Prawo do adwokata, obrona z urzędu czy prawo do informacji - w prawie karnym nadal brak niezbędnych przepisów

Źródło grafiki: https://pixabay.com

• Redakcja
• 2023-03-19 18:10
• Komentarze (0)

Prawo karne procesowe wymaga pilnych zmian. Na pełne wdrożenie wciąż czekają dyrektywy PE i Rady, których celem jest zapewnienie podstawowej ochrony w toku postępowania karnego, obejmującej prawo do adwokata, obronę z urzędu czy prawo do informacji.

Prawo do adwokata i poufność kontaktów z obrońcą

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności wciąż nie została w pełni implementowana, choć termin wdrożenia upłynął  27 listopada 2016 r. W polskim prawie karnym procesowym brakuje bowiem regulacji, które zapewniałyby, że osoba podejrzana może nawiązać kontakt z adwokatem lub radcą prawnym oraz że zostanie jej zagwarantowany odpowiedni czas na konsultację z nim jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem przez organy ścigania w postępowaniu karnym. Rodzi to konieczność nowelizacji dwóch przepisów Kodeksu postępowania karnego – art. 245 i art. 301, tak by możliwe było przesłuchanie podejrzanego (w tym podejrzanego pozbawionego wolności) po udzieleniu mu pomocy prawnej.

Nie tylko prawo do adwokata wymaga pilnej interwencji ustawodawczej. Kolejnym ważnym w postępowaniu karnym aspektem jest poufność kontaktów z adwokatem bądź radcą prawnym, działającym w charakterze obrońcy bądź świadczącym pomoc prawną dla osoby zatrzymanej na podstawie art. 245 KPK. Dyrektywa wymaga bowiem, aby poufność kontaktów była bezwzględnie zachowana, co wymaga obecnie usunięcia z Kodeksu postępowania karnego podstaw do ingerencji w tę poufność, przewidzianych w art. 73 § 2 – 4 oraz w art. 245 § 1 KPK.

Obrona z urzędu

Na pełne wdrożenie czeka również dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania, której termin implementacji upłynął 5 maja 2019 roku. Wspomniana dyrektywa wymaga bowiem, aby każda osoba pozbawiona wolności, która spełnia warunek przyznania pomocy prawnej z urzędu mogła ją otrzymać, i to jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem przez organy ścigania. Rodzi to konieczność wprowadzenia w ramy prawa karnego procesowego przepisów, które pozwalałyby na rozpoznanie wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu i zapewnienie czasu na udzielenie obrony jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem osoby zatrzymanej. Ewentualnie, jak wskazuje RPO, można by rozważyć wprowadzenie systemu „doraźnej” pomocy prawnej, która byłaby udzielana na koszt Skarbu Państwa każdemu zatrzymanemu i dopiero później rozpoznawany byłby ewentualny wniosek o utrzymanie tej pomocy prawnej w charakterze obrony z urzędu, co zdaniem Rzecznika, mogłoby się przyczynić do przyspieszenia procedowania i ograniczałoby ryzyko przekroczenia terminu zatrzymania wskazanego w art. 248 § 1 KPK.

Prawo do informacji

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym, której termin na wdrożenie upłynął w dniu 2 czerwca 2014 r., zakłada pełną realizację kolejnego istotnego dla postępowania karnego prawa, jakim jest prawo do informacji. Przepisy dyrektywy wskazują bowiem,  że każda osoba zatrzymana musi mieć dostęp do materiałów, które stanowiły podstawę jej zatrzymania i mają znaczenie dla zakwestionowania jego prawidłowości. Tymczasem w świetle obowiązujących przepisów, osoba zatrzymana i następnie zwolniona bez postawienia zarzutów ma teoretycznie prawo wniesienia zażalenia (art. 246 § 1 KPK), lecz nie ma dostępu do akt sprawy, co pozwoliłoby jej sformułować konkretne zarzuty. Akta sprawy udostępnia się bowiem stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym (art. 156 § 5 KPK).

Zmiany w przepisach dotyczących ENA

Konieczne są także zmiany, które objęłyby osoby poszukiwane europejskim nakazem aresztowania (ENA). Po pierwsze, art. 607l § 4 KPK wśród obowiązków informacyjnych powinien wymieniać również obowiązek poinformowania osoby poszukiwanej europejskim nakazem aresztowania o prawie do korzystania z pomocy adwokata w państwie wydającym ENA.  Po drugie, konieczne jest wprowadzenie tzw. „podwójnej obrony” z urzędu, tj. zapewnienie, aby osoba poszukiwana ENA wydanym przez organy polskie mogła skorzystać w Polsce z pomocy prawnej z urzędu. Jak wskazuje RPO, do tej pory żadne przepisy realizujące ten wymóg nie zostały przyjęte.  

Źródło:
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym, (Dz. Urz. UE z dnia 1 czerwca 2012 r., Seria L nr 142, str. 1)
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (Dz. Urz. UE z dnia 1 czerwca 2012 r., Seria L nr 142, str. 1)
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz. Urz. UE z dnia 6 listopada 2013 r., Seria L nr 294, str. 1)
- pismo RPO z 28.2.2023 r., II.510.139.2023.MH.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.