Postępowanie zabezpieczające w upadłości

Źródło grafiki: https://pixabay.com

• Redakcja
• 2022-03-11 20:34
• Komentarze (0)

Zabezpieczenie majątku stanowi instrument prawny zapobiegający wyzbyciu się go przez dłużnika, który w ten sposób może utrudnić prowadzenie właściwego postępowania upadłościowego i jednocześnie zaszkodzić wierzycielom poprzez zatamowanie ich zaspokojenia. Postępowanie zabezpieczające prowadzi się jednocześnie z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości według zasad opisanych w Prawie upadłościowym.

Istota zabezpieczenia majątku dłużnika

Zabezpieczenia majątku dłużnika, wobec którego ma zostać ogłoszona upadłość, sąd upadłościowy może udzielić na wniosek albo z urzędu. Zabezpieczenie majątku ma na celu przede wszystkim monitorowanie zachowań dłużnika w obszarze majątkowym, a w skrajnych przypadkach, jeżeli istnieją ku temu powody, zablokowanie możliwości zarządzania przez niego majątkiem, który w przyszłości będzie stanowił masę upadłości. Stąd zabezpieczenie dotyczyć powinno tylko mienia wchodzącego w skład masy upadłości.
Wniosek o zabezpieczenie można złożyć razem z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, jak również w toku postępowania. Ustawodawca zastrzega w ramach art. 36 p.u., że w przedmiocie zabezpieczenia sąd orzeka niezwłocznie. Ma to swoje uzasadnienie w niedopuszczeniu do utrudnienia albo nawet całkowitego zablokowania możliwości prowadzenia postępowania upadłościowego. Jeżeli zabezpieczenie ma zostać udzielone na wniosek, wnioskodawca powinien wskazać formę zabezpieczenia, którego ustanowienia żąda. Jednocześnie sąd nie jest związany wnioskiem w tym zakresie i może udzielić zabezpieczenia wedle dyskrecjonalnej władzy – stosownie do istniejących w danej sytuacji potrzeb. Jest tak, ponieważ zabezpieczenia udziela się w celu ochrony interesu ogółu wierzycieli, a nie tylko interesu wnioskodawcy.      
W sprawach nieuregulowanych w Prawie upadłościowym do postępowania zabezpieczającego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. Oznacza to, że sąd może sięgnąć do opisanych tam form zabezpieczenia, w razie gdy w okolicznościach danego przypadku ich zastosowanie okaże się potrzebne.

Formy zabezpieczenia

Podstawowym w postępowaniu upadłościowym sposobem zabezpieczenia majątku upadłego jest ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego dłużnik jest uprawniony do dokonywania wyłącznie czynności zwykłego zarządu. W judykaturze za czynności zwykłego zarządu uznano zasadniczo czynności typowe dla danej sytuacji społeczno-gospodarczej, w jakiej podmiot dokonujący czynności się znajduje, związane z bieżącym, normalnym tokiem czynności, jakie zwykle podejmuje lub może podejmować. Są to czynności zachowawcze albo czynności mające na celu przysporzenie majątkowe, jednakże takie, które nie wiążą się z nowym ryzykiem gospodarczym lub nie polegają na istotnej modyfikacji dotychczasowych stosunków (wyrok SA w Szczecinie z 17.12.2014 r., I ACa835/14, http://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl). W praktyce jednak rozstrzygnięcie, czy dana czynność wykracza poza ramy zwykłego zarządu, czy nie, podlega analizie dokonywanej przez nadzorcę. Warto dodać, że kompetencje nadzorcy zamykają się w sprawach majątkowych dłużnika. Nie dotyczą jego życia osobistego, które przecież nie ma znaczenia dla postępowania upadłościowego. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w obszarze należącego do dłużnika majątku jest wymagana zgoda tymczasowego nadzorcy sądowego pod rygorem nieważności. Zgoda może zostać udzielona również po dokonaniu czynności w terminie trzydziestu dni od jej dokonania (wówczas wywołuje skutek wsteczny).
Tymczasowemu nadzorcy sądowemu należy się wynagrodzenie za sprawowanie funkcji oraz zwrot wydatków. O wynagrodzeniu tymczasowego nadzorcy sądowego i zwrocie wydatków koniecznych poniesionych w związku z pełnieniem funkcji orzeka sąd na jego wniosek.
Przez odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego ustawodawca umożliwia m.in. zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez zajęcie ruchomości (art. 747 pkt 1 k.p.c.), ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości (art. 747 pkt 3 k.p.c.), względnie zajęcie praw z instrumentów finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych (art. 752[1] § 1 k.p.c.).

Zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego

Jak wskazano w ramach wcześniejszych rozważań, sąd może stosować inne sposoby zabezpieczenia, w tym także zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika. Zarząd przymusowy jest kwalifikowanym instrumentem zabezpieczającym, charakterystycznym dla postępowania upadłościowego. Ustanowienie tego typu zabezpieczenia stanowi wyraz braku zaufania do dłużnika i z pewnością jest dla niego bardzo uciążliwy. Tę formę zabezpieczenia ustanawia się, jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Wynika z tego m.in., że ta forma zabezpieczenia może zostać zmieniona w toku postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jeżeli działalność nadzorcy sądowego nie powstrzymuje dłużnika od czynności szkodliwych dla realizacji celów późniejszego postępowania upadłościowego.
Ustanawiając zabezpieczenie przez zarząd przymusowy sąd wyznacza zarządcę przymusowego oraz określa zakres i sposób wykonywania zarządu. Do czynności dłużnika dotyczących jego majątku objętego zarządem przymusowym stosuje się odpowiednio przepisy art. 77-79 p.u., co oznacza, że dłużnikowi nie wolno wykonywać nawet czynności zwykłego zarządu w stosunku do jego majątku, dopóki nie zezwoli na to zarządca przymusowy. Innymi słowy, w takim przypadku zarząd nad majątkiem dłużnika przysługuje zarządcy. Nie oznacza to, że dłużnikowi nie wolno korzystać z przedmiotów majątkowych objętych zabezpieczeniem. Wręcz przeciwnie – ograniczenia dotyczą zasadniczo zbywania lub obciążania tych przedmiotów. Czynności prawne podjęte wbrew zezwoleniu lub z jego pominięciem są dotknięte sankcją nieważności. W razie dokonania czynności prawnej przez dłużnika, od drugiej strony można żądać zwrotu składnika majątkowego, który stanowił przedmiot świadczenia.
Zarządcy przymusowemu przysługuje wynagrodzenie i zwrot wydatków na zasadach dotyczących nadzorcy sądowego.

Upadek zabezpieczenia

Zabezpieczenia zastosowane przez sąd upadają z dniem ogłoszenia upadłości. Okoliczność ta pozbawia upadłego prawa do zarządu majątkiem wchodzącym do masy upadłości, dotąd zabezpieczonym w odpowiedni sposób. Z chwilą ogłoszenia upadłości rozpoczyna się właściwe postępowanie upadłościowe i wobec ograniczeń co do możliwości podejmowania przez upadłego jakichkolwiek czynności dotyczących masy upadłości bez zgody syndyka dalsze zabezpieczenie nie jest już potrzebne. Z oczywistych względów zabezpieczenie upada też z dniem uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu lub oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości albo umorzeniu postępowania w przedmiocie rozpoznania tego wniosku. O upadku zabezpieczenia w postaci ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządu przymusowego obwieszcza się.

Stan prawny: 5.12.2021 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.