Niewypłacalność na gruncie Prawa upadłościowego

• Redakcja
• 2022-03-11 19:55
• Komentarze (0)

Pojęcie niewypłacalności jest kluczowe dla rozważania możliwości ogłoszenia upadłości przez dłużnika. O jej wystąpieniu może świadczyć zarówno nierealizowanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jak i wysoki poziom zadłużenia w stosunku do wartości majątku.

Dłużnik niewypłacalny

Prawo upadłościowe w art. 10 stanowi, że upadłość ogłasza się w stosunku dłużnika, który stał się niewypłacalny. Ustawodawca nie każe się zastanawiać interpretatorowi tekstu prawnego, na czym polega niewypłacalność. Wręcz przeciwnie – spieszy z pomocą i już w ramach sąsiedniej jednostki redakcyjnej (art. 11 ust. 1 p.u.) wskazuje, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
We wspomnianej definicji kryje się szereg istotnych elementów treściowych, wśród których na czoło wysuwa się element podmiotu, któremu przysługuje zdolność upadłościowa. Komentowany przepis operuje terminem „dłużnik”. Nie każdy dłużnik może być upadłym. Katalog wyłączeń w tym zakresie zawarto w art. 6 p.u., gdzie postanowiono, że nie można ogłosić upadłości Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej, instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy, chyba że ustawa ta stanowi inaczej, oraz utworzonych w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą, osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej, uczelni oraz funduszy inwestycyjnych. Kto zatem może być dłużnikiem z art. 10 p.u.? Otóż mogą nim być następujące podmioty prawa:
1) przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, niezaliczani zarazem do grona podmiotów, którym nie przysługuje zdolność upadłościowa,
2) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej,
3) wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za ich zobowiązania bez ograniczenia całym swoim majątkiem,
4) wspólnicy spółek partnerskich.
Zdolność upadłościowa przysługuje również osobom fizycznym, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Mowa wówczas o tzw. upadłości konsumenckiej, która rządzi się szczególnymi zasadami, wśród których na czoło wysuwa się potrzeba oddłużenia upadłego, niejako wyprzedzająca konieczność zaspokojenia wierzycieli.

Niewypłacalność jako utrata zdolności realizowania zobowiązań

W myśl art. 11 ust. 1 p.u. niewypłacalność jest uwarunkowana utratą zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Już tylko pobieżna lektura przytoczonego przepisu pozwala stwierdzić, że pojęcie niewypłacalności obejmuje zakresem zobowiązania pieniężne, które są ponadto zobowiązaniami wymagalnymi. A contario, brak realizacji zobowiązań niepieniężnych, jak również brak realizacji zobowiązań pieniężnych, których termin płatności nie nadszedł, nie może doprowadzić do ogłoszenia upadłości zobowiązanego. Wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, który nie realizuje niewymagalnego zobowiązania pieniężnego, sąd upadłościowy powinien bezwzględnie oddalić z powodu braku podstaw ogłoszenia upadłości. Ponadto w grę wchodzić może zastosowanie art. 34 p.u. normującego sankcje dla wnioskodawcy za złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika w złej wierze.   
Dla określenia stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich swoich zobowiązań, czy tylko niektórych z nich, jak też jaka jest przyczyna niewykonywania zobowiązań wobec wierzycieli. Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn. Nieistotny jest także rozmiar niewykonywanych zobowiązań (wyrok WSA w Gliwicach z 7.4.2021 r., I SA/Gl 1121/20, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).
Nie jest istotne również to, kiedy nastąpiła utrata zdolności wykonywania zobowiązań (lege non distinguente). Niewypłacalność występująca w dniu zarejestrowania działalności gospodarczej ma takie samo znaczenie jak niewypłacalność po wielu latach owocnej działalności gospodarczej.    
Artykuł 11 ust. 1a p.u. zawiera domniemanie wzruszalne (praesumptio iuris tantum). Na podstawie tego przepisu domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Można je obalić dowodem przeciwnym. Sąd upadłościowy, co prawda, rozpoznaje wniosek na posiedzeniu niejawnym, ale nie przeszkadza to w przeprowadzeniu postępowania dowodowego w celu zbadania niewypłacalności dłużnika i stwierdzeniu, że nie ma zagrożenia utraty przez niego zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie.
Nie zawsze opóźnienie dłużnika świadczy o jego niewypłacalności. W orzecznictwie sądowym krótkotrwałe powstrzymanie płacenia długu wskutek przejściowych trudności nie jest uznawane za podstawę ogłoszenia upadłości. Odróżnia się w tej mierze chwilowe nieregulowanie należności przy zachowaniu względnej płynności finansowej i posiadanie w krótkiej perspektywie zdolności do wykonania wymagalnych wierzytelności kontrahentów od trwałego zalegania z płatnościami wynikającymi z braku majątku możliwego do zaspokojenia wierzycieli w jakiejkolwiek perspektywie czasowej (wyrok NSA z 2.12.2020 r., II FSK 2077/18, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Niewypłacalność w przypadku przewagi zobowiązań nad wartością majątku

Szczególnego typu zasady stwierdzania niewypłacalności dotyczą jednostek organizacyjnych. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (tzw. „ułomna” osoba prawna), jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Warto dodać, że stosownie do art. 233 § 1 k.s.h., jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego, zarząd jest obowiązany niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki.
Podstawy stwierdzenia niewypłacalności ustawodawca określa enumeratywnie. Obie wyżej wskazane przesłanki - zarówno zaprzestanie realizowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jak i przekroczenie wartości majątku dłużnika, każda z osobna, stanowią samodzielne i wystarczające powody stwierdzenia niewypłacalności (wyrok NSA z 18.5.2021 r., III FSK 3354/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).   

Stan prawny: 29.11.2021 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.