Pierwszeństwo pieszego na przejściu dla pieszych

• Redakcja
• 2022-03-11 20:09
• Komentarze (0)

Z nadejściem czerwca 2021 r. ustawodawca istotnie znowelizował przepisy ruchu drogowego o zasadach pierwszeństwa pieszych znajdujących się na przejściu dla pieszych. Nowelizacja stała się kontrowersyjna z powodu konieczności pogodzenia bezpieczeństwa pieszych z potrzebą zapewnienia kierującym pojazdy możliwości skutecznej reakcji na nagłe sytuacje drogowe.

Aktualny stan normatywny

Zgodnie z art. 13 ust. 1a ustawy z 20.6.1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 450 ze zm., dalej jako „p.r.d.”) pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem. Pieszy wchodzący na przejście dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem, z wyłączeniem tramwaju.
Z powyższego unormowania wynika, że pierwszeństwo przed pojazdem, z wyjątkiem tramwaju, przysługuje pieszemu gdy:
1) znajduje się on na przejściu dla pieszych, oraz
2) wchodzi on na przejście dla pieszych.
O ile sytuacja faktyczna polegająca na czyjejś fizycznej obecności na powierzchni jezdni oznaczonej jako przejście dla pieszych nie powinno wywoływać wątpliwości interpretacyjnych, o tyle „wchodzenie na przejście dla pieszych” wymaga co najmniej szerszej analizy. Wedle dyrektyw językowych wykładni słowo „wchodzić” oznacza m.in. tyle, co „posuwając się naprzód dostać się dokądś”, ewentualnie „wkraczać” w jakiś obszar (https://sjp.pwn.pl/doroszewski/wchodzic;5514355.html [dostęp: 4.12.2021 r.]). Explicite zatem przesłanka „wchodzenia na przejście dla pieszych” zostaje spełniona wówczas, gdy pieszy wkracza na powierzchnię jezdni oznaczoną jako przejście dla pieszych, tj. gdy idąc, poruszając sie naprzód, zaczyna znajdować się na tej powierzchni. W tym miejscu konieczne jest odwołanie się do pozajęzykowych dyrektyw wykładni, ponieważ ustawodawca nie bez powodu odróżnić przesłankę „znajdowania się na przejściu dla pieszych” od przesłanki „wchodzenia na przejście dla pieszych” i uznać, że pieszy „wchodzi na przejście dla pieszych” także wtedy, gdy nie znajdując się jeszcze na jezdni, zmierza w jej kierunku w taki sposób, że za chwilę się na niej znajdzie. Wydaje się, że taki wniosek podyktowany jest zasadami wykładni funkcjonalnej jako odpowiadający wartościom wyznawanym przez racjonalnego ustawodawcę. Zgodnie z legalną definicją przejście dla pieszych stanowi powierzchnię jezdni, drogi dla rowerów lub torowiska przeznaczoną do przechodzenia przez pieszych, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi (art. 2 pkt 11 p.r.d.). Jest to o tyle ważne, że pieszemu pierwszeństwo przysługuje tylko na przejściu dla pieszych. O pierwszeństwie tym nie można mówić, gdy pieszy przechodzi przez jezdnię poza przejściem dla pieszych, gdy odległość od przejścia przekracza 100 m. Jest to wyjątkowo dozwolone na podstawie art. 13 ust. 2 p.r.d. W takim przypadku pieszy nie jest traktowany przez prawodawcę w sposób szczególnie uprzywilejowany.

Względne pojmowanie pierwszeństwa

Pierwszeństwo pieszego znajdującego się na przejściu dla pieszych, względnie wchodzącego na nie, nie przysługuje mu bez względu na okoliczności konkretnego przypadku. Stosownie do art. 13 ust. 1 p.r.d. obowiązkiem pieszego korzystającego z przejścia dla pieszych jest zachowanie szczególnej ostrożności. Szczególna ostrożność do termin niedookreślony, użyty jednak przez ustawodawcę rozmyślnie. Ów termin nadaje się do zastosowania w wielu różnych sytuacjach faktycznych i dotyczy w szczególności kierujących, od których niejednokrotnie wymaga się wręcz upewnienia, że podejmowany manewr może zostać wykonany w sposób bezpieczny. W omawianym przypadku ten kwalifikowany stopień ostrożności odnosi się nie tylko do kierujących, ale także do pieszych. Ostrożne zachowanie uczestnika ruchu jest to zachowanie podyktowane wymogami prawnymi, ale także zdrowym rozsądkiem, ogólną przezornością i potrzebą respektowania bezpieczeństwa innych, które, uwzględniając wszystkie istniejące w danym momencie okoliczności, wyłącza, a w każdym razie minimalizuje zagrożenie bezpieczeństwa ruchu (por. wyrok SR w Suchej Beskidzkiej z 8.6.2016 r., II K 101/15, niepubl.). Tego rodzaju zachowania można oczekiwać od pieszego znajdującego się na przejściu dla pieszych lub wchodzącego na nie pod rygorem zarzutu działania wbrew prawu, co ma swoje konsekwencje choćby w obszarze odpowiedzialności karnej i cywilnej kierującego, który przy zachowaniu szczególnej ostrożności obiektywnie nie mógł podjąć skutecznej reakcji i uniknąć potrącenia.
W szczególności sprzeczne z pojęciem szczególnej ostrożności jest zachowanie polegające na wchodzeniu na jezdnię bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym również na przejściu dla pieszych, jak również wchodzeniu na jezdnię spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi oraz przebieganiu przez jezdnię. Tego rodzaju zachowanie, podjęte notabene wbrew zakazom wyrażonym w art. 14 pkt 1 lit. a i b oraz art. 14 pkt 4 p.r.d., praktycznie uniemożliwia kierującemu zatrzymanie pojazdu na czas. Dodać warto, że na skutek ostatniej nowelizacji art. 14 p.r.d. pieszemu nie wolno korzystać z telefonu lub innego urządzenia elektronicznego podczas wchodzenia lub przechodzenia przez przejście dla pieszych, jeżeli miałoby to prowadzić do ograniczenia możliwości obserwacji sytuacji na tym przejściu dla pieszych. Pieszy korzystający z takich urządzeń nie skupia się w pełni na sytuacji panującej na jezdni, co może doprowadzić do wtargnięcia przed nadjeżdżający pojazd.

Treść regulacji na etapie projektowania ustawy zmieniającej

Na etapie projektowania omawianej regulacji nadano jej zupełnie inne brzmienie. Zostało ono zmodyfikowane w toku prac parlamentarnych. Zgodnie z projektem pierwszeństwo przed pojazdem, z wyjątkiem tramwaju, miał mieć pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych, jak również pieszy „oczekujący na możliwość wejścia na przejście dla pieszych”. Zwłaszcza słowo „oczekujący” miało tu istotne znaczenie, ponieważ wyrażało nakaz zatrzymania się pieszego przed przejściem dla pieszych. Innymi słowy, przed wejściem na przejście dla pieszych pieszy, według projektu ustawy, obowiązany był zatrzymać się i upewnić, czy kierujący pojazdem ustępuje mu pierwszeństwa. Nadal przysługiwało mu pierwszeństwo przed pojazdem, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie mógł on bez zatrzymania się wejść na jezdnię.
W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej podkreślono cel takiej konstrukcji, którym miało być zagwarantowanie kierującemu możliwości właściwej reakcji. Projektodawca nadmienił, że „kierujący musi mieć czas na reakcję i niezbędny odcinek drogi do zatrzymania pojazdu. Ma on obowiązek ustąpienia pierwszeństwa pieszemu na przejściu, zaś z drugiej strony nie można mu postawić zarzutu gdy tego nie uczynił, jeżeli nie miał takiej możliwości”. Wprowadzenie do ustawy expressis verbis elementu „oczekiwania” pieszego przed przejściem miało być gwarancją, że kierujący będzie miał czas na zatrzymanie pojazdu (uzasadnienie projektu ustawy z 25.2.2021 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym, Dz.U. z 2021 r. poz. 463, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji, druk nr 48, https://www.sejm.gov.pl [dostęp: 4.12.2021 r.]).
Niewątpliwie obowiązek zatrzymania się przed przejściem dla pieszych powiązany z obowiązkiem zachowania szczególnej ostrożności obu kategorii uczestników ruchu gwarantowałby w wyższym stopniu bezpieczeństwo pieszego. Umożliwiłby też kierującemu pojazd podjęcie odpowiedniej reakcji w bezpieczny i skuteczny sposób.

Podsumowanie

Finalne brzmienie przedmiotowej regulacji prawnej wyraża cel ustawodawcy, jakim jest bezpieczeństwo pieszych. Wydaje się jednak, że niezupełnie została zachowana równowaga pomiędzy bezpieczeństwem pieszych z jednej strony, a możliwościami zareagowania przez kierującego pojazdem na zastaną sytuację na drodze. Pozostaje więc pokładać nadzieje w zdrowym rozsądku wszystkich uczestników ruchu. Nie sposób zaprzeczyć, że są oni głównym czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo ruchu.

Stan prawny: 4.12.2021 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.