Kontrola działalności gospodarczej to temat szczególnie interesujący. Obecność kontrolowanego przy czynnościach kontrolnych pozwala na natychmiastową weryfikację prawidłowości ich wykonywania, a ponadto skraca czas komunikacji pomiędzy organem kontrolującym a podmiotem kontrolowanym.
Szeroki zakres zastosowania przepisów o kontroli działalności gospodarczej
Na gruncie polskiego porządku prawnego uprawnionych do kontroli działalności gospodarczej jest szereg podmiotów, wśród których na czoło wysuwa się Urząd Skarbowy oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Kontrolować działalność gospodarczą w odpowiednim zakresie może też m.in. Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Pracy czy Urząd Ochrony Danych Osobowych. Czynności kontrolnych dokonuje się w szczególności na podstawie ustawy z 6.3.2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.). Zakres zastosowania przepisów tej ustawy odnosi się do zasad i trybu kontroli działalności gospodarczej, a w tym:
1) zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli,
2) upoważnienia do przeprowadzenia kontroli,
3) miejsca przeprowadzania kontroli,
4) sposobu wykonywania czynności kontrolnych,
5) prowadzenia więcej niż jednej kontroli naraz,
6) czasu trwania kontroli,
7) przerwania kontroli,
8) obowiązku prowadzenia książki kontroli,
9) sprzeciwu od czynności kontrolnych,
10) skargi na przewlekłe prowadzenie kontroli, oraz
11) odszkodowania za szkodę poniesioną w związku z czynnościami kontrolnymi wykonywanymi niezgodnie z prawem.
Wśród regulowanych przez ustawodawcę kwestii dotyczących prowadzenia kontroli działalności gospodarczej znajduje się wymóg obecności przedsiębiorcy lub jego przedstawiciela podczas wykonywania czynności kontrolnych (art. 50 p.p.).
Obecność przedsiębiorcy lub jego przedstawiciela jako element niezbędny dla prawidłowości kontroli
Obecność przedsiębiorcy podczas wykonywania czynności kontrolnych usprawnia postępowanie ułatwiając pracę kontrolującym, ale leży przede wszystkim w jego interesie. Ustawodawca wprowadził na grunt przepisów prawnych wyraźny obowiązek obecności przedsiębiorcy lub jego przedstawiciela przy wykonywaniu czynności kontrolnych. Wniosek ten pojawia się już jako efekt zastosowania językowych dyrektyw wykładni, gdyż według art. 50 ust. 1 p.p. „czynności kontrolne wykonuje się w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej”. Konstrukcja tego przepisu upoważnia do wniosku, że kontrolę prowadzić można, w podstawowym układzie, w obecności tylko przedsiębiorcy, tylko jego przedstawiciela, jak i w obecności obu tych podmiotów. Przesądzająca jest w tej mierze użyta przez prawodawcę alternatywa nierozłączna (spójnik „lub”). Nie oznacza to możliwości przyjęcia bezwzględnego wniosku opartego na argumencie z przeciwieństwa (a contrario), że nigdy nie powinno się wykonywać czynności kontrolnych pod nieobecność przedsiębiorcy, ewentualnie jego przedstawiciela. Wręcz przeciwnie – jest to możliwe. W takim przypadku jednak przedsiębiorcy służy sprzeciw (art. 59 ust. 1 w zw. z art. 50 ust. 1 p.p.), w którym powinien on wskazać potrzebę przeprowadzenia czynności kontrolnych w jego obecności. Warto wyraźnie podkreślić, że art. 50 ust. 1 p.p. nie jest wyczerpujący pod względem syntaktycznym. Istnieją od niego wyjątki uzasadnione względami funkcjonalnymi. Otóż w myśl art. 50 ust. 2 p.p. obecność któregokolwiek ze wskazanych podmiotów nie jest wymagana w przypadkach gdy:
1) pozwalają na to ratyfikowane umowy międzynarodowe albo bezpośrednio stosowane przepisy prawa Unii Europejskiej;
2) przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
3) kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 275);
4) przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska.
Osoby upoważnione przez przedsiębiorcę
Przedsiębiorca może upoważnić osobę trzecią na przyszłość. Taką upoważnioną osobą jest m.in. jego pełnomocnik ogólny, zwłaszcza jeżeli jego dane widnieją w rejestrze. Może nim być również osoba świadcząca profesjonalną pomoc prawną, taka jak adwokat lub radca prawny. Prawo nie zabrania też upoważnienia więcej niż jednej osoby. W orzecznictwie trafnie argumentuje się, że pojęcie „osoby upoważnionej przez kontrolowanego” ma szeroki zakres podmiotowy i obejmuje wszelkie osoby legitymujące się ważnym pełnomocnictwem, zarówno ogólnym, rodzajowym, jak i pełnomocnictwem tylko do udziału w kontroli. Istotnym jest również to, że pracownicy organu nie mają obowiązku badania faktycznego stosunku łączącego przedsiębiorcę z osobą upoważnioną (por. wyrok WSA w Kielcach z 29.11.2017 r., II SA/Ke 637/17, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Jeżeli omawianego upoważnienia brak a ma dojść do sytuacji, w której podczas kontroli przedsiębiorca nie będzie obecny, ma on obowiązek ad hoc wskazać organowi kontrolnemu na piśmie (ad probationem) osobę upoważnioną w czasie swojej nieobecności. Jest to obowiązek przedsiębiorcy, który ponosi m.in. organizacyjne ryzyko prowadzonej przez siebie działalności. Nie można się uwolnić od tego obowiązku przez podniesienie braku osoby godnej zaufania w zasięgu przedsiębiorcy.
Wyżej nadmieniono, że kontrola może być kontynuowana pod nieobecność przedsiębiorcy oraz osoby przezeń upoważnionej. W przypadku nieobecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej oraz niewykonania przez przedsiębiorcę obowiązku pisemnego wskazania osoby upoważnionej, czynności kontrolne mogą być wykonywane w obecności innego pracownika przedsiębiorcy lub osoby zatrudnionej u przedsiębiorcy w ramach innego stosunku prawnego, którzy mogą być uznani za osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa, o której mowa w art. 97 ustawy z 23.4.1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.), lub w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę.
Osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa
Według art. 97 k.c. osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa. W ramach art. 97 k.c. ustawodawca zastosował konstrukcję fikcji prawnej (por. wyrok SA w Lublinie z 4.11.2020 r., I ACa 587/19, http://orzeczenia.lublin.sa.gov.pl), polegającą na tym, że określoną w nim w sposób generalny osobę traktuje się tak, jakby była ona należycie zorientowana w kwestiach dotyczących działalności przedsiębiorcy oraz uprawniona do ważnego i skutecznego zastępowania go. Nie każdy pracownik zatrudniony przez przedsiębiorcę spełnia wymogi stawiane przez ustawodawcę w ramach art. 97 k.c. W judykaturze wskazuje się w tej mierze, że przez wzgląd na istotę czynności kontrolnych pojęcie „innego pracownika kontrolowanego”, o którym mowa w art. 50 ust. 5 in medio p.p., który może być uznany za osobę określoną w art. 97 k.c., jest pracownik wykonujący czynności bezpośrednio związane z prowadzeniem działalności przedsiębiorstwa w danym lokalu (por. wyrok NSA z 20.4.2017 r., II OSK 2127/15, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Osobą taką nie może być np. w warsztacie samochodowym mechanik zajmujący się bezpośrednio naprawą samochodów albo ochroniarz w klubie dyskotekowym czy portier w hotelu. Są to osoby, które bez odrębnego umocowania nie SA w stanie skutecznie składać oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorcy, dlatego nie spełniają one wymogów określonych w art. 97 k.c., a jednocześnie art. 50 ust. 5 p.p. Przede wszystkim też nie może ulec naszej uwadze, że osoba, o której mowa w art. 97 k.c., to pojęcie szersze od pojęcia „pracownika”. Taka osoba nie musi być związana z przedsiębiorcą stosunkiem pracy, chociaż niezbędne jest istnienie określonego powiązania organizacyjnoprawnego między daną osobą a przedsiębiorcą (por. wyrok SA w Warszawie z 1.3.2017 r., VI ACa 1076/15, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl).
Tamowanie czynności kontrolnych
W tym miejscu w pełnym świetle staje problem tamowania czynności kontrolnych. Niekiedy nie ma możliwości przeprowadzenia kontroli z udziałem innych osób niż przedsiębiorca i osoba przez niego upoważniona. Jeżeli w takich okolicznościach zachowanie przedsiębiorcy notorycznie nieobecnego i przez to unikającego kontroli wzbudza podejrzenia, możliwe jest przeanalizowanie możliwości postawienia mu zarzutu utrudniania kontroli. Na gruncie polskiego porządku prawnego utrudnianie przeprowadzenia kontroli jest sankcjonowane. Tytułem przykładu można wskazać art. 83 ustawy z 10.9.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.), który kryminalizuje czyn polegający na udaremnianiu lub utrudnianiu wykonania czynności służbowej osobie uprawnionej do przeprowadzenia czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej, audytu lub czynności audytowych. Powyższe nie oznacza, że organ kontroli w każdym przypadku ma prawo pociągnąć przedsiębiorcę do odpowiedzialności za nieobecność. W szczególności siła wyższa lub wina osoby trzeciej stanowią okoliczności egzoneracyjne, o których przedsiębiorca powinien niezwłocznie poinformować organ kontroli.
Stan prawny: 27.12.2021 r.
Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Forma dokumentowa czynności prawnej
2022-03-11 17:08
Dowody elektroniczne na nowych zasadach
2023-06-19 08:40
Umorzenie zobowiązań upadłego przedsiębiorcy
2022-05-24 14:48
Przepadek pojazdu będzie tylko fakultatywny
2024-04-25 07:30
