SN zajmie się pytaniem prawnym dotyczącym możliwości podwyższenia wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu.
Po tym, jak TK orzekł niekonstytucyjność niektórych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, problem wynagrodzenia adwokatów i radców prawnych ponownie trafia na wokandę. Tym razem głos zabierze SN, który odpowie na pytanie, czy obrońcom oraz pełnomocnikom przysługuje uprawnienie do skorzystania ze skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2022 r. o sygn. akt. SK 78/21 poprzez wnioskowanie na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. o uzupełnienie (podwyższenie) wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu, świadczoną w postępowaniach zakończonych prawomocnym orzeczeniem sądu powszechnego, opartych, w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania na niekonstytucyjnej normie prawnej.
Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2022 r. ( sygn. akt. SK 78/21) TK orzekł niekonstytucyjność niektórych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 18, ze zm.). Tybunał stwierdził, że że § 17 ust. 1 pkt 2 oraz § 17 ust. 2 pkt 3 wspomnianego rozporządzenia są niezgodne z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 2 i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że wskazane w nich stawki dla adwokatów ustanowionych obrońcami z urzędu są niższe od stawek w tych samych sprawach dla adwokatów ustanowionych obrońcami z wyboru. W tym momencie nasuwa się więc pytanie, czy wyrok TK otwiera zawodowym pełnomocnikom drogę do uzupełnienia wynagrodzenia obrońcy za pomoc prawną z urzędu na podstawie przepisów właściwych dla danego postępowania. Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Taki przepis możemy natomiast odnależć w Kodeksie postępowania karnego.
W świetle art. 626 § 2 k.p.k., jeżeli w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie nie zamieszczono rozstrzygnięcia o kosztach, jak również gdy zachodzi konieczność dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego, orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji, sąd odwoławczy, a w zakresie dodatkowego ustalenia wysokości kosztów także referendarz sądowy właściwego sądu. Rodzi się więc pytanie: czy orzeczenie w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach wydawane w trybie art. 626 § 2 k.p.k. mieści się w pojęciu innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, a zatem czy może być podstawą prawną dochodzonego przez obrońcę lub pełnomocnika prawa do wyższego wynagrodzenia?
Kwestia podwyższenia wynagrodzenia obrońcy lub pełnomocnika nie jest sprawą prostą, czego dowodzą rozbieżności zarówno w orzecznictwie SN, jak i sądów powszechnych.
W świetle pierwszego z prezentowanych stanowisk, w celu realizacji skutków orzeczenia TK, adwokatom i pełnomocnikom przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku, w oparciu o art. 626 § 2 k.p.k. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji. W postanowieniu z dnia 15 grudnia 2022 roku, sygn. akt. V KZ 57/20, SN wskazał, że na obecnym etapie istnieje możliwość uczynienia zadość wskazaniom zawartym w wyroku Trybunału Konstytucyjnego i zniesienia niekorzystnych dla wnioskodawcy skutków zastosowania wyżej wskazanego przepisu podustawowego w oparciu o instytucję uzupełniajqcego orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania (art. 626 § 2 k.p.k.); ten tryb procedowania znajduje bowiem zastosowanie także w sytuacji, kiedy zasqdzono obrońcy wynagrodzenie, lecz nie w pełnej wysokości (D. Świecki, Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych, Warszawa 2015, s. 290- 291). Dalej SN wskazuje, że bezspornie natomiast właściwa wysokość kosztów (różnica między sumq zapłaconq a należqcq się wnioskodawczyni) stała się sqdowi znana dopiero po wydaniu zapadłego wcześniej rozstrzygnięcia (...),a skorzystanie z trybu określonego w art. 626 § 2 k.p.k. nie pozbawia wnioskodawczyni prawa do poddania tego orzeczenia kontroli instancyjnej, czyniqc tym samym zadość standardom konstytucyjnym, także i w tym zakresie.
Zaprezentowany pogląd został powielony również w niektórych wyrokach sądów powszechnych, m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2 marca 2023 roku, sygn. akt. II Aka 5/23; postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 lutego 2023 roku, sygn. akt. II AKzw 1038/18 ; postanowieniu Sądu Okręgowego w Katowicach, sygn. akt. XVI K 176/21; postanowieniu Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2023 roku, sygn. IV Ka 1471/21; postanowieniu Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 23 stycznia 2023 roku, sygn. IV Ka 875/22.
Zgodnie z drugim stanowiskiem, wniosek oparty o art. 626 § 2 k.p.k. nie znajduje podstaw do uzupełnienia wyroku w postępowaniu karnym, nawet w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Pogląd ten przedstawił m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2023 r., (sygn. akt. V KK 4/21) wskazując, że właściwy tryb do ewentualnej korekty rozstrzygnięcia o kosztach opartego na obowiązujących przepisach, które następnie zostały uznane za niekonstytucyjne, przewidziany jest w art. 540 § 2 k.p.k. (wznowienie postępowania). Stanowisko, według którego nie jest możliwe zastosowanie art. 626 § 2 k.p.k., pojawia się również w orzecznictwie sądów powszechnych. Chodzi m.in. o postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 17 lutego 2023 roku, sygn. III Ko 7/23; postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 22 lutego 2023 roku, sygn. IV Ka 1148/19; postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 16 marca 2023 roku, sygn. IV Ka 1148/19 ; postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 7 lutego 2023 roku, sygn. XI Ka 943/18.
Analizując przedstawione przez SN uzasadnienia obu stanowisk nie sposób pominąc uwagi, że wskazany wyżej art. 540 § 2 k.p.k. odnosi się do instytucji wznowienia postępowania. Zgodnie z jego brzmieniem, postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, a wznowienie nie może nastąpić na niekorzyść oskarżonego. Na tę kwestię uwagę zwrócił również Rzecznik Praw Obywatelskich.
W związku z faktem, że w orzecznictwie SN i sądów powszechnych pojawiły się odmienne sposoby rozstrzygania wniosków obrońców o uzupełnienie wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu, RPO zdecydował się skierować do Izby Karnej SN pytanie prawne, które sprowadza się do dwóch kwestii. Uściślając, RPO pyta SN, czy orzeczenie w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach wydawane w trybie art. 626 § 2 k.p.k. mieści się w pojęciu innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, a jeżeli tak, to czy wobec eliminacji z porządku prawnego norm prawnych zawartych w § 17 ust. 1 pkt. 2 oraz § 17 ust. 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, obrońcom oraz pełnomocnikom przysługuje uprawnienie do skorzystania ze skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2022 r. (sygn. akt. SK 78/21) poprzez wnioskowanie na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. o uzupełnienie (podwyższenie) wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu, świadczoną w postępowaniach zakończonych prawomocnym orzeczeniem sądu powszechnego, opartych, w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, na niekonstytucyjnej normie prawnej.
Jak wskazuje RPO, rozstrzygnięcie przedstawionych zagadnień prawnych jest szczególnie doniosłe, albowiem przepis art. 626 § 2 k.p.k. stanowi jedyną regulację prawną na gruncie procedury karnej, pozwalającą na zadośćuczynienie nakazowi wynikającemu z art. 190 ust 4 Konstytucji RP, wobec obrońców i pełnomocników. Postępowanie w trybie art. 540 § 2 k.p.k., zostało wyłączone w stosunku do obrońców i pełnomocników, albowiem wznowienie postępowania karnego dokonane po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, przewidziane w procedurze karnej, nastąpić może wyłącznie na korzyść strony. Stąd też Rzecznik opowiada się za taką wykładnią przepisów w omawianym zakresie, która dopuszcza wniosek o uzupełnienie wyroku na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. w związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP. Doniosłość problematyki stosowania art. 626 § 2 k.p.k. wynika zaś z tego, że sprawy dotyczące możliwości uzupełnienia rozstrzygnięcia o kosztach na tej podstawie nie mają charakteru odosobnionych i wielokrotnie pojawiają się na wokandzie sądów powszechnych w związku z wyrokiem Trybunał Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2022 r. (sygn. akt. SK 78/21).
Pytanie prawne zostało zarejestrowane pod sygn. akt I KZP 5/23, a SN pochyli się nad nim w składzie 7 sędziów.
Źródło:
Wniosek RPO do SN z 26.6.2023 r., II.510.258.2023.
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
ERA uruchamia program stypendialny dla prawników z UE
2023-03-11 10:00
Szkolenie online dla adwokatów i aplikantów już 1 lutego
2023-01-27 10:00
Notariusz potwierdzi tożsamość za pomocą aplikacji mObywatel
2023-08-30 09:00
Adwokaci zmieniają Kodeks Etyki
2023-03-31 10:00
Prezydium KRRP oceniło nowe stawki dla radców prawnych
2023-10-26 18:00
