Źródło grafiki: https://pixabay.com/illustrations/justice-law-symbol-balance-6587904/
RPO zaskarżył do WSA uchwały samorządu adwokackiego odmawiające zwolnienia z opłaty szkoleniowej za aplikację adwokacką oraz składek członkowskich.
Sprawa, w którą włączył się Rzecznik Praw Obywatelskich dotyczy odmowy zwolnienia z opłaty szkoleniowej za aplikację adwokacką oraz składek członkowskich aplikantki, która opiekuje się córką z niepełnosprawnością. Aplikantka opiekująca się córką z niepełnosprawnością od ponad 2 lat bezskutecznie ubiega się bowiem o zwolnienie z rocznej opłaty szkoleniowej za aplikację (5850 zł) oraz miesięcznej składki członkowskiej (100 zł) za 2022 rok.
W styczniu 2022 r. wystąpiła do ORA o zwolnienie z opłat. Wskazała, że jej miesięczny dochód wynosi 3618,84 zł., w tym 2119 zł świadczenia pielęgnacyjnego, którego pobieranie wymaga rezygnacji z pracy. Większość przeznacza na utrzymanie, leczenie i rehabilitację córki, co uniemożliwia jej pokrycie kosztów aplikacji i składek. Mimo trudności wnioskodawczyni łączy naukę na aplikacji z opieką nad dzieckiem oraz realizuje zadania zlecane przez jej patrona. Wniosek aplikantki był rozpatrywany przez organy samorządu adwokackiego sześciokrotnie. ORA trzykrotnie odmawiała zwolnienia jej z opłat. Prezydium NRA dwukrotnie zwracało sprawę do ponownego rozpoznania, lecz w sierpniu 2023 r. utrzymało w mocy niekorzystną dla aplikantki uchwałę ORA.
Samorząd adwokacki wskazał, że do zwolnienia konieczne jest spełnienie przesłanki wyjątkowości sytuacji oraz przesłanki momentu jej powstania w toku aplikacji. Stanął na stanowisku, że decydujące znaczenie ma moment powstania niepełnosprawności córki aplikantki, co miało miejsce przed rozpoczęciem aplikacji. A za wyjątkowe należy uznać takie sytuacje, do których doszło już w trakcie aplikacji.
Zdaniem RPO zaskarżona uchwała Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej i poprzedzająca ją uchwała ORA naruszają m.in. art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze w związku z art. 2, art. 71, art. 32 ust. 1 Konstytucji. Wskazuje on, że art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze powinien być interpretowany prokonstytucyjnie, z uwzględnieniem zasady zaufania obywatela do państwa (art. 2 Konstytucji), prawa rodzin niepełnych oraz matek do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (art. 71 Konstytucji), także zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji).
Aplikacja adwokacka jest odpłatna. Przepis art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze przewiduje jednak możliwość zwolnienia aplikanta adwokackiego od opłaty za aplikację. W przedmiotowej sprawie kluczowe stało się zastosowanie przez NRA kryterium wyjątkowości sytuacji oraz momet, w którym stan uzasadniający zwolnienie z opłaty miałby powstać.
Jak słusznie wskazuje RPO, przesłanka momentu powstania wyjątkowej sytuacji ma charakter arbitralny i jeśli będzie stosowana w innych sprawach, doprowadzi do faktycznego zamknięcia dostępu do zawodu adwokata ubogim rodzicom opiekującym się niepełnosprawnym dzieckiem, którzy z uwagi na pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego nie mogą podjąć żadnej pracy zarobkowej. Celowo zauważa przy tym, że z ugruntowanego orzecznictwa WSA w Warszawie wynika, że wystarczający dla zwolnienia jest sam wyjątkowy charakter sytuacji. Sądy zwracają uwagę, że ze względu na uznaniowy charakter decyzji ORA i NRA „postępowania wyjaśniające w takiej sprawie winno być przeprowadzone w sposób wnikliwy i dogłębny oraz szczególnie staranny, z wykluczeniem stosowania przez organ adwokatury zachowań automatycznych, a wynik tego postępowania winien znaleźć odzwierciedlenie w przedmiotowej uchwale”. Tymczasem sformułowanie przez ORA i NRA przesłanki momentu powstania sytuacji jako decydującego kryterium przyznania zwolnienia prowadzi - w ocenie RPO - właśnie do skrytykowanego przez WSA automatyzmu, w ramach którego nawet najbardziej dramatyczne okoliczności nie uzasadniają zwolnienia, o ile dotknęły one aplikanta przed rozpoczęciem aplikacji.
RPO zwraca także uwagę, że przy interpretacji art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze należy również mieć na względzie prawa tych aplikantów, którzy należą do grup uznawanych przez Konstytucję za najbardziej narażone i którym przyznaje ona szczególną ochronę. Aplikantka zalicza się do kategorii „rodziny niepełnej”, która „znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej” w rozumieniu art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, a także do kategorii „matki” w rozumieniu art. 71 ust. 2 Konstytucji. Zarówno rodzinom niepełnym, jak i matkom, Konstytucja przyznaje prawo do szczególnej pomocy władz publicznych.
Rzecznik podkresla przy tym, że organy samorządu adwokackiego są zobowiązane do udzielania szczególnej pomocy członkom korporacji, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i zaliczają się jednej z grup szczególnie narażonych tj. rodzin czy matek z dziećmi. Pomocy można odmówić jedynie wobec poważnych przeciwwskazań. W ocenie Rzecznika trudno uznać za nie twierdzenie ORA w przedmiotowej sprawie, że przyznanie zwolnienia „godziłoby w fundamentalne prawa” adwokatury. Jak wylicza RPO, zwolnienie aplikantki z opłaty rocznej w 2022 roku wiązałoby się z kosztem 2 zł i 72 groszy na każdego członka ORA, a w przypadku zwolnienia jej także ze składek członkowskich (12x100 zł = 1200 zł) – 3 zł i 28 groszy. Trudno zatem - w opinii RPO - uznać to kwotę, która godziłaby w jakieś "prawa" społeczności adwokackiej w sposób fundamentalny.
Rzecznik podkreślił również jeszcze jeden istotny problem, jakim jest nierówne traktowanie aplikantów-opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Zasada równości z art. 32 ust. 1 Konstytucji wymaga bowiem podobnego traktowania osób w podobnej sytuacji. Zasada ta odnosi się nie tylko do stanowienia prawa, ale także do sposobu jego stosowania – przepisy powinny być interpretowane w podobny sposób w odniesieniu do osób znajdujących się w podobnej sytuacji faktycznej.
Tymczasem w przedmiotowej sprawie, zdaniem ORA i NRA do zwolnienia nie wystarczy spełnienie przesłanki wyjątkowego charakteru sytuacji, ale konieczne jest także spełnienie przesłanki momentu jej powstania (powinna zaistnieć po rozpoczęciu aplikacji). Wobec tej grupy aplikantów o tym, czy ktoś otrzyma zwolnienie, decyduje kryterium momentu powstania niepełnosprawności podopiecznego. W konsekwencji - jak wskazuje RPO - na zwolnienie mogą liczyć aplikanci, którym po rozpoczęciu aplikacji urodziło się dziecko z niepełnosprawnością, albo których dziecko, małżonek lub inna osoba bliska doznała niepełnosprawności. Aplikanci opiekujący się bliskimi, których niepełnosprawność powstała przed rozpoczęciem aplikacji, nie mogą liczyć na zwolnienie. Należy się więc zgodzić z RPO, że brak jest wartości konstytucyjnej, która uzasadniałaby takie rozróżnienie. Rzecznik zwraca przy tym również uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który uznał wprowadzenie w odniesieniu do przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych kryterium momentu powstania niepełnosprawności za niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie RPO przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie zwolnienia z opłaty szkoleniowej nie powinno stosować się kryterium momentu powstania niepełnosprawności dziecka aplikanta, bo w arbitralny sposób różnicuje ono traktowania osób znajdujących się w podobnej sytuacji. Fakt, że dziecko aplikanta cierpiało na niepełnosprawność jeszcze przed rozpoczęciem aplikacji, nie powinien automatycznie przesądzać o niedopuszczalności przyznania zwolnienia z opłaty szkoleniowej i ze składek.
Źródło:
Komunikat, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-skarga-wsa-zwolnienie-oplaty-aplikacja-ozn
_____________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie
Egzamin komorniczy: Zadanie trzecie (uzasadnienie czynności)
2023-04-20 10:30
Test powtórkowy dla studentów i aplikantów – stosunek pracy
2024-07-17 11:14
Egzamin adwokacki i radcowski 2024: Dziś prawo gospodarcze
2024-04-25 14:10
Test powtórkowy dla studentów i aplikantów – prawo rodzinne
2022-10-17 17:25
W Płocku powstanie Akademia Mazowiecka
2022-08-09 17:00
