Powołanie się na błąd przez pracownicę w ciąży

Źródło grafiki: https://pixabay.com

• Redakcja
• 2022-03-25 13:33
• Komentarze (0)

Rygory prawne dotyczące stosowania przepisów o błędzie jako wadzie oświadczenia woli ulegają istotnej modyfikacji wtedy, gdy chodzi o ochronę interesu prawnego pracownicy w ciąży. Może ona powołać się na błąd przy podpisywaniu porozumienia rozwiązującego umowę o pracę.

Czym jest błąd?

Zgodnie z art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Błędem rozumianym jako wada oświadczenia woli jest mylne (fałszywe) wyobrażenie o rzeczywistości lub w ogóle brak wyobrażenia o niej. Jeżeli stanowi przyczynę albo współprzyczynę złożenia oświadczenia woli, to powoduje, że oświadczenie to jest wadliwe. Jednak nie każda wadliwość może być kwalifikowana jako prawnie doniosła, tzn. umożliwiająca uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli. Błędem prawnie doniosłym jest taki błąd, który dotyczy treści czynności prawnej (art. 84 § 1 k.c. in medio – por. wyrok SA w Warszawie z 9.4.2020 r., VII AGa 1904/18, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl). Treść czynności prawnej to prawa i obowiązki jej stron. Wyznaczają ją oświadczenia woli stron. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że błąd może dotyczyć np. faktów, do których odnosi się oświadczenie woli, norm prawnych mających zastosowanie do dokonywanej czynności prawnej, ewentualnie skutków prawnych dokonywanej czynności prawnej (por. wyrok SA w Krakowie z 8.5.2019 r., I ACa 287/18, http://orzeczenia.krakow.sa.gov.pl i podane tam orzecznictwo). Definicja błędu nie obejmuje natomiast swym zakresem pobudek złożenia oświadczenia. Nie można mówić o błędzie, jeżeli składający oświadczenie znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję. Błąd polega bowiem na nieprawidłowości widzenia, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania (zob. wyrok SN z 14.4.2021 r., IV CSKP 5/21, http://www.sn.pl).
 
Błąd istotny

Stosownie do art. 84 § 2 k.c. można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). W literaturze prawa cywilnego podnosi się, że przy ustalaniu istotności błędu należy mieć na uwadze dwa kryteria: subiektywne i obiektywne. Pierwsze z nich dotyczy wiedzy o błędzie osoby składającej oświadczenie woli. Drugie natomiast dotyczy rozsądnej oceny sprawy. Osoba składająca oświadczenie woli powinna wykazać zarówno to, że o błędzie nie wiedziała, jak i to, że nikt rozsądny, wiedząc o błędzie, nie złożyłby oświadczenia woli danej treści (por. B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2007, s. 180-181). W ramach kryterium obiektywnego konieczne jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy każda inna niż składający badane oświadczenie woli osoba także złożyłaby je będąc na jego miejscu. Odpowiedź wymaga zastosowania miary w postaci rozsądnego człowieka, który rozważnie i spokojnie analizuje sytuację (por. A. Kuliczkowska, Instytucja błędu w prawie umów, „Przegląd Prawno-Ekonomiczny” 2018, Nr 3, s. 293 i podane tam źródła).

Komplikacje związane ze złożeniem oświadczenia innej osobie

Są oświadczenia woli, których nie trzeba składać innej osobie (np. testament, przyrzeczenie publiczne). Niektóre oświadczenia woli składa się jednak innej osobie, ale mogą też wymagać złożenia innej osobie (np. oferta, wypowiedzenie umowy. Ponadto, co istotne dla niniejszych rozważań, umowa wymaga co najmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli). Jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej (por. art. 84 § 1 k.c. in fine). Zatem ustalenie, iż błąd dotyczy treści czynności prawnej, jak też że jest to błąd istotny, nie wystarczy, gdy oświadczenie woli jest składane drugiej stronie, a czynność prawna ma charakter odpłatny. Dla skutecznego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w takiej sytuacji strona musi wykazać, iż pozwany wywołał błąd swoim (choćby niezawinionym) zachowaniem, o błędzie wiedział lub z łatwością mógł go zauważyć. Jak wskazane zostało w orzecznictwie sądowym, wywołanie błędu w rozumieniu art. 84 § 1 k.c. wyczerpuje się przez każde zachowanie adresata oświadczenia, które po stronie składającego to oświadczenie skutkowało fałszywym wyobrażeniem co do czynności prawnej (zob. wyrok SA w Szczecinie z 12.8.2020 r., I ACa 540/19, http://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl i podane tam orzecznictwo), przy czym nie ma wymagania, żeby zachowanie drugiej strony stosunku prawnego było wyłączną przyczyną błędu, gdyż wystarczająca jest współprzyczyna (zob. wyrok SA w Warszawie z 25.6.2020 r., V ACa 391/19, http://orzeczenia.waw.sa.gov.pl oraz podane tam orzecznictwo i literaturę).

Wzruszalność czynności prawnej

Wystąpienie błędu powoduje wzruszalność czynności prawnej. Czynność prawna zdziałania w ten sposób jest ważna, ale składający wadliwe oświadczenie woli może spowodować ustanie jej skutków prawnych z mocą wsteczną. W tym celu potrzebne jest złożenie oświadczenie woli, o którym mowa w art. 88 § 1 k.c. Jeżeli druga strona nie uznaje uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, to może ona wystąpić przeciwko składającemu oświadczenie woli z powództwem o ustalenie (art. 189 k.p.c.). W takim przypadku sąd zbada, czy rzeczywiście sytuacja faktyczna była objęta zakresem zastosowania art. 84 k.c. i czy uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli było skuteczne.   

Sytuacja pracownicy w ciąży

Powołanie się na błąd jako wadę oświadczenia woli na gruncie przepisów prawa pracy jest możliwe, ale unormowanie Kodeksu cywilnego stosuje się wówczas „odpowiednio”. Przepisy Kodeksu cywilnego o błędzie podlegają dostosowaniu do realiów panujących w stosunkach pracy. Przede wszystkim należy uwzględnić tu wartości wyznawane przez racjonalnego ustawodawcę, tworzące aksjologiczną podstawę dostosowania unormowań Kodeksu cywilnego do realiów panujących na gruncie stosunków pracy. Do obszarów, którym ustawodawca poświęca szczególną uwagę, należy zaliczyć ochronę pracy kobiet w ciąży. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że odpowiednie stosowanie przepisu Kodeksu cywilnego polega także na jego częściowej zmianie (modyfikacji), uwzględniającej charakter stosunku pracy oraz regulacje prawa pracy. Skoro Kodeks pracy statuuje klauzulę odpowiedniości (w ramach art. 300 k.p.), czyli stosowania z uwzględnieniem różnic wynikających z charakteru stosunków cywilnoprawnych i stosunku pracy, to pracownica, która w drodze porozumienia stron zgodziła się na rozwiązanie umowy o pracę, nie wiedząc, że jest w ciąży, może się uchylić od skutków oświadczenia woli niezależnie od tego, czy jej błąd został wywołany przez pracodawcę oraz czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć (por. wyrok SN z 7.10.2020 r., II PK 78/19, http://www.sn.pl). W tym zakresie następuje więc swoiste odrzucenie, w ramach stosowania „odpowiedniego” art. 84 k.c., wymogu spowodowania błędu przez druga stronę czynności prawnej, ewentualnie wymogu wiedzy o błędzie lub możliwości jego zauważenia przez drugą stronę. Tym samym pracownica, która w drodze porozumienia stron zgodziła się na definitywne rozwiązanie umowy, nie wiedząc, że jest w ciąży, może się uchylić od skutków prawnych złożonego przez siebie oświadczenia woli.

Stan prawny: 23.3.2022 r.

Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl. mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.