw w interesie własnym, tj. w celu zgłoszenia swojej kandydatury na sędziego. W konsekwencji, jak wskazuje Rzecznik,bez wyraźnej podstawy prawnej i bez zgody klientów, adwokaci, radcowie prawni, notariusze czy prokuratorzy udostępniają informacje na temat ich spraw około kilkudziesięciu osobom biorącym udział w procedurze powołania na urząd sędziego - w tym prezesowi danego sądu, wizytatorom, członkom KRS (sędziom, posłom, senatorom, Ministrowi Sprawiedliwości). Taka praktyka stanowi zatem nie tylko nieuprawnioną ingerencję w prawo do prywatności, ale może również mieć negatywny wpływ na rzetelność postępowania sądowego w przypadku przedwczesnego ujawnienia informacji z akt spraw, które nie zostały prawomocnie rozstrzygnięte. Przepisy Prawa o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy o KRS nie zakazują bowiem przedkładania przez kandydatów akt spraw niezakończonych.

Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej

Tymczasem przypomnieć należy, że obecnie przepisy wskazują już wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. W przypadku tajemnicy adwokackiej i radcowskiej wyjątki odnoszą się do informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu lub przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III Ordynacji podatkowej. Od tajemnicy notarialnej przewidziano te same dwa wyjątki, a dodatkowo także wyjątek odnoszący się do informacji udostępnianych na podstawie własciwych przepisów Kodeksu spółek handlowych. Od tajemnicy Prokuratorii Generalnej RP z kolei przewidziano tylko jeden wyjątek odnoszący się do informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Jak słusznie zauważa RPO, istnieje również możliwość zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy radcowskiej, adwokackiej lub notarialnej, wynikająca z przepisów o postępowaniu karnym, o komisji śledczej oraz o ochronie konkurencji i konsumentów. W odniesieniu do tajemnicy prokuratorskiej przewidziano tylko jeden wyjątek - gdy prokurator składa zeznania jako świadek w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem.

Powyższe pokazuje jednak, że nie istnieje obecnie przepis, który zwalniałby adwokatów, radców, notariuszy i prokuratorów z obowiązku zachowania tajemnicy w przypadku, gdy zdecydują się kandydować na urząd sędziego, podczas gdy nie ulega wątpliwości, że tajemnice zawodowe mają charakter absolutny. Dlatego też - w opinii RPO - nie ulega wątpliwości, że udostępnianie przez kandydujących radców prawnych, adwokatów i notariuszy dokumentów ich spraw z danymi ich klientów, a także udostępnianie przez prokuratorów danych oskarżonych, podejrzanych, pokrzywdzonych i innych osób uczestniczących w postępowaniach karnych, stanowi naruszenie tajemnicy zawodowej.

RPO postuluje nowelizację przepisów

W związku z powyższym RPO zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości z postulatem przygotowania właściwych zmian ustawowych, które rozwiązałyby istniejący problem. Zmiany te miałyby dotyczyć Prawa o ustroju sądów powszechnych, ustawy o KRS, Prawa o prokuraturze, Prawa o adwokaturze, Prawa o notariacie, ustawy o radcach prawnych i ustawy o Prokuratorii Generalnej RP oraz:

-    wprowadziłyby wyraźny wyjątek od wspomnianych tajemnic zawodowych, odnoszący się do zgłaszania własnych kandydatur w postępowaniu o powołanie na urząd sędziego;
-    precyzyjnie określiłyby zakres informacji, które mogą być udostępniane w ramach takiego postępowania;
-    wykluczyłyby możliwość przedkładania akt - choćby tylko w formie odpisów - spraw niezakończonych;
-    nałożyłyby na kandydujących obowiązek anonimizacji danych z dokumentacji w celu zapewnienia maksymalnej ochrony prywatności klientów, stron i uczestników postępowania, podejrzanych, osób podejrzewanych i innych.

Tajemnica zawodowa

Na koniec spójrzmy, jak tajemnica zawodowa definiowana jest w poszczególnych ustawach. Prawo o adwokaturze (art. 6) wskazuje, że adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, zaś obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Adwokata nie można przy tym zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy jedynie informacji:

- w zakresie określonym tymi przepisami.

Tożsame regulacje odnajdziemy w ustawie o radcach prawnych. W art. 3 czytamy, że radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej, a obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Radca prawny nie może być również zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy jedynie informacji:

– w zakresie określonym tymi przepisami.

Z kolei Kodeks Etyki Radcy Prawnego wprost zakazuje wykorzystania informacji dotyczących klienta i jego spraw w interesie własnym lub innej osoby. W art. 16 podkreślono, że dochowanie tajemnicy zawodowej obejmuje nie tylko zakaz ujawniania informacji i dokumentów, o których mowa w art. 15 Kodeksu (obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkich informacji dotyczących klienta i jego spraw), ale również zakaz skorzystania z nich w interesie własnym lub innej osoby, chyba że przepisy prawa lub Kodeksu stanowią inaczej.

Również notariusz ma obowiązek zachowania tajemnicy. Zgodnie z prawem o notariacie (art. 18), notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne, zaś obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po odwołaniu notariusza. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje jedynie wtedy, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. Obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy natomiast informacji:

1) udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
2) przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1540, z późn. zm.),
3) udostępnianych na podstawie art. 300[35] ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1467 i 1488)

- w zakresie określonym tymi przepisami.

Do zachowania tajemnicy zobligowani są również prokuratorzy. Prawo o prokuraturze (art. 102) statuuje zasadę, że prokurator jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których w postępowaniu przygotowawczym, a także poza jawną rozprawą sądową, powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko prokuratora, a obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje natomiast, gdy prokurator składa zeznania jako świadek w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru Państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. W takich przypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić prokuratora Prokurator Krajowy, a Prokuratora Krajowego - Prokurator Generalny.

Tym samym należy zgodzić się z poglądem wyrażanym w judykaturze, że tajemnica zawodowa ma wręcz charakter publicznoprawny, który powoduje, że nawet klient nie jest jej dysponentem, tj. nie może on zwolnić swojego pełnomocnika z jej zachowania (postanowienie SN z 29 października 2014 r., SDI 28/14; wyrok SN z 22 października 2019 r., II DSI 51/19). Oznacza to, że postulat dokonania odpowiednich zmian legislacyjnych w kontekście omawianego problemu nie jest jedynie kaprysem, lecz realnie istniejącą potrzebą generowaną szeroko rozumianym interesem społecznym i prawnym.

Źródło:

Pismo RPO z dnia 24 maja 2024 roku, VII.520.8.2022.JRO

__________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze