Powództwo o ustalenie w toku postępowania podatkowego

• Redakcja
• 2022-03-17 08:47
• Komentarze (0)

Ustawodawca nadał organom podatkowym możliwość skorzystania z cywilnego instrumentarium służącego ustaleniu zdarzeń mających znaczenie na gruncie prawnopodatkowym. Mowa o powództwie o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, mającego znaczenie w obszarze pozornych czynności prawnych.

Czynność pozorna

Artykuł 199a § 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm., dalej jako „OrdPU”) stanowi, że organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Natomiast stosownie do art. 199a § 1 OrdPU jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej. W drugim z cytowanych przepisów ustawodawca odnosi się do pozorności oświadczenia woli (art. 83 § 1 k.c.). Oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest nieważne. Jeżeli natomiast oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Przykład
Strony zawierają „umowę darowizny”. Zgodnie z jej postanowieniami przeniesienie własności rzeczy następuje nieodpłatnie, ale „obdarowany” faktycznie zapłacił „darczyńcy” tak, jakby zawarto umowę sprzedaży. W takiej sytuacji umowa jest kwalifikowana jako umowa sprzedaży, co powoduje powstanie np. obowiązku zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

Czynność pozorna ma miejsce wtedy, gdy strony nie chcą wywołać skutków prawnych z czynności ujawnionej bądź chcą wywołać skutki inne, niż zostało to zadeklarowane w pozornej czynności. Chcą przy tym wywołać u osób trzecich wrażenie, że dokonana została ujawniona czynność prawna (wyrok WSA w Krakowie z 7.4.2021 r., I SA/Kr 1199/20, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). W przypadku tego typu pozorności strony mają zamiar - pod pozorem dokonania nieważnej czynności symulowanej – dokonać czynności prawnej dysymulowanej (ukrytej). Ta z kolei jest ważna i podlega ocenie przy uwzględnieniu odpowiednich dla niej przepisów prawnych. Wyznaczonym przez art. 199a OrdPU zadaniem organu podatkowego jest wykrycie właśnie czynności dysymulowanej i ustalenie jej skutków fiskalnych.

Samodzielne badanie czynności prawnej przez organ podatkowy

Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa (art. 199a § 3 OrdPU). Jest to obowiązek organu podatkowego. W ramach przepisu zastosowano bowiem kategoryczne sformułowanie „(…)organ podatkowy występuje(…)”. Zanim to jednak nastąpi, organ podatkowy powinien najpierw dokonać próby samodzielnej oceny czynności prawnej. Powinien w tej mierze zdefiniować zarówno czynność symulowaną, jak i dysymulowaną, a następnie przenieść tę sytuację na grunt odpowiednich unormowań prawa podatkowego. Oczywiście chodzi tylko o ustalenie skutków podatkowych określonych zdarzeń, a nie orzekanie o ważności i skuteczności czynności prawnych jako takich, na co wskazuje się w judykaturze (por. wyrok WSA w Białymstoku z 3.3.2021 r., I SA/Bk 54/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Podnosi się również, że art. 199a OrdPU nie wyklucza dokonania przez organy podatkowe samodzielnego badania treści umów, w związku z czym obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego na podstawie tego przepisu powstaje jedynie wówczas, gdy zgromadzony materiał dowodowy pozostawia wątpliwości, co do istnienia stosunku prawnego bądź prawa (por. wyrok WSA w Gdańsku z 25.5.2021 r., I SA/Gd 146/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Powództwo to nie może mieć zastępczego charakteru w obszarze ustaleń faktycznych (por. wyrok NSA z 5.11.2020 r., II FSK 2144/18, https://orzeczenia.nsa.gov.pl). Przede wszystkim warto wspomnieć w tym miejscu, że organy podatkowe mają prawo oceniać we własnym zakresie i w sposób wiążący dla podatnika, czy dana okoliczność, biorąc pod uwagę zgromadzony materiał dowodowy, została udowodniona.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa

Ustawodawca nadał organom podatkowym prawo do skorzystania z cywilnoprawnego instrumentarium służącego ustaleniu obowiązku podatkowego. Podstawą prawną jest tu art. 189 k.p.c. Organ może korzystać z unormowania zadekretowanego w tym przepisie w toku prowadzonego postępowania, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych (por. art. 189[1] k.p.c.). Rozstrzygnięcie na podstawie art. 199a § 3 OrdPU kwestii istnienia stosunku prawnego lub prawa nie ma charakteru samoistnego, ale służy rozstrzygnięciu sprawy podatkowej. Celem postępowania przed sądem powszechnym jest rozstrzygnięcie wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa, w celu prawidłowej ich kwalifikacji przez organ podatkowy w zakresie skutków podatkowych. Przepis ten spełnia istotną funkcję ochronną dla podatnika. Z jednej strony wyklucza - w razie zaistnienia wątpliwości - samodzielną ocenę organów administracji publicznej przy ustalaniu istnienia lub nieistnienia stosunków prawnych lub praw z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz prawa ubezpieczeń społecznych. Z drugiej strony natomiast umożliwia sądom dokonywanie wszelkich ustaleń faktycznych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. wyrok NSA z 25.3.2021 r., III FSK 1159/21, https://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Stan prawny: 16.3.2022 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.