Nowelizacja prawa rodzinnego: Reprezentant dziecka

Redakcja
2023-07-26 12:03
Komentarze (0)

Prima facie zmiany dotyczą jedynie obszaru nazewnictwa. Projektodawca określa jednak reguły nadzoru nad działalnością reprezentanta dziecka. Obok przepisów prawa materialnego zmianie podlegają również regulacje ustawy procesowej.

Zmiany w prawie rodzinnym ważnym punktem prac parlamentarnych

Parlament pracuje nad ustawą o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, IX kadencja, druk nr 3309, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3309 [dostęp: 14.7.2023 r.]). Projekt zawiera szereg doniosłych w dziedzinie prawa rodzinnego zmian, mających na celu wzmocnienie ochrony małoletnich przed krzywdzeniem, takich jak obowiązek dokonywania przez pracowników socjalnych oceny ryzyka zagrożenia dla życia lub zdrowia dziecka, obowiązek przyjęcia przez Radę Ministrów planów przeciwdziałania przemocy oraz przemocy seksualnej na szkodę małoletnich, czy obowiązek dokonywania analizy zdarzeń, w wyniku których małoletni poniósł śmierć.

Ta sama ustawa zmieniająca wprowadza również do polskiego porządku prawnego instytucję reprezentanta dziecka.

Reprezentant dziecka w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym

Zmiana polega na nowelizacji art. 99 i n. k.r.o. poprzez zastąpienie nazwy „kurator reprezentujący dziecko” nazwą „reprezentant dziecka”. Z dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej reprezentant dziecka zastąpi kuratora reprezentującego dziecko.

Kim jest kurator reprezentujący dziecko?
Kurator ustanowiony na podstawie art. 99 k.r.o. jest z mocy ustawy reprezentantem małoletniego, którego interesy mogą być w danej sprawie sprzeczne z interesami rodziców lub któregokolwiek z rodziców. W takiej sytuacji działa on jako przedstawiciel ustawowy małoletniego i tym samym wyłącza w stosunku do małoletniego wynikające z władzy rodzicielskiej rodziców uprawnienie określone w art. 98 § 1 k.r.o. Podobnie rzecz się ma z kuratorem ustanowionym w związku z postępowaniem prowadzonym przed sądem, który ma za zadanie reprezentowanie dziecka, czyli dokonywanie czynności procesowych w imieniu i ze skutkiem dla reprezentowanego (zob. wyr. SA w Katowicach z dnia 7 sierpnia 2014 r., II AKa 246/14, Legalis).
Sytuacje, w których reprezentacja dziecka przez rodzica nie jest dopuszczalna, precyzuje art. 98 § 2 i 3 k.r.o.
Przyjmuje się w judykaturze, że zarówno w postępowaniu procesowym, jak nieprocesowym, żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka, gdy w sprawie, w której występują jako strony lub uczestnicy postępowania rodzice i dzieci, może dojść do sprzeczności interesów między nimi. W takiej sytuacji naczelny interes dziecka wyklucza dopuszczalność reprezentowania go przez któregokolwiek z rodziców. Dotyczy to także hipotetycznej kolizji interesów między nimi (zob. post. SN z dnia 22 listopada 2019 r., II CZ 53/19, Legalis. Zob. także K. D. Kamińska, Komentarz do art. 99 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, [w:] M. Załucki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2023, Legalis [dostęp: 19.7.2023 r.]).

W omawianym zakresie projektowana nowelizacja została oceniona pozytywnie. Zdarza się, że instytucja kuratora reprezentującego dziecko jest mylona z instytucją kuratora sądowego (zob. opinia Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie projektu ustawy z dnia 11 maja 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3309 [dostęp: 16.7.2023 r.]).

Oprócz zmian odnoszących się do sfery nazewnictwa, do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zostanie dodany art. 99[2a]. Przepis ten nakłada na sąd opiekuńczy obowiązek sprawowania nadzoru nad wykonywaniem obowiązków przez reprezentanta dziecka. Poniżej przytoczono omawiany przepis.

„Art. 99[2a] § 1. Nad działalnością reprezentanta dziecka czuwa sąd opiekuńczy, zaznajamiając się na bieżąco z jego działalnością.
§ 2. Reprezentant dziecka składa sądowi opiekuńczemu w wyznaczonych terminach, nie rzadziej niż co cztery miesiące, informacje dotyczące jego działalności, w szczególności o dokonywanych wszelkich czynnościach łączących się ze sprawą oraz obowiązkach określonych w art. 99[2].”

Zdaniem Sądu Najwyższego, uszczegółowienie działań nadzorczych sądu opiekuńczego wobec kuratora jest zasadne. Sąd Najwyższy zwraca jednak uwagę na to, że przyczyn niedoskonałości nadzoru należy upatrywać w znacznym obciążeniu sądów opiekuńczych (zob. uwagi SN do poselskiego projektu ustawy „o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw” [druk Sejmu RP IX kadencji nr 3309], https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?nr=3309 [dostęp: 16.7.2023 r.]).

Procedura wyznaczenia reprezentanta dziecka w postępowaniu cywilnym

Procedura wyznaczenia reprezentanta dziecka zostanie unormowana w ustawie procesowej. Projektowany art. 583[1] k.p.c. przytoczono poniżej.

„Art. 583[1] § 1. Wniosek o wyznaczenie reprezentanta dziecka, o którym mowa w art. 99 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd opiekuńczy rozpoznaje niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wpływu tego wniosku.
§ 2. Adwokat lub radca prawny, o którym mowa w art. 99[1] § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jest wyznaczany z listy reprezentantów dziecka.
§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób zapewnienia reprezentacji dziecka przez reprezentanta dziecka, w tym sposób ustalania listy reprezentantów dziecka, sposób wyznaczania reprezentanta dziecka oraz system szkoleniowy reprezentantów dziecka, mając na uwadze konieczność zapewnienia prawidłowego toku postępowania oraz prawidłowej realizacji prawa do ochrony interesów dziecka.”

Celem ustawodawcy jest usprawnienie procedury wyznaczania reprezentanta dziecka oraz uproszczenie przekazywania sądowi opiekuńczemu informacji o adwokatach albo radcach prawnych gotowych pełnić tę rolę oraz spełniających określone kwalifikacje wskazane w art. 99[1] § 1 k.r.o.

W odniesieniu do proponowanej nowelizacji ustawy procesowej warto odnotować, że ministerialne rozporządzenie będzie miało kluczowe znaczenie dla skuteczności realizacji celu nowelizacji z punktu widzenia należytej ochrony dobra dziecka.

Potrzeba ustanowienia reprezentanta dziecka – specjalisty

Zaproponowane przez projektodawcę zmiany w obszarze Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie uwzględniają w pełni potrzeby zapewnienia należytej ochrony dobra dziecka. Projektodawca nie zdecydował się poprawić unormowania art. 99[1] § 2 k.r.o., który wywołuje daleko idące wątpliwości.

W świetle tego przepisu, w przypadku gdy stopień skomplikowania sprawy tego nie wymaga, w szczególności, gdy sąd opiekuńczy określi szczegółowo treść czynności, reprezentantem dziecka może zostać ustanowiona również inna niż adwokat czy radca prawny osoba, posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze i wykazująca znajomość potrzeb dziecka. Natomiast jeżeli szczególne okoliczności za tym przemawiają, reprezentantem dziecka może zostać ustanowiona także osoba nieposiadająca wyższego wykształcenia prawniczego.

Interesująca w tej mierze jest argumentacja wyrażona przez Sąd Najwyższy w opinii do prezentowanego projektu noweli, że optymalne byłoby uprzednie przeprowadzenie badania mającego na celu ustalenie tego, jakie sprawy są oceniane jako na tyle nieskomplikowane, że do należytej reprezentacji dziecka nie zachodzi potrzeba ustalenia reprezentanta – specjalisty.

Przebieg procesu legislacyjnego: ustawa została uchwalona przez Sejm oraz przekazana do Senatu. Termin rozpatrzenia ustawy przez Senat upływa w dniu 13 sierpnia 2023 r.

_____________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze