Posiadacz samoistny zobowiązany do zapłaty podatku od nieruchomości

• Redakcja
• 2022-03-11 20:19
• Komentarze (0)

W ramach przepisów o podatku od nieruchomości ustawodawca wprowadza katalog podatników, odróżniając jednocześnie właściciela nieruchomości od posiadacza samoistnego. Dowiedz się, kim jest posiadacz samoistny i kiedy jest on zobowiązany do zapłaty podatku od nieruchomości.

Podatnicy podatku od nieruchomości

Podatnikami podatku od nieruchomości są trzy kategorie podmiotów, tj. osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej. Ustawodawca definiuje podatnika podatku od nieruchomości przez wskazanie dalszych jego cech odnoszących się do sposobu władania przedmiotu opodatkowania. Obok właścicieli nieruchomości lub obiektów budowlanych, jak też użytkowników wieczystych, do grona podatników podatku od nieruchomości zalicza się posiadaczy samoistnych nieruchomości lub obiektów budowlanych.

W odniesieniu do posiadaczy samoistnych, których rozważania zawarte w niniejszym artykule dotyczą, odnosi się unormowanie zawarte w art. 3 ust. 4 ustawy z 12.1.1991 r., o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1170 ze zm. [dalej jako „u.p.o.l.”]). W myśl tego przepisu jeżeli nieruchomość znajduje się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich posiadaczach.

Podział na posiadanie samoistne i zależne

Zasadniczy podział na posiadanie samoistne i zależne został wprowadzony przez samego ustawodawcę, co następuje w ramach art. 336 k.c. Według tego przepisu posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Artykuł 336 k.c. zawiera dwie definicje legalne. Wskazuje na to posłużenie się dwoma terminami w nawiasach. W teorii prawa tego typu zabieg legislacyjny nazywa się stosowaniem definicji nawiasowych. W istocie rzeczy definicje te mają bardzo proste konstrukcje i można je łatwo wyodrębnić. Zakres ich zastosowania obejmuje podmioty prawa, które mają zdolność bycia posiadaczem. Posiadanie jest stanem faktycznym, który jednak wywołuje skutki prawne. Jest to dominujący pogląd w judykaturze, lecz nie jedyny, ponieważ niekiedy mawia się o posiadaniu jako o stanie prawnym. Posiadacz zależny nie jest podatnikiem podatku od nieruchomości, ponieważ brak w obowiązującym stanie normatywnym przepisów statuujących jego odpowiedzialność prawnopodatkową (por. wyrok WSA w Gdańsku z 17.8.2021 r., I SA/Gd 781/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).  

Animus rem sibi habendi

Według panującego poglądu doktryny i orzecznictwa, na posiadanie składa się równoczesne istnienie fizycznego władania (corpus possesionis) oraz elementu psychicznego w postaci zamiaru władania rzeczą dla siebie (animus rem sibi habendi. Por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2008, s. 268). Bez elementu psychicznego nie mamy do czynienia z posiadaczem, a z dzierżycielem, który włada rzeczą „za kogo innego” (art. 338 k.c.), ewentualnie z podmiotem, którego zachowanie zamyka się w pojęciu władztwa prekaryjnego. Posiadaczem będzie zatem przede wszystkim sam właściciel, ale także najemca. W przypadku właściciela będzie to posiadanie samoistne (zwane też właścicielskim), a w przypadku najemcy – tylko zależne (tzw. niewłaścicielskie). Posiadacz samoistny wykonuje uprawnienia składające się na treść prawa własności, o których mowa w art. 140 k.c. (por. postanowienie SN z 17.6.2015 r., I CSK 309/14, http://www.sn.pl). Może on więc, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, a w szczególności pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może on też rozporządzać rzeczą.
Ze względu na to, że posiadanie jest niezależne od prawa własności (podlega nawet odrębnej ochronie prawnej), posiadacz samoistny nie musi być właścicielem rzeczy. Wystarczy, że faktycznemu władaniu towarzyszy demonstrowany na zewnątrz element psychiczny w postaci woli właścicielskiego posiadania rzeczy. Właśnie z tego powodu w ramach art. 3 u.p.o.l. ustawodawca odróżnia właściciela od posiadacza samoistnego, który właścicielem może być, lecz nie musi. Animus rem sibi habendi przejawia się w podejmowaniu wielu czynności wskazujących na to, iż posiadacz traktuje rzecz jako pozostającą w jego sferze swobodnej dyspozycji, przy czym ocena podejścia, uwzględnia rzeczywistą wolę władającego, ale dokonywana jest obiektywnie, z punktu widzenia otoczenia posiadającego (postanowienie SN z 10.2.2021 r., V CSKP 23/21, http://www.sn.pl). W odniesieniu do nieruchomości gruntowych przejawem tego typu nastawienia posiadacza może być np. grodzenie działki czy zamykanie bramy wjazdowej (por. postanowienie SN z 9.12.2014 r., III CSK 354/13, http://www.sn.pl). Oprócz wspomnianego wyżej stosunku prawnego najmu posiadanie zależne jest także istotą zastawu, użyczenia oraz użytkowania.

Posiadanie jako stan „wyprzedzający” prawo własności

Artykuł 3 ust. 1 pkt 1 u.p.o.l. otwiera wyliczenie podatników podatku od nieruchomości wskazując jej właściciela jako zobowiązanego w pierwszej kolejności. Dopiero ustęp drugi ustanawia podatnikiem posiadacza samoistnego nieruchomości. O posiadaczu samoistnym stanowi też, zupełnie odrębnie, art. 3 ust. 3 u.p.o.l. Zgodnie z jego brzmieniem jeżeli przedmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości ciąży na posiadaczu samoistnym. W orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowany jest pogląd, że zarówno zastrzeżenie zawarte w art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.o.l., jak i treść art. 3 ust. 3 u.p.o.l., jednoznacznie wskazują, iż obowiązek podatkowy samoistnego posiadacza wyprzedza obowiązek podatkowy właściciela przedmiotu opodatkowania. Powyższe oznacza, że w sytuacji, gdy przedmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości ciąży nie na właścicielu nieruchomości, ale na jej posiadaczu. Co istotne, do uznania osoby fizycznej za podatnika podatku od nieruchomości nie jest konieczne ujawnienie posiadania samoistnego w urzędowych rejestrach np. w ewidencji gruntów i budynków czy też nawet w księgach wieczystych (wyrok WSA w Gdańsku z 17.8.2021 r., I SA/Gd 781/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Stan prawny: 12.12.2021 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.