Nadzór nad komornikami sądowymi po zmianach z 2019 roku

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Redakcja
2023-08-02 01:08
Komentarze (0)

Jednym z zasadniczych celów nowej ustawy o komornikach sądowych jest przywrócenie zaufania do osób wykonujących omawiany zawód. Regulacje prawne, które weszły w życie z początkiem 2019 r., w istotny sposób zmodyfikowały dotychczasowe reguły sprawowania nadzoru nad komornikami.

Komornik działa w interesie publicznym

Nadzór nad komornikami normują przepisy art. 165 i n. ustawy z 22.3.2018 r. o komornikach sądowych (t.j.Dz.U. z 2023 r. poz. 590 ze zm.).

Komornik jest organem egzekucyjnym, któremu przysługuje przymiot funkcjonariusza publicznego. Komornik działa w interesie publicznym, który wyraża się w realizacji ochrony prawnej przez wszczęcie postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego. Doniosłość roli komornika w wymiarze sprawiedliwości idzie w parze z rozbudowanym aparatem nadzoru nad wykonywaniem czynności zawodowych. Komornik podlega nadzorowi:
- judykacyjnemu sądu,
- administracyjnemu, jak też
- zwierzchniemu Ministra Sprawiedliwości.

Na osobną część nadzoru nad komornikiem stanowią składają się uprawnienia samorządu komorniczego (nadzór wewnętrzny samorządu komorniczego), nieujęte jednak w ramy niniejszego artykułu.

Nadzór judykacyjny a nadzór administracyjny

Analiza przepisów prawnych o nadzorze nad komornikami dostarcza w pierwszej kolejności wniosku o zasadniczym podziale na nadzór judykacyjny oraz nadzór administracyjny.

W ramach nadzoru judykacyjnego sądu komornik przy wykonywaniu czynności podlega orzeczeniom sądu, w tym wydanym w trybie art. 759 § 2 k.p.c. Przepis ten przytaczamy poniżej.

Art. 759
(…)
§ 2. Sąd wydaje z urzędu komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwa spostrzeżone uchybienia. Ocena prawna wyrażona przez sąd w ramach wydanych zarządzeń jest wiążąca dla komornika.
(…)

Sprawowanie nadzoru judykacyjnego jest obowiązkiem sądu. Jeżeli zachodzą podstawy do podjęcia czynności zapewniającej należyte wykonanie egzekucji, sąd „wydaje”, a nie tylko „może wydawać” komornikowi stosowne zarządzenia. Stanowisko to potwierdzono w judykaturze (zob. post. SN z 12.3.2018 r., III CSK 292/17, Legalis).

Należy również dostrzec, że do zakresu nadzoru judykacyjnego wchodzi rozpoznawanie przez sąd skarg na czynności komorników. Między innymi z tego powodu wiodąca rola w zakresie tego rodzaju nadzoru przypada sądom rejonowym.

Sądy rejonowe nie sprawują jednak nadzoru judykacyjnego na zasadzie wyłączności. Sąd rejonowy ma prawo wytknąć uchybienie komornikowi z powodu rażącej obrazy przepisów. W przypadku gdy uchybienie wytknął sąd pierwszej instancji, a sprawa, w której wytknięto uchybienie, jest przedmiotem postępowania odwoławczego, sąd drugiej instancji może z urzędu zmienić treść wytknięcia lub je uchylić. W ten sposób w obszarze nadzoru judykacyjnego nad działalnością komorników znacząca rola przypada także sądom okręgowym.

Na marginesie warto dodać, że uprawnienie wytknięcia uchybienia komornikowi stanowi swego rodzaju kalkę regulacji dotyczącej wytyku judykacyjnego (art. 40 PrUSP). Odpis postanowienia zawierającego wytknięcie uchybienia przesyła się prezesowi właściwego sądu rejonowego, radzie właściwej izby komorniczej, Krajowej Radzie Komorniczej oraz Ministrowi Sprawiedliwości. Do odpisu postanowienia dołącza się także złożone przez komornika wyjaśnienia. Odpis postanowienia wraz z wyjaśnieniami Minister Sprawiedliwości dołącza do akt osobowych komornika.

Natomiast nadzór administracyjny ustawodawca jednoznacznie oddziela od nadzoru judykacyjnego przede wszystkim w art. 165 ust. 2 KomSądU. Przepis ten stanowi, że nadzór administracyjny nie może wkraczać w działania wchodzące w zakres nadzoru judykacyjnego.

Choć, z mocy art. 167 ust. 1 KomSądU, organami nadzoru administracyjnego są także Minister Sprawiedliwości, prezesi właściwych sądów apelacyjnych, prezesi właściwych sądów okręgowych, to jednak nadzór administracyjny nad komornikiem sprawuje przede wszystkim prezes sądu rejonowego, przy którym dany komornik działa. Ustawodawca przy tym określa nadzór prezesa sądu rejonowego jako nadzór odpowiedzialny.

W doktrynie podkreślono, że nadzór administracyjny nad komornikiem jest nadzorem wielopoziomowym, o cechach służbowego podporządkowania (por. R. Reiwer, M. Klonowski, Komentarz do art. 165 ustawy o komornikach sądowych, [w:] R. Reiwer (red.), Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, Warszawa 2023, Legalis [dostęp: 22.7.2021 r.]). Wszak w świetle z art. 17 ust. 6 KomSądU, z dniem złożenia ślubowania komornik uzyskuje prawo wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. Z tym dniem nawiązuje się stosunek podległości służbowej komornika wobec prezesa właściwego sądu rejonowego.

Formy czynności dokonywanych w ramach nadzoru administracyjnego

Stosownie do art. 168 ust. 1 KomSądU, czynności w ramach sprawowanego nadzoru administracyjnego są podejmowane w formie:
1) kontroli kancelarii;
2) wizytacji kancelarii, obejmującej pełną działalność kancelarii;
3) lustracji kancelarii, obejmującej wybrane zagadnienia z działalności kancelarii;
4) żądania przedstawienia akt sprawy wraz z wyjaśnieniami w celu zbadania toku postępowania;
5) żądania przedstawienia urządzeń ewidencyjnych lub dokumentacji księgowej wraz z wyjaśnieniami;
6) żądania przedstawienia dokumentów dotyczących funkcjonowania kancelarii, w szczególności zawieranych przez komornika umów, w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla weryfikacji prawidłowości rozliczania zaliczek na wydatki, o których mowa w odrębnych przepisach.

Nie tylko nadzór nad komornikami
Modyfikacje unormowań prawnych dotyczących nadzoru nad wykonywaniem czynności zawodowych przez komorników nie stanowią zjawiska odosobnionego. W ostatnich latach podobnie znowelizowano przepisy ustrojowe o licencji doradcy restrukturyzacyjnego, gdzie również zastosowano mechanizm nadzoru Ministra Sprawiedliwości. Ministrowi Sprawiedliwości przyznano możliwość zawieszania oraz cofania licencji doradcy restrukturyzacyjnego. Także tu Minister Sprawiedliwości ma prawo skorzystać z uprawnienia do przeprowadzania lustracji obejmujących wybrane zagadnienia z działalności doradcy restrukturyzacyjnego oraz wizytacji obejmujących pełną jego działalność.

Nadzór odpowiedzialny prezesa sądu rejonowego

Nadzór prezesa sądu rejonowego ustawodawca określa w art. 175 ust. 1 KomSądU jako nadzór odpowiedzialny. Ustawodawca nie wyjaśnia przy tym, co należy rozumieć przez nadzór odpowiedzialny. Odpowiedzi poszukiwać można choćby w cytowanym niżej art. 27 § 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 217 ze zm.).

Art. 27
(…)
§ 7. Prezes sądu rejonowego może być odwołany także przez Ministra Sprawiedliwości w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków służbowych w zakresie nadzoru nad komornikami sądowymi działającymi przy tym sądzie. Przepisy § 2-5 stosuje się odpowiednio.

Prezes sądu rejonowego odpowiada zatem za należyte sprawowania nadzoru nad komornikami działającymi przy jego sądzie. Rażące niewywiązywanie się z obowiązków nadzoru nad komornikami stanowi podstawę odwołania prezesa. Zwrócono na to uwagę podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Komornicy sądowi i egzekucja według przewidywanych zmian ustawowych”, która odbyła się w Poznaniu, w dniu 19 października 2018 r. (zob. J. Biernacka, Sprawozdanie z ogólnopolskiej konferencji naukowej „Komornicy sądowi i egzekucja według przewidywanych zmian ustawowych” – Poznań, 19 października 2018 r., „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2019, Nr 1).

Przy wykonywaniu czynności zawodowych komornik podlega prezesowi sądu rejonowego, przy którym działa. Nadzór odpowiedzialny polega na podejmowaniu działań bezpośrednio tam, gdzie komornicy wykonują swoje obowiązki.

Nadzór odpowiedzialny polega na:
1) ocenie szybkości, sprawności i rzetelności postępowania przez badanie, czy w konkretnych sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności;
2) kontrolowaniu prawidłowości prowadzenia biurowości i rachunkowości kancelarii, zwłaszcza w zakresie ustalenia, czy nie wystąpiły niedobory finansowe;
3) badaniu kultury pracy, w tym przestrzegania wyznaczonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz utrzymywania kancelarii na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków;
4) badaniu dopuszczalności przyjmowania przez komornika spraw z wyboru wierzyciela;
5) badaniu prawidłowości powierzania czynności asesorom;
6) gromadzeniu i analizowaniu informacji o sygnalizacjach naruszeń prawa przez komornika, jak też wytknięciach uchybień;
7) badaniu, czy pobierane przez komornika należności są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa;
8) podejmowaniu decyzji w przedmiocie wyrażenia zgody na nieobecność komornika w związku z udokumentowanym wykonywaniem obowiązków w Krajowej Radzie Komorniczej, komisji dyscyplinarnej, komisji lub zespołach właściwych w sprawach egzaminu wstępnego na aplikację, i egzaminu komorniczego, obowiązków komornika wizytatora lub przewodniczącego rady izby komorniczej;
9) stosowaniu innych środków prawnych określonych w przepisach prawa.

Uprawnienia nadzorcze prezesa właściwego sądu rejonowego obejmują:
1) zawiadamianie sądu o potrzebie wydania komornikowi zarządzeń w trybie art. 759 § 2 k.p.c.;
2) badanie prawidłowości realizacji zarządzeń sądu wydanych w trybie art. 759 § 2 k.p.c.;
3) występowanie do Ministra Sprawiedliwości z wnioskiem o odwołanie komornika z zajmowanego stanowiska;
4) wszczynanie postępowań dyscyplinarnych;
5) kierowanie komorników i asesorów na badania lekarskie;
6) odsuwanie komorników od czynności;
7) rozpoznawanie skarg dotyczących działalności komorników, niestanowiących przedmiotu rozpoznania sądu w drodze skargi na czynności komornika (art. 767 k.p.c.);
8) analizowanie rocznych sprawozdań komorników z działalności.

Okresowe kontrole kancelarii

W ramach nadzoru odpowiedzialnego prezes sądu rejonowego przeprowadza kontrole kancelarii komorniczych. Kontrole takie odbywają się nie rzadziej niż raz na 2 lata. Tylko wyjątkowo możliwe jest odstępstwo w tej mierze, o czym stanowi art. 177 KomSądU. Stosownie do tego przepisu, w przypadku bardzo dobrych wyników poprzedniej kontroli kancelarii, wykonania zarządzeń pokontrolnych i niebudzących zastrzeżeń wyników nadzoru judykacyjnego w danym roku prezes właściwego sądu okręgowego, na wniosek prezesa właściwego sądu rejonowego, może zarządzić odstąpienie od przeprowadzenia kolejnej kontroli. W takim przypadku prezes właściwego sądu rejonowego sporządza sprawozdanie z wyników nadzoru administracyjnego, a kolejna kontrola kancelarii odbywa się najpóźniej po upływie 3 lat od poprzedniej.

W ramach prowadzonej kontroli prezes sądu rejonowego jest uprawniony do żądania od komornika wyjaśnień oraz wydawania zarządzeń, których nieprzestrzeganie może stanowić podstawę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub odwołania komornika z zajmowanego stanowiska.

O kontroli prezes sądu rejonowego informuje naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii. Upoważniony pracownik urzędu skarbowego może wziąć w niej udział.

Nadzór zwierzchni Ministra Sprawiedliwości

Nadzór zwierzchni nad działalnością komorników Minister Sprawiedliwości sprawuje (art. 172 KomSądU) we własnym zakresie oraz za pośrednictwem prezesów właściwych sądów rejonowych, prezesów właściwych sądów okręgowych, prezesów właściwych sądów apelacyjnych, sędziów wizytatorów oraz innych osób.

Uprawnienia nadzorcze Ministra Sprawiedliwości nad działalnością komorników obejmują:
1) zawieszenie komornika w czynnościach;
2) odwołanie komornika z zajmowanego stanowiska;
3) wszczynanie postępowań dyscyplinarnych;
4) podejmowanie lub zlecanie innym organom nadzoru administracyjnego podjęcia czynności nadzorczych, o których mowa w art. 168 ust. 1 KomSądU;
5) zawieszenie asesora lub aplikanta w czynnościach;
6) inne środki określone w przepisach prawa.

Ponadto Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór zwierzchni nad działalnością komorników w zakresie kontroli finansowej (art. 173 ust.1 KomSądU).

Nadzór zwierzchni nad działalnością komorników w zakresie kontroli finansowej Minister Sprawiedliwości sprawuje przez podległe mu służby oraz upoważnione osoby i instytucje. O terminie kontroli finansowej kancelarii zleconej przez Ministra Sprawiedliwości zawiadamia się naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii, który upoważnia swojego pracownika do udziału w tej kontroli. Jego udział w kontroli polega na zbadaniu prawidłowości rozliczania przez komornika uzyskanych opłat egzekucyjnych.

_____________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie