Źródło grafiki: https://pixabay.com
Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz Fundacja Panoptykon przedstawiły uwagi dotyczące nowelizacji Kodeksu karnego. Najwięcej wątpliwości budzi przepis wprowadzający tzw. nieumyślne szpiegostwo.
Do Marszałka Sejmu wpłynęła opinia z dnia 16 maja 2023 roku, w której Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz Fundacja Panoptykon przedstawiają uwagi na temat ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3232), którą posłowie mogą zająć się już na najbliższym posiedzeniu Sejmu. W dokumencie odniesiono się do tych z proponowanych zmian, które budzą szczególny niepokój z punktu widzenia praw człowieka oraz zasad, które rządzą tworzeniem prawa karnego. W tym zakresie uwagi HFPC i Fundacji Panoptykon dotykają szczególnie planowanych zmian w zakresie znamion przestępstwa szpiegostwa, w tym wprowadzenia karalności szpiegostwa nieumyślnego. Przestępstwo to ma być zagrożone karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
Jak wskazano w dokumencie, za szczególnie kontrowersyjne należy uznać rozwiązanie przyjęte w art. 130 § 7 k.k., w świetle którego odpowiedzialności karnej podlegać będą osoby przekazujące wiadomości innej osobie lub podmiotowi, o ile ich ujawnienie lub wykorzystanie mogłoby wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. Warunkiem odpowiedzialności będzie również to, że sprawca „na podstawie towarzyszących okoliczności” powinien i mógł przypuszczać, że osoba lub podmiot, któremu udostępnia wiadomości, bierze udział w działalności obcego wywiadu. Tymczasem HFPC i Fundacja Panoptykon alarmują, że wprowadzając odpowiedzialność karną za nieumyślne szpiegostwo ustawodawca używa do tego celu nieodpowiednich narzędzi, które dodatkowo mogą posłużyć jako środek do wywierania presji na działaczy organizacji obywatelskich, aktywistów czy dziennikarzy.
Dalej dodano, że zarówno w obowiązującym Kodeksie karnym, jak i proponowanym projekcie nie ma przestępstwa polegającego wyłącznie na udzielaniu wiadomości obcemu wywiadowi. Dla zaistnienia pełni znamion wskazanych w obowiązującym art. 130 § 2 k.k. wymagane jest równoczesne branie udziału w obcym wywiadzie albo działanie na jego rzecz. Samo udzielanie wiadomości obcemu wywiadowi, w sytuacji w której nie następuje aktywne działanie na rzecz obcego wywiadu albo branie udziału w jego strukturach, nosi znamiona działań legalnych.
Analiza przedmiotowych rozwiązań doprowadziła również do wniosków rozpatrywanych pod kątem konstytucyjnej zasady proporcjonalności. Jak wskazano w dokumencie, można zadać istotne pytanie o racjonalność działania ustawodawcy i zgodność takiego założenia z wymogami, które kreuje art. 31 ust. 3 Konstytucji. Za nieproporcjonalne uznano bowiem sytuacje, w których zachowania popełnione w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym pozostają poza reakcją karną państwa, a ściganiu podlegają osoby działające w sposób nieumyślny.
W opinii wskazano, że projekt nowelizacji Kodeksu karnego w proponowanym brzmieniu wprowadza odpowiedzialność karną za udostępnienie wszystkich informacji, których ujawnienie lub wykorzystanie mogłoby wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie Fundacji Panoptykon i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, taka treść przepisu zbyt daleko wyznacza ramy karalności zachowań jednostki. W uzasadnieniu wskazano, że rozwiązanie takie nie limituje bowiem rodzajów udostępnianych wiadomości, powodując karalność każdej udzielanej informacji, w tym tej np. odnoszącej się do korupcji, łamania praworządności, naruszeń praw człowieka etc. Przepis nie wymaga również, aby udostępniane wiadomości objęte były jakąkolwiek klauzulą tajności. W rezultacie na odpowiedzialność karną - w ocenie opiniujących - narażony będzie każdy udostępniający jakiekolwiek wiadomości, nawet takie, które mają charakter jawny i ogólnodostępny. Ponadto wskazano, że dla wypełnienia znamion przestępstwa nie będzie wymagane także zaistnienia szkody w określonej kategorii interesów państwa, np. jego bezpieczeństwie czy interesie gospodarczym. Nie przewiduje się również, aby zaistniała szkoda miała wymiar kwalifikowany, a więc by przybierała poważny czy istotny charakter.
Obawy wzbudził również fakt, że projekt posługuje się znamieniem w postaci tego, że sprawca, na podstawie towarzyszących okoliczności, powinien i mógł przypuszczać, że osoba lub podmiot, któremu udostępnia wiadomości, bierze udział w działalności obcego wywiadu. Jak wskazuje Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Fundacja Panoptykon, uzasadnienie projektu nie wspomina przy tym, jakie to okoliczności mogłyby sugerować, że dana osoba lub podmiot bierze udział w działalności obcego wywiadu, tymczasem osoby działające w obcym wywiadzie nie noszą oznaczeń identyfikujących ich służbę, nie rozpoczynają rozmowy od przedstawienia się jako oficerowie wywiadu, a na zadane pytanie „czy są przedstawicielami obcego wywiadu” zwykle nie odpowiadają twierdząco. Stąd wyprowadzono wniosek, że z punktu widzenia adresata przedmiotowych regulacji, bardzo utrudnione, a może wręcz niemożliwe będzie określenie, jakiego rodzaju staranności wymaga od niego ustawodawca. Innymi słowy nie będzie mógł on przewidzieć kroków, które ma podjąć w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej.
W związku z powyższym wyrażono obawę, że takie sformułowanie znamion przestępstwa może stanowić preludium do automatycznego utożsamiania określonych osób z personelem agencji wywiadowczych. Takie domniemanie może funkcjonować w stosunku do członków zagranicznych misji dyplomatycznych czy zagranicznych inwestorów szukających informacji przed podjęciem działalności gospodarczej na terenie Polski. Wskazano przy tym, że o ile naturalnym zachowaniem jest unikanie kontaktów z osobami z państw wrogich Polsce, o tyle staranności tego rodzaju nie można wymagać w kontaktach z osobami pochodzącymi z państw przyjaźnie nastawionych do Polski czy wręcz sojuszniczych względem niej.
W przedstawionej opinii wyrażono również obawę, że bardzo szeroki zakres karalności udostępnianych wiadomości oraz brak wyznaczenia rodzajów oraz wielkości szkody mogą doprowadzić do instrumentalnego wykorzystywania tej regulacji dla prowadzenia działań uderzających w organizacje społeczne, aktywistów, czy dziennikarzy. Zdaniem HFPC i Fundacji Panoptykon, na tle omawianej regulacji występuje ryzyko kwalifikowania jako nieumyślnego szpiegostwa udostępniania jakimkolwiek cudzoziemcom informacji na temat korupcji, manipulowania statystyką publiczną, nadmiernej ingerencji w środowisko, naruszania zasady praworządności, popełniania zbrodni wojennych, prześladowania przeciwników politycznych czy określonych faktów o znaczeniu historycznym. W podobny sposób interpretowane mogą być działania z zakresu białego wywiadu, odnoszące się do udzielania cudzoziemcom informacji na temat opłacalności podejmowania inwestycji na terenie Polski i zagrożeń z nią związanych. Wszystkie one mogą bowiem doprowadzić do zaistnienia określonych szkód o charakterze politycznym, wizerunkowym czy ekonomicznym. Dalej dodano, że z punktu widzenia projektowanych rozwiązań podejrzane może być także udzielanie wiadomości obywatelom Polski, w żadnym wypadku nie można bowiem automatycznie domniemywać, że nie są oni rezydentami obcego wywiadu. Na gruncie proponowanych regulacji udostępniający informacje powinien więc dołożyć należytej staranności i należycie zweryfikować to, czy obywatel Polski odbierający od niego treści, nie jest rezydentem obcego wywiadu.
W opinii wskazano też, że omawiany przepis art. 130 § 7 k.k., wprowadzający nieumyślne szpiegostwo, może budzć wątpliwości pod kątem jego poprawności legislacyjnej. Projektodawca odwołuje się w nim do bardzo rzadko spotykanej w części szczególnej Kodeksu karnego koncepcji sprawcy, który powinien lub mógł przewidzieć, że działa w określony sposób (por. art. 292 k.k. – tzw. paserstwo nieumyślne). Tymczasem część ogólna Kodeksu karnego odnosi się już do przestępstw o charakterze nieumyślnym, wskazując, że przestępstwa te popełniane są, gdy sprawca nie mając zamiaru ich popełnienia, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć (art. 9 § 2 k.k.). Dlatego też, ustawodawca decydując się na wprowadzenie przestępstwa szpiegostwa o charakterze nieumyślnym powinien raczej posłużyć się sformułowaniem przepisu rozpoczynającego się od słów „Jeżeli sprawca przestępstwa wymienionego w § 2 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności...”. Sformułowanie takie nieznacznie ułatwiłoby rozumienie takiej regulacji dla adresatów normy prawnokarnej, limitując podejmowanie przez nich działań, które mogłyby podlegać odpowiedzialności o charakterze karnym.
Poselski projekt zmian w Kodeksie karnym (druk nr 3232) dotyczy potrzeby dostosowania przepisów Kodeksu karnego dotyczących przestępstwa szpiegostwa do stale zmieniającej się sytuacji geopolitycznej, postępu technologicznego, jak i ciągłych modyfikacji sposobu działania potencjalnych sprawców czynów zabronionych opisanych obecnie w art. 130 k.k w tym: zaostrzenia karalności typu podstawowego przedmiotowego przestępstwa (górna granica wymiaru kary: 30 lat pozbawienia wolności), dodanie postaci przestępstw kwalifikowanych przedmiotowo i podmiotowo (górna granica wymiaru kary: kara dożywotniego pozbawienia wolności) oraz objęcie karalnością formy stadialnej przygotowania (górna granica wymiaru kary: 8 lat pozbawiania wolności), a także wprowadzenie nieumyślnej odmiany tego przestępstwa (górna granica wymiaru kary: 5 lat pozbawiania wolności).
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw wpłynął do Sejmu 17 kwietnia 2023 roku. Dnia 16 maja 2023 r. skierowano go do pierwszego czytania.
Źródło:
- Opinia Fundacji Panoptykon i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie nowelizacji kodeksu karnego, https://panoptykon.org/sites/default/files/druk_sejmowy_nr_3232_uwagi_hfpc_i_fundacji_panoptykon.pdf
- Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3232).
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
Przepadek pojazdu za jazdę po alkoholu
2024-03-14 07:11
Nieudzielenie pomocy ofierze wypadku drogowego
2022-03-13 09:25
Umowa kontraktacji na przykładach
2024-01-09 17:00
Zapis na sąd polubowny w praktyce
2023-04-18 10:00
Dowody zawierające informacje niejawne w postępowaniu sądowym
2023-02-11 15:50
