Przepisy dotyczące kosztów postępowania karnego i cywilnego przewidują rozwiązania mające zapewnić osobie wezwanej w charakterze świadka zwrot utraconego zarobku lub dochodu. Tymczasem okazuje się, że obecnie przyznawane rekompensaty są niewystarczające, przez co koszty postępowania nadal muszą ponosić osoby niebędące jego stronami.
Osoba wezwana w charakterze świadka nie może co do zasady uwolnić się od obowiązku stawiennictwa i zeznawania (art. 177 § 1 k.p.k., art. 261 § 1 k.p.c.), a usprawiedliwienie niestawiennictwa wymaga przedstawienia zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego (art. 117 § 2a k.p.k., art. 2141 § 1 k.p.c.). Z powyższego wynika, że osoba wezwana jest więc zobowiązana do takiego rozplanowania swoich obowiązków zawodowych, aby móc uczynić zadość wezwaniu. W przypadku pozostawania w stosunku pracy, podstawę udzielenia takiej osobie zwolnienia stanowi § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy.
W rzeczywistości osoba stawiająca się w sądzie lub prokuraturze w charakterze świadka musi zwykle poświęcić na ten cel znaczną ilość czasu. Należy tu uwzględnić nie tylko czas potrzebny na samo złożenie zeznań, lecz także oczekiwanie na wywołanie sprawy lub przesłuchanie pozostałych świadków (w przypadku wezwania kilku osób na tę samą godzinę) oraz dojazd do siedziby wzywającego organu i powrót do miejsca pracy, w efekcie czego w większości przypadków konieczność składania zeznań uniemożliwia osobie wezwanej wykonywanie pracy lub prowadzenie innej działalności zarobkowej przez znaczną część dnia pracy albo niekiedy przez jego całość. Tymczasem obowiązujące obecnie stawki rekompensat dla świadków nie przystają do aktualnych realiów społeczno–gospodarczych.
Stosowne podwyższenie wartości rekompensat dla świadków przewiduje senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jak wskazano w uzasadnieniu, obecny stan prawny nosi znamiona pewnej nielojalności ze strony prawodawcy wobec obywatela. Wymogi formalne warunkujące przyznanie zwrotu utraconego zarobku lub dochodu są bowiem dość daleko idące. Z jednej strony wymaga się od osoby wezwanej wykazania zarówno faktu, jak i wysokości rzeczywiście utraconego zarobku lub dochodu (art. 618b § 4 k.p.k., art. 86 ust. 4u.k.s.c.). Dodatkowo prawodawca przewiduje niezwykle krótki 3-dniowy termin na złożenie stosownego wniosku (art. 618k § 1 i 2 k.p.k., art. 92 ust. 1 i 2 u.k.s.c.), a także skrócony, 3-letni okres przedawnienia roszczenia o ich zwrot (art. 618k § 3 k.p.k., art. 92 ust. 3 u.k.s.c.) Ponadto ustawodawca obliguje osobę wezwaną do stawiennictwa, a w przypadku jego braku organ prowadzący postępowanie może nałożyć na świadka grzywnę, a nawet ukarać go porządkową karą aresztu (art. 285 § 1 i art. 287 § 2 k.p.k. oraz art. 274 § 1 k.p.c.). Z drugiej jednak strony, nawet w przypadku spełnienia wszystkich wspomnianych wymogów,prawodawca uniemożliwia świadkowi uzyskanie zwrotu faktycznie utraconych przychodów, ograniczając ich zwrot do poziomu poniżej tego, który ten sam prawodawca uznaje za wynagrodzenie minimalne. Takie rozwiązania można zatem ocenić jako niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawa określoną w art. 2 Konstytucji RP, bowiem dbałość o interes finansowy Skarbu Państwa w tym przypadku przyjmuje charakter nieproporcjonalnydo dolegliwości wyrządzonej świadkowi.
Mając na uwadze powyższe, za zasadną uznac należy zmianę opisanego wyżej stanu prawnego i podwyższenie, a tym samym urealnienie, maksymalnej kwoty zwrotu utraconego zarobku lub dochodu przysługującego świadkowi. Na przeciw postulatom wyszedł senacki projekt zmian zwiększający kwotę rekompensaty za utracony zarobek dla świadków wzywanych przez sąd lub prokuraturę, jednak mimo skierowania projektu do pierwszego czytania w 2021 r., do dziś Sejm się nim nie zajął.
Zgodnie z senackim projektem, zmianie miałyby ulec przepisy Kodeksu postepowania karnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Projekt nowelizacji Kodeksu postępowania karnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zakłada, że maksymalna wysokość zwrotu utraconego zarobku lub dochodu świadka wzrosłaby do poziomu z 4,6% do 10% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Oznaczałoby to jego podniesienie z 82,31 zł do 178,94 zł. Zdaniem projektodawcy, wyeliminowałoby to możliwość uszczerbku finansowego.
Prace nad projektem zmian w zakresie rekompensaty dla wezwanych świadków zostały zainicjowane na skutek wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich skierowanego 11 września 2020 r. do Komisji Ustawodawczej Senatu z prośbą o podjęcie inicjatywy ustawodawczej. Senat 17 grudnia 2020 r. podjął uchwałę o skierowaniu projektu do Sejmu, gdzie nadano mu numer druku sejmowego 921. Dnia 10 lutego 2021 r. projekt skierowano do I czytania na posiedzeniu Sejmu, co jednak do chwili obecnej nie nastąpiło.
Brak koniecznych zmian legislacyjnych jedynie pogłębia istniejący problem, zwłaszcza w czasach szalejącej inflacji, a problem zbyt niskiej kwoty zwrotu utraconego zarobku lub dochodu w związku z wezwaniem na świadka cały czas przewija się w skargach obywateli kierowanych do Biura RPO. W związku z powyzszym RPO skierował do Marszałka Sejmu oficjalne zapytanie o przewidywany termin przyjęcia projektu do porządku obrad Sejmu.
Należy również podkreslić, że brak pełnego czy nawet proporcjonalnego zwrotu utraconego przychodu może zniechęcać osoby wezwane w charakterze świadka do stawiennictwa. Z kolei brak stawiennictwa świadka może prowadzić do konieczności wezwania go ponownie, a w tym celu wyznaczenia dodatkowego terminu rozprawy. Ponadto może być konieczne przedsięwzięcie czynności związanych z zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem świadka (art. 285 § 2 k.p.k., art. 274 § 1 k.p.c.). Wszystkie te konsekwencje same w sobie generują koszty dla sądu lub prokuratury prowadzących postępowanie oraz mogą prowadzić do przedłużania się postępowań. Natomiast podwyższenie maksymalnego pułapu zwrotu utraconego zarobku lub dochodu doprowadzi do zwiększenia skuteczności wezwań do stawiennictwa, a tym samym do oszczędności związanych z brakiem konieczności wyznaczania dodatkowych terminów, a także do przyspieszenia postępowań w ogólności. Tym samym podjęcie działań legislacyjnych lezy nie tylko w interesie osób wzywanych w charaterze świadka, ale także samego Skarbu Państwa.
Źródło:
- projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, druk nr 921;
- pismo RPO z dnia 28.10.2022 r., II.510.197.2019.MT
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Weź udział w programie Profilaktyka 40 Plus i odbierz nagrodę
2022-07-02 08:00
Senat zgłasza uwagi do nowej pracy zdalnej
2022-12-15 11:22
Giełda kryptowalut usłyszała zarzuty
2023-01-15 16:40
Artykuł 5 Traktatu Północnoatlantyckiego
2022-11-16 17:10
Sejm uchwalił dodatek grzewczy i poprawił dodatek węglowy
2022-09-04 10:00
Testament podróżny do uchylenia
2024-06-17 08:32
Scripta przebojem wchodzi na rynek!
2023-03-09 12:45
Zlecenie czy dzieło? Będą zmiany w ozusowaniu umów cywilnoprawnych
2022-06-03 11:00
Specjalne strefy ekonomiczne w liczbach
2024-05-31 09:31
