Kiedy umowa o zakazie konkurencji nie rodzi obowiązku zapłaty?

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Nie każdy pracodawca ma świadomość, że umowa o zakazie konkurencji może zostać zawarta zarówno na czas trwania stosunku pracy, jak i na czas po jego ustaniu. W zależności od tego, który z tych dwóch typów umowy zostanie zawarty, po stronie pracodawcy wystąpić może zobowiązanie do zapłaty wynagrodzenia na rzecz pracownika powstrzymującego się od wykonywania działalności konkurencyjnej lub świadczenia pracy dla pracodawcy wykonującego taką działalność.

Pojęcie działalności konkurencyjnej

Stosownie do art. 101(1) § 1 k.p. w zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Przepis ten zawiera definicję legalną zakazu konkurencji. Definicja ta jednak nie odwołuje się do pojęcia działalności konkurencyjnej, które stanowi rdzeń definicji zakazu konkurencji. Powoduje to konieczność indywidualnego zdefiniowania działalności konkurencyjnej przez strony umowy o zakazie konkurencji. W literaturze i orzecznictwie wskazuje się w sposób ogólny, że pojęciu działalności konkurencyjnej odpowiada działalność, która choćby w jednym elemencie pokrywa się z przedmiotem działalności dotychczasowego pracodawcy, wskutek czego przynajmniej na jednym z rynków nowy pracodawca konkuruje z dotychczasowym pracodawcą, oferując substytucyjne towary lub usługi i walcząc o względy tych samych klientów (zob. wyr. SA w Gdańsku z 11.10.2012 r., III APa 18/12, POSAG 2013, Nr 2, poz. 3 oraz wyr. SA w Szczecinie z 29.9.2016 r., III APa 2/16, http://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl. Zob. także R. Terlecki, N. Szok, Prawo pracy w praktyce, Warszawa 2021, s. 377). Konkurencyjną działalnością jest aktywność pokrywająca się chociażby częściowo z zakresem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy (zob. m.in. wyr. SN z 23.2.1999 r., I PKN 579/98, OSNAPiUS 2000, Nr 7, poz. 270; wyr. SN z 8.5.2002 r., I PKN 221/01, OSNP 2004, Nr 6, poz. 98; wyr. SN z 24.9.2003 r., I PK 411/02, OSNP 2004, Nr 18, poz. 316. Zob. także R. Terlecki, N. Szok, Prawo…, op. cit., s. 377).

Dwa typy umowy o zakazie konkurencji

Polskie ustawodawstwo pracy wyróżnia dwa typy umowy o zakazie konkurencji zawieranej pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Pierwszy z nich to umowa zawierana na czas trwania stosunku pracy. Jest to umowa wzmacniająca i konkretyzująca gwarancję dbałości pracownika o dobro zakładu pracy, która jest jednym z podstawowych jego obowiązków wyrażonych w art. 100 k.p. Drugi typ umowy o zakazie konkurencji odnosi się do czasu po ustaniu stosunku pracy. Taka umowa szczególnie ogranicza zdolności zarobkowania pracownika po ustaniu stosunku pracy łączącego go z dotychczasowym pracodawcą, dlatego też w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracownikowi zawsze bezwzględnie przysługuje wynagrodzenie, zwane wyjątkowo przez ustawodawcę odszkodowaniem. Powinno ono zostać określone na poziomie wynoszącym co najmniej 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji (art. 101[2] § 3 k.p.). Tym, co, obok czasu obowiązywania, odróżnia od siebie obie umowy, jest odpłatność. W ramach umowy obowiązującej w czasie trwania stosunku pracy strony nie muszą ustanawiać obowiązku zapłaty wynagrodzenia na rzecz pracownika. Nie oznacza to, że ustawodawca zakazuje takiej praktyki. Wręcz przeciwnie, strony mają prawo ustanowić wynagrodzenie wedle zasady korzystności, przy czym nie jest konieczne zachowanie jego minimalnego poziomu, tak jak jest to zastrzeżone dla umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, stronom więc przysługuje większa swoboda co do kształtowania postanowień takiej umowy.

Zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy w dobie prawa do swobodnie wybranej pracy

Brak odpłatności za powstrzymywanie się pracownika od pracy na rzecz konkurencyjnych pracodawców podczas trwania stosunku pracy wynika z obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.). Warto zauważyć w tym miejscu, że na poziomie prawodawstwa unijnego (zob. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady [UE] 2019/1152 z 20.6.2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej [Dz. Urz. UE. L Nr 186 z 11.7.2019, s. 105]) dostrzeżono konieczność zapewnienia pracownikom prawa do podejmowania pracy w zgodzie z ich wolą, bez ograniczeń co do liczby etatów. Już niebawem w polskim porządku prawnym pojawią się unormowania bezpośrednio wdrażające postanowienia wspomnianej dyrektywy. Pracodawca co do zasady nie będzie mógł zakazać pracownikowi jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą, chyba że zawrze z nim umowę o zakazie konkurencji. Dyrektywa, o które mowa powyżej, dopuszcza bowiem możliwość ustanowienia warunków stosowania przez pracodawców ograniczeń w łączeniu stanowisk, które wynikają z przyczyn obiektywnych, takich jak np. ochrona tajemnicy handlowej czy unikanie konfliktu interesów. (zob. uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy, numer z wykazu prac legislacyjnych: UC118, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12356556/katalog/12855403#12855403 [dostęp: 13.5.2022 r.]). Tym samym, pomimo nadchodzących zmian w prawie pracy, umowa o zakazie konkurencji zachowuje niesłabnące znaczenie.

Przykład klauzuli umownej o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy

Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może zostać zawarta zarówno odrębnie, jak i jako część umowy o pracę. Jeżeli chodzi o formę, to umowę o zakazie konkurencji zawiera się w formie pisemnej ad solemnitatem, a więc pod rygorem nieważności. Umowa zawarta w formie mniej solennej, np. ustnej, nie wywołuje skutków prawnych.

W praktyce klauzule umowne o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy zawierają następujące składniki treściowe:
1) zobowiązanie pracownika do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności pracodawcy,
2) określenie trwania stosunku pracy jako czasu trwania zakazu,
3) określenie działalności konkurencyjnej.

Poniżej znajduje się fragment przykładowej klauzuli umownej o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy.

§ …
Klauzula zakazu konkurencji

1. Pracownik zobowiązuje się powstrzymywać od prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności Pracodawcy, jak też od świadczenia pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność przez czas trwania stosunku pracy powstałego na podstawie niniejszej umowy.
2. Działalnością konkurencyjną w rozumieniu ustępu poprzedzającego jest działalność wykonywana na terenie ………………………………………, polegająca na …………………………………………………………………………………. .
(…).

_____________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze