Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

• Redakcja
• 2022-10-11 10:58
• Komentarze (0)

Spadek może okazać się kłopotliwy dla spadkobiercy, zwłaszcza gdy przedstawia wartość ujemną. Jeżeli jesteś rodzicem dziecka małoletniego, odrzuciłeś spadek zawierający długi i zastanawiasz się, jak wyłączyć od dziedziczenia po spadkodawcy własne dziecko, które jest następne w kolejności dziedziczenia, przeczytaj niniejszy artykuł.  

Istota odrzucenia spadku 

Stosownie do art. 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Ze względu na to, że nie istnieje w polskim porządku prawnym obowiązek przyjęcia spadku, przepis ten tworzy fikcję prawną na potrzeby procedury dziedziczenia po osobie zmarłej.
Osoba, która spadek odrzuciła, nie  nabywa praw i obowiązków wynikających ze spadku. W przypadku dziedziczenia na mocy ustawy, spadek, który przypadałby osobie składającej oświadczenie o jego odrzuceniu, przechodzi na dziedziczących w dalszej kolejności, stosownie do art. 931 i n. k.c.  
Natomiast w przypadku dziedziczenia testamentowego zastosowanie znajduje instytucja przyrostu, względnie podstawienia, jeżeli taka jest wola spadkodawcy. Spadek odrzucony przez wszystkich spadkobierców testamentowych podlega dziedziczeniu na podstawie ustawy. 

Dziecko jako spadkobierca

Każdy człowiek nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia. Od tej chwili osoba fizyczna może być podmiotem praw i obowiązków w świetle prawa cywilnego. Dotyczy to m.in. dziedziczenia. Osoba małoletnia pozostaje jednak pod władzą rodzicielską. Nie jest ona władna działać samodzielnie w sprawie dokonania czynności odrzucenia spadku i w tej sprawie potrzebuje pomocy przedstawiciela ustawowego, którym najczęściej jest rodzic. Czynność taka jest zaliczana do katalogu czynności rozporządzających. Nadto jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który w ramach art. 101 § 3 dla jej ważności wymaga, w celu ochrony dobra oraz interesu dziecka, uzyskania zezwolenia sądu. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. np. post. SN z 25.5.2012 r., I CSK 414/11, http://www.sn.pl oraz post. SN z 2.6.2022 r., I CSK 219/22, http://www.sn.pl). 
W postępowaniu nieprocesowym sąd opiekuńczy zbada, czy odrzucenie spadku leży w interesie dziecka oraz wyda stosowne postanowienie, które w praktyce z reguły jest pozytywne. Należy podkreślić, że oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w imieniu dziecka z pominięciem uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego prowadzi do nieważności odrzucenia spadku na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Postępowanie przed sądem opiekuńczym 

Zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. Postanowienie sądu opiekuńczego w tym przedmiocie staje się skuteczne dopiero z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich (por. art. 583 k.p.c.). Wniosek może złożyć jeden z rodziców, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby rodzice działali w sprawie razem.
Postępowanie toczy się przed sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania dziecka. Wniosek powinien zawierać w szczególności dane wnioskodawców, a więc imię, nazwisko, PESEL oraz adres zamieszkania. Do wniosku załącza się odpis aktu urodzenia małoletniego dziecka, potwierdzenie odrzucenia spadku przez rodzica oraz odpis aktu zgonu osoby, po której ma być odrzucony spadek. Wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł. 

Postępowanie w sprawie odrzucenia spadku

W sytuacji, gdy postępowanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka zostało prawomocnie zakończone, należy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie to można złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Dodajmy, że oświadczenie o odrzuceniu spadku złożyć można zarówno przed sądem, jak i u notariusza. Brak złożenia oświadczenia spadkowego w przepisanym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (por. art. 1015 k.c.).
Termin do złożenia przedmiotowego oświadczenia należy do zbioru terminów końcowych (dies ad quenif). Jest to termin zawity prawa materialnego. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia odrzuceniu spadku. Termin ten może wydawać się zbyt krótki, zwłaszcza w obliczu konieczności uzyskania zezwolenia sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, jednak jest on uzasadniony przede wszystkim koniecznością określenia osoby ponoszącej odpowiedzialność za długi spadkowe. 
Przyjmuje się, że termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku (por. uchw. SN [7] z 22.5.2018 r., III CZP 102/17, http://www.sn.pl). Bieg terminu podlega zatem zawieszeniu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym.
Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku ma zostać złożone przed sądem, właściwym jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego oświadczenie. Od wniosku o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku pobiera się opłatę w wysokości 100 zł. Oświadczenie to może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku. 
Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku;
3) treść złożonego oświadczenia (tj. stricte oświadczenie o odrzuceniu spadku).
Oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.
Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
Jeżeli oświadczenie złożono ustnie, z oświadczenia sporządza się protokół.
Jeżeli natomiast oświadczenie o odrzuceniu spadku ma został złożone przed notariuszem, to należy uwzględnić, że maksymalna stawka za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o odrzuceniu spadku wynosi 50 zł. Do sporządzenia aktu notariusz będzie potrzebował w szczególności postanowienie sądu zezwalające na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, odpisy aktu urodzenia dziecka oraz aktu zgonu spadkodawcy.

Stan prawny: 10.10.2022 r.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.