Nowy kontratyp w związku z sytuacją na wschodniej granicy RP

Redakcja
2024-06-19 00:01
Komentarze (0)

Ustawodawca, chcąc zagwarantować żołnierzom bezpieczeństwo prawne, wprowadza do Kodeksu karnego nowy kontratyp.

Kwestia usprawnienia Sił Zbrojnych RP

W dniu 17 czerwca 2024 r. światło dzienne ujrzał projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa. W uzasadnieniu czytamy, że realizacja konstytucyjnych zadań przez Siły Zbrojne, w szczególności w obecnej sytuacji geopolitycznej oraz dynamicznie zmieniająca się sytuacja na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Federacją Rosyjską i Republiką Białorusi, w tym eskalacja bezpośredniego zagrożenia dla bezpieczeństwa tej granicy, a w szczególności dla bezpieczeństwa, życia i zdrowia żołnierzy Sił Zbrojnych pełniących służbę w tym rejonie, wymusza konieczność podjęcia interwencji legislacyjnej mającej na celu uregulowanie kwestii użycia Sił Zbrojnych do samodzielnych działań w czasie pokoju oraz prawnej ochrony podejmowanych przez żołnierzy Wojska Polskiego działań.

Projekt zakłada szereg rozwiązań mających na celu usprawnienie działań Sił Zbrojnych, Policji oraz Straży Granicznej. Mowa m.in. o unormowaniach:
-zapewniających żołnierzom oraz funkcjonariuszom Policji i Straży Granicznej objętym postępowaniem karnym w następstwie użycia środków przymusu bezpośredniego, broni lub innego uzbrojenia w związku z wykonywaniem zadań lub czynności dostępu do obrońcy (adwokata lub radcy prawnego);
-umożliwiających zachowanie prawa do pełnego uposażenia przez żołnierza zawieszonego w czynnościach służbowych, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne o przestępstwo popełnione w następstwie użycia środków przymusu bezpośredniego, broni lub innego uzbrojenia w związku z wykonywaniem zadań lub czynności służbowych;
-doprecyzowujących zasady zatrzymania żołnierzy przez Żandarmerię Wojskową;
-nadających funkcjonariuszom Policji uprawnienia do użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego w przypadku konieczności przeciwdziałania zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej;
-usprawniających obieg informacji o użyciu Sił Zbrojnych do wsparcia Policji;
-regulujących wsparcie Straży Granicznej przez Policję;
-wprowadzających uprawnienie użycia lub wykorzystania wodnych środków obezwładniających w przypadku konieczności przeciwdziałania zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej.

Nowy kontratyp ma służyć żołnierzom oraz funkcjonariuszom Policji i Straży Granicznej

Poza projektowanymi rozwiązaniami, które zasygnalizowano powyżej proponuje się wprowadzenie nowego kontratypu.

Czym jest kontratyp?
Kontratyp jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu. Osoba działająca w ramach kontratypu nie dokonuje czynu zabronionego i w świetle prawa nie popełnia przestępstwa, pomimo że w "normalnych" okolicznościach poniosłaby odpowiedzialność karną za sprawą wypełnienia znamion określonego czynu zabronionego. Przykładem działania w ramach kontratypu jest stosowanie obrony koniecznej. Do kontratypów odnoszą się przepisy części ogólnej Kodeksu karnego.

Istotą nowelizacji polega na dodaniu do Kodeksu karnego art. 25a. Przepis ma zapewnić żołnierzowi lub funkcjonariuszowi Policji lub Straży Granicznej bezkarność w przypadku niewłaściwego zastosowania środka przymusu bezpośredniego, ewentualnie użycia broni lub innego uzbrojenia w czasie wykonywania zadań związanych z ochroną granicy państwowej. Projektowany przepis prezentujemy poniżej.

Art. 25a. Nie popełnia przestępstwa żołnierz, funkcjonariusz Policji lub Straży Granicznej, który z naruszeniem zasad stosowania środków przymusu bezpośredniego lub użycia broni lub innego uzbrojenia albo użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej, wydaje rozkaz ich zastosowania, użycia lub wykorzystania albo je stosuje, wykorzystuje lub ich używa, w związku z wykonywaniem czynności lub zadań służbowych, w celu:
1) odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza przekroczenie granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu lub
2) odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność tego żołnierza, funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej lub innej osoby, podejmowanego w przypadku bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej, lub
3) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność tego żołnierza, funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej lub innej osoby, w przypadku bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej, lub
4) konieczności przeciwstawienia się osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności tego żołnierza, funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej lub innej osoby, lub która usiłuje bezprawnie odebrać broń żołnierzowi, funkcjonariuszowi Policji lub Straży Granicznej lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania
– jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego działania.

Dokonując próby interpretacji projektowanej regulacji wypada dostrzec, że na jej gruncie istotne jest to, że korzystanie z dobrodziejstwa kontratypu ograniczać się będzie do sytuacji, w której żołnierz (względnie funkcjonariusz Policji lub Straży Granicznej) działa "w związku z wykonywaniem czynności lub zadań służbowych". Jest to podstawowy warunek zastosowania projektowanego kontratypu, który uzupełniająco należy łączyć z przesłanką w postaci "wymogu natychmiastowego działania".

Zakres zachowań sprawcy objętych projektowanym kontratypem został bardzo istotnie ograniczony do czterech przypadków. Punkty 1 i 2 zawarte w ramach projektowanego art. 25a k.k. odnoszą się do przypadków sprawstwa sprowadzającego się do zamachu na nienaruszalność granicy państwowej (pkt 1) oraz zamachu na życie, zdrowie lub wolność żołnierza, funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej lub innej osoby, podejmowanego w przypadku bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej (pkt 2). Dodatkowo w odniesieniu do przesłanki z pkt 1 proponuje się doprecyzowanie sposobu działania sprawcy ("...przez osobę, która wymusza przekroczenie granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu"). W ten sposób następuje ograniczenie katalogu sytuacji, w których zachodzi kontratyp.

Punkt 3 natomiast daje podstawy do skorzystania z kontratypu w sytuacji usiłowania dokonania zamachu na życie, zdrowie lub wolność żołnierza (funkcjonariusza Policji, Straży Granicznej). Wydaje się, że projektowany art. 25a pkt 3 k.k. odnosi się do formy stadialnej w postaci usiłowania, która bezpośrednio poprzedza dokonanie, dając jednocześnie żołnierzowi (funkcjonariuszowi Policji, Straży Granicznej) możliwość odparcia ataku. W praktyce wykazanie, że sprawca działał z zamiarem dokonania czynu zabronionego może okazać się jednak zadaniem trudnym.

Z kolei cechą punktu 4 jest to, że nie odnosi się on wyłącznie do sprawców dokonujących zamachu na nienaruszalność granicy państwowej. Przepis ten odnosi się do osób uzbrojonych lub usiłujących odebrać broń żołnierzowi (funkcjonariuszowi Policji, Straży Granicznej lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni).

Zakres zastosowania proponowanego art. 25a k.k. może wydawać się dyskusyjny. Nie ma pewności, że nowe uregulowanie, o ile wejdzie w życie, nie doprowadzi do nadużywania uprawnień przez żołnierzy, funkcjonariuszy Policji czy Straży Granicznej. Biorąc jednak pod uwagę dość wczesny etap legislacyjny dostrzec trzeba, że projektodawca dokłada starań w celu ograniczenia możliwości nieuprawnionego powołania się na omawiany kontratyp.

Pewność działania żołnierza jako uzasadnienie kontratypu

W uzasadnieniu przedmiotowego projektu czytamy, że sytuacja związana z ochroną granicy państwowej przez Siły Zbrojne oraz Policję i Straż Graniczną jest nieprzewidywalna i dynamiczna. Obserwuje się ponadnormatywne obciążenie psychofizyczne żołnierzy i funkcjonariuszy biorących udział w działaniach nakierowanych na ochronę polskiej granicy.

Wprowadzenie nowego kontratypu ma na celu zapewnienie żołnierzom i funkcjonariuszom możliwości użycia środków przymusu lub broni w określonych stanach faktycznych bez obawy poniesienia odpowiedzialności karnej z powodu przekroczenia reguł ich użycia. Projektodawcy podkreślają, że "użycie tych środków zazwyczaj odbywa się w sytuacji dużej dynamiki zdarzeń, przy ponadnormatywnych obciążeniach psychofizycznych, gdzie może dojść do sytuacji przekroczenia ustawowych granic użycia tych środków. Wyłączenie odpowiedzialności karnej w takiej sytuacji stworzy po stronie żołnierza większą pewność działania, może przełożyć się na lepszą ochronę życia i zdrowia żołnierzy i innych osób".

Rozszerzona ochrona

Operacje wojskowe, choć zawsze są związane z realizacją konstytucyjnych zadań Sił Zbrojnych, to jednak mogą być realizowane także nie bezpośrednio na granicy państwowej. Wówczas, jak wskazują projektodawcy, kontratyp przewidziany w art. 25a Kodeksu karnego może się okazać niewystarczający. W związku z tym proponuje się wprowadzenie dodatkowego przepisu, tj. art. 319a k.k., zgodnie z którym nie popełnia przestępstwa żołnierz, który z naruszeniem zasad użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego, broni lub innego uzbrojenia, wydaje rozkaz ich użycia lub wykorzystania albo ich używa lub wykorzystuje, w związku z wykonywaniem czynności lub zadań służbowych w czasie operacji wojskowej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w czasie pokoju w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny w celu:
1) odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność tego żołnierza lub innej osoby, lub
2) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność tego żołnierza lub innej osoby
– jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego działania.

Źródło:
Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa wraz z uzasadnieniem, RCL – nr z wykazu UD73, https://legislacja.gov.pl.

_____________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze