Kary i punkty ujemne za "niewłaściwy" wygląd ucznia to część wielu statutów szkolnych. Jak daleko może sięgać kompetencja szkół w zakresie ustanawiania i egzekwowania zasad wyglądu uczniów i uczennic?
Prawo oświatowe wskazuje, że szkoła może określić obowiązki ucznia w zakresie przestrzegania zasad ubierania się na terenie szkoły. Rozumienie przywołanego wyżej art 99 ust. 3 ustawy nie jest jednak jednolite.
Jeden z poglądów zakłada, że nadana przez Prawo oświatowe kompetencja nie odnosi się do innych elementów wyglądu ucznia, zaś szczegółowe uregulowania statutowe takich kwestii, jak np. fryzura czy wygląd paznokci, należy traktować jako nadmierną i nieproporcjonalną ingerencję w sferę praw i wolności ucznia (zob. Ł. Korzeniowski (red.) „Statut nieumarły. Wzór statutu szkoły z komentarzem”, s. 98; "Mamy Prawa - Prawa Ucznia", artykuł z 3.12.2020 r.).
Pogląd przeciwny wskazuje, że szkoły mają swobodę w ustalaniu swoich zasad, a różne zakazy dotyczące np. farbowania włosów, malowania paznokci, tatuaży, noszenia dużej ilości biżuterii, noszenia bluz z kapturami, piercingu czy noszenia dredów, należy uznać za zgodne z regulacjami ustawowymi, zatem umieszczenie w statucie szkoły innych regulacji jest prawnie dopuszczalne i oparte na przepisach ustawy Prawo oświatowe (zob. „Ordo Iuris broni prawa szkół do samodzielnego ustalania zasad wyglądu uczniów”, artykuł z 05.11.2021).
"Wygląd ucznia" staje się zagadnieniem szczególnie istotnym w kontekście poszanowania praw uczniów w placówkach edukacyjnych. Sposób, w jaki szkoły wywiązują się ze swoich zobowiązań w tej materii, wpływa na ocenę stopnia realizacji celów oświaty, wymienionych w ustawie - Prawo oświatowe. W preambule stwierdzono, że oświata w Rzeczypospolitej Polskiej kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji RP, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Szkoła powinna tym samym zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.
Wśród praw wynikających z powyższych aktów prawnych wymienić można m.in. ochronę godności, prawo do rozwoju, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów, prawo do prywatności. Należy pamiętać, że szkoła wspomaga wychowawczą rolę rodziny, ale to rodzicom przysługuje prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 Konstytucji RP). Tymczasem cechy wyglądu ucznia stanowią bardzo często przejaw realizacji jego konstytucyjnych praw, takich jak np. prawo wyrażania własnych poglądów. Zatem nadmierna ingerencja szkoły w wygląd , a także stosowanie sankcji karnych może również rodzić uzasadniony zarzut naruszenia dóbr osobistych, bowiem "piętnowanie wyglądu ucznia" może być ad casum uznane za bezprawne.
We wnoszonych do Biura RPO skargach wskazuje się konkretne postanowienia szkolnych statutów, które - zdaniem skarżących - zbyt daleko ingerują w sferę wolności i prywatności uczniów. Przykładowo, statut jednej ze szkół podstawowych. głosi: „Uczeń ma obowiązek dbać o schludny i estetyczny wygląd. Zabroniony jest makijaż twarzy i malowanie paznokci, koloryzacja włosów, umieszczanie kolczyków w innych miejscach niż uszy (piercing). Zakazuje się noszenia biżuterii na zajęciach wychowania fizycznego." Statut przewiduje przyznawanie punktów ujemnych za „niewłaściwy ubiór, makijaż, manicure", a także za „farbowanie włosów, kolczykowanie ciała".
Skutkiem skarg stała się interwencja RPO, który zwrócił się do kuratorów o zajęcie stanowiska w sprawie. Ponadto, RPO zwrócił się z prośbą o podanie liczby skarg na przepisy statutów w 2022 r. oraz efektów ich rozpatrzenia, a także informację, w ilu przypadkach interwencja kuratora doprowadziła do zmiany lub uchylenia przepisów regulujących wygląd uczniów.
Źródło:
- Ł. Korzeniowski (red.) „Statut nieumarły. Wzór statutu szkoły z komentarzem”, s. 98, https://statut.umarlestatuty.pl/
- "Mamy Prawa - Prawa Ucznia", artykuł z 3.12.2020 r., https://fundacjamatecznik.pl/mamy-prawa-prawa-ucznia/
- "Ordo Iuris broni prawa szkół do samodzielnego ustalania zasad wyglądu uczniów”, artykuł z 05.11.2021, https://ordoiuris.pl/edukacja/ordo-iuris-broni-prawa-szkol-do-samodzielnego-ustalania-zasad-wygladu-uczniow
- pismo RPO z 25.1.2023, VII.7031.4.2022.AT
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Aplikacja mobilna Alarm112 niedostępna dla osób niepełnosprawnych
2022-10-08 10:00
Jakie są kluczowe aspekty prawa spadkowego?
2024-01-09 19:00
Ustanowienie rozdzielności majątkowej w praktyce
2024-02-19 00:01
Wina rozkładu pożycia małżeńskiego
2022-03-12 12:23
Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka
2022-03-12 15:54
Przemoc domowa - jak reagować?
2024-05-04 13:48
Co zawiera projekt ustawy o związkach partnerskich?
2024-08-15 09:05
Bon turystyczny (nie) dla wszystkich dzieci
2023-03-23 08:00
MZ: Limit na e-recepty ma charakter techniczny
2023-08-04 13:30
Te dane osobowe abonentów trafiły do GUS
2023-03-31 11:30
