Pomimo szerokiej krytyki środowiska prawniczego Sejm przyjął rządowy projekt zmian w procedurze cywilnej, który wprowadza składy jednoosobowe w II instancji.
Zgodnie z najnowszą nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, art. 367[1] § 1 KPC otrzyma brzmienie, zgodnie z którym sąd w II instancji rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego z wyjątkiem spraw:
1) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych,
2) rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo, z uwzględnieniem pkt. 1,
3) rozpoznawanych w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów na podstawie art. 47 § 4 KPC.
Nowe przepisy mają objąć nie tylko przyszłe postępowania. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy nowelizującej, nowe przepisy dotyczące jednoosobowych składów obejmą także postępowania wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia ich w życie.
Uzasadnieniem jednoosobowego składu sądu II instancji ma być konieczność przyspieszenia postępowań sądowych. Tymczasem wprowadzana zmiana może w praktyce doprowadzić do sytuacji, w której szybkość wpływa negatywnie nie tylko na rzetelność rozstrzygnięć, ale w dalszej perspektywie również na zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Warto przywołać stanowisko SN, ktory w uchwale z dnia 26 kwietnia 2023 r. (sygn. III PZP 6/22) wskazał, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego, ukształtowane na podstawie ustawy o zwalczaniu COVID-19, ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
Ustanowienie trzyosobowego składu orzekającego w postępowaniu apelacyjnym stanowiło wyraz realizacji wymogu rzetelności procesu cywilnego. Postępowanie w II instancji ma bowiem stanowić rewizję wydanego orzeczenia, ponowną jego ocenę w oparciu o zebrany materiał procesowy w kontekście ustalonego stanu faktycznego i prawnego oraz stosowną do etapu postępowania pogłębioną refleksję nad podjętymi w I instancji rozstrzygnięciami. Należy bowiem pamiętać, że postępowanie w II instancji kończy co do zasady postępowanie w sprawie, a wydane rozstrzygnięcie staje się prawomocne i podlega wykonaniu.
Trzeba także podkreślić, że jednym z podstawowych praw konstytucyjnych jest prawo do sądu, które oznacza, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. I choć zakresem prawa do sądu objęte jest rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, to szybkość postępowania nie może odbywać się kosztem sprawiedliwości, uznawanej przez ustrojodawcę za wartość nadrzędną, o czym świadczy już sama redakcja art. 45 ust. 1 Konstytucji. Analiza przyjętej nowelizacji nasuwa spostrzeżenie, że i tym razem prawodawca zdaje się o tym zapominać.
Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że z perspektywy stron postępowania kolegialność składu orzekającego pomaga we wszechstronnej i obiektywnej ocenie okoliczności faktycznych i prawnych. Rozstrzygnięcia wydawane w składzie kolegialnym są wielokrotnie wynikiem dyskusji, ścierania się odmiennych poglądów i punktów widzenia. Zapewnia to bardziej gruntowne, staranne i wszechstronne rozpoznanie sprawy, sprzyja ujednolicaniu orzecznictwa w danym sądzie. Zróżnicowanie doświadczeń i predyspozycji poszczególnych członków składu sędziowskiego ogranicza ryzyko błędów zarówno w sferze faktycznej, jak i prawnej. Daje gwarancję wydania obiektywnego, bardziej bezstronnego rozstrzygnięcia dzięki wielości doświadczeń członków skład orzekającego. Zapobiega arbitralności orzeczeń. Kolegialność umożliwia wzajemną kontrolę poszczególnych członków zespołu i dzięki temu zwiększa prawdopodobieństwo wydania słusznego i sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Każdy dodatkowy podpis pod rozstrzygnięciem powiększa wagę moralną orzeczenia, gdyż zgodna opinia kilku osób w tym samym przedmiocie stanowi zewnętrzny znak wewnętrznej słuszności. Ma to szczególne znaczenie w sprawach trudnych lub poddanych ponownej weryfikacji. Dodatkowo gwarantuje bezstronność i niezawisłość sędziowską (skład sądu orzekający jednoosobowo jest bardziej narażony na ewentualne naciski oraz inne próby bezprawnego wywierania wpływu na sposób procedowania oraz treść rozstrzygnięcia). Skład kolegialny zwiększa legitymację sądownictwa w wymiarze społecznym i wzmacnia zaufanie obywateli do sądów. W kwestii zalet składów kolegialnych SN odwołał się do takich publikacji, jak m.in.: J. Jagieła, R. Kulski (red.), Realizacja zasady kolegialności przed sądami cywilnymi w dobie pandemii COVID-19 – uwagi do art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 KoronawirusU, Warszawa 2022, wyd. 1; A. Łazarska, Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012, s. 229; A. Łazarska, Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje w procesie cywilnym, Warszawa 2018, s. 547 i n.; K. Markiewicz, Wpływ regulacji "covidowych" na zasadę niezmienności (stabilności) oraz kolegialność składów sądów odwoławczych, PPC 2022 nr 1, s. 38-58; A. Olaś, Kolegialność a jednoosobowość - skład sądu I instancji w procesie cywilnym: doświadczenia i perspektywy, PPC 2020 nr 3, s. 497-527).
Jak wskazuje SN, wymienione wyżej walory kolegialności nabierają szczególnego znaczenia w postępowaniu drugoinstancyjnym, którego celem jest weryfikacja prawidłowości rozstrzygnięcia wydanego przez sąd w pierwszej instancji. Dotyczy to zarówno orzeczeń o charakterze merytorycznym, jak i formalnym. W sytuacji, gdy orzeczenie sądu drugiej instancji z reguły kończy prawomocnie sprawę, kolegialne rozpoznanie środka zaskarżenia ma istotne znaczenie z punktu widzenia zaufania jednostki do instytucji środka odwoławczego od orzeczenia sądu pierwszej instancji, jak i społecznego odbioru działalności orzeczniczej sądów drugiej instancji. Gwarancyjne znaczenie kolegialności orzekania przez sąd orzekający w drugiej instancji podkreślono także w uchwale Sądu Najwyższego z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/20 (OSNC 2021 nr 11, poz. 74).
Krytycznie o nowelizacji wypowiedziała się również adwokatura. W swojej opinii Naczelna Rada Adwokacka negatywnie ocenia projekt nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie składu sądu, który ogranicza liczebność tego składu z trzech do jednego sędziego w postępowaniach odwoławczych. Czytamy w niej, że projekt nowelizacji jest próbą przeniesienia na trwałe kontrowersyjnych i wątpliwych rozwiązań z ustawy covidowej. Poszukując rozwiązań dla usprawnienia i przyspieszenia postępowań cywilnych, autorzy projektu proponują rozwiązania, które obniżają standard merytorycznej i rzetelnej kontroli instacyjnej.
NRA podkreśla, że kolegialność składu orzekającego zapewnia wyższy standard kontroli odwoławczej, umacnia bezstronność, niezależność i niezawisłość orzekania oraz zwiększa legitymację rozstrzygnięcia sądu w odbiorze społecznym. Dodaje także, że ryzyko przeoczenia, uchybień czy popełnienia błędów jest mniejsze w sytuacji orzekania w składach kolegialnych niż w składach jednoosobowych. Zróżnicowane doświadczeń i predyspozycji poszczególnych członków składu sądu przekłada się na zwiększenie gwarancji trafności orzeczenia. Proponowane rozwiązania godzą przede wszystkim w interesy obywateli i naruszają prawo do rzetelnego rozpoznania przez sąd sprawy każdego obywatela. Należy przy tym podzielić stanowisko NRA, która krytycznie odnosi się do zniesienia trzyosobowych składów sądu zwłaszcza w sprawach małżeńskich i w sprawach o ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie całkowite prowadzi bowiem do utraty zdolności do czynności prawnych i ustanowienia opieki, zatem szczególnie w tych sprawach ważna jest kolegialność orzeczeń.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego czeka na podpis Prezydenta. Przepisy mają wejść w życie po 14 dniach od jej ogłoszenia.
Źródło:
- Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
- Opinia NRA z 15.6.2023 r., https://www.adwokatura.pl/admin/wgrane_pliki/file-opinia-druk-3216-nra12-sm-262023-37439.pdf
__________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
9 Forum Prawa Mediów Elektronicznych już 28 marca
2023-03-26 14:30
Adwokaci nie będą zbierać punktów za udział w szkoleniach zawodowych
2023-08-17 09:00
7 Złotych Zasad Tworzenia Umów
2023-02-09 20:30
Przymus adwokacko-radcowski przedmiotem petycji do komisji sejmowej
2024-01-11 10:20
KSSiP przeszkoli radców prawnych
2023-08-27 08:00
Sztuczna inteligencja i jej zastosowanie w wymiarze sprawiedliwości
2023-05-07 09:00
Dowody pozyskane nielegalnie nie trafią na wokandę
2024-02-20 12:20
Opłaty za urzędówki wzrosły dwukrotnie
2024-06-10 22:00
