Rozliczenie nieudanego konkubinatu

Redakcja
2023-07-15 16:00
Komentarze (0)

Polski ustawodawca jak dotąd nie zdecydował się na prawne uregulowanie związków partnerskich, toteż w praktyce występują liczne problemy związane choćby z rozliczeniami pomiędzy byłymi konkubentami. Procedura podziału majątku powstałego w wyniku wspólnego pożycia wymaga podejścia elastycznego, uwzględniającego unormowania stosowane w obszarze współwłasności oraz bezpodstawnego wzbogacenia. Â Â

Konkubinat

Ustawodawca nie ustanowił definicji legalnej konkubinatu. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, konkubinat że jest to faktyczny związek dwóch osób, które łączą więzi emocjonalna, gospodarcza i finansowa. Związek taki jest zbliżony do związku małżeńskiego, lecz z pewnością nim nie jest, ponieważ ma on charakter faktyczny i nie jest usankcjonowany prawem. Tym samym, nie ma podstaw do stosowania w takich przypadkach przepisów dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych, nawet w drodze analogii, ponieważ oznaczałoby to de facto zrównanie pod tym względem małżeństwa i konkubinatu – do czego nie ma prawnej podstawy (zob. np. post. SO w Olsztynie z 13.11.2019 r., IX Ca 1195/19, https://orzeczenia.olsztyn.so.gov.pl oraz wyr. SA w Białymstoku 12.06.2014 r., I ACa 601/13, https://orzeczenia.bialystok.sa.gov.pl).

Pogląd ten wyrażono wiele lat wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W 1955 r. Sąd Najwyższy argumentował, że do stosunków majątkowych osób pozostających w związku pozamałżeńskim nie mogą być stosowane w drodze analogii przepisy art. 21 i n. k.r.o. o wspólności ustawowej, gdyż związek pozamałżeński nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawno-majątkowym miedzy osobami, które w związku takim pozostają. Jeśli powstają miedzy nimi stosunki prawno-majątkowe, prawa i obowiązki stąd wynikające oceniać należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków (por. uchw. SN z 2.7.1955 r., II CO 7/55, Legalis).

Jedynie na marginesie warto wspomnieć, że polski ustawodawca normuje sytuację konkubentów li tylko w sposób pośredni. Warto mieć na uwadze w tej mierze szczególnie następujące przepisy prawne:
- art. 691 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą,
- art. 908 § 3 k.c. Zgodnie z tym przepisem dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości,
- art. 923 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

Na gruncie powyższych unormowań należy przyjąć, że odmienność płci nie jest warunkiem istnienia wspólnego pożycia. Odmienność płci jako okoliczność irrelewantną dla istnienia wspólnego pożycia, a więc i konkubinatu, dostrzega Sąd Najwyższy (por. np. uchw. SN z 28.11.2012 r., III CZP 65/12, http://www.sn.pl).

Brak unormowań prawnych odnoszących się bezpośrednio do uprawnień i obowiązków konkubentów nie zmienia faktu, że po zakończeniu takiego związku często istnieje potrzeba dokonania rozliczeń. Okoliczności konkretnego przypadku mają decydujące znaczenie dla określenia przepisów normujących procedurę odpowiednich rozliczeń.

Zniesienie współwłasności

Podstawę żądania zniesienia współwłasności stanowią przepisy art. 210 i n. k.c.

Sposobem rozliczenia konkubentów może być zniesienie współwłasności. Dotyczy to zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchomych.

Zniesienie współwłasności może nastąpić przez podział rzeczy, przyznanie własności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych współwłaścicieli albo przez sprzedaż rzeczy osobie trzeciej i podział uzyskanej w ten sposób sumy pomiędzy współwłaścicieli.

Zniesienie współwłasności może nastąpić w formie umowy, która może wymagać formy szczególnej. Warto zauważyć, że umowa wymaga zgodnych oświadczeń stron.

Zniesienie współwłasności może nastąpić także na mocy orzeczenia sądu. Ten ostatni sposób znajduje zastosowanie wówczas, gdy zniesienia współwłasności nie popierają wszyscy współwłaściciele.

Podmiotem uprawnionym do sądowego zniesienia współwłasności jest każdy ze współwłaścicieli. Żądanie zniesienia współwłasności stanowi wyraz realizacji prawa podmiotowego, służącego każdej osobie mającej przymiot współwłaściciela. Warto wiedzieć, że jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość, to o statusie współwłaściciela decyduje wpis w dziale drugim księgi wieczystej (zob. np. post. SO w Olsztynie z 13.11.2019 r., IX Ca 1195/19, https://orzeczenia.olsztyn.so.gov.pl).

Ważne
Ustalenie statusu współwłaścicielskiego jest koniecznym warunkiem skuteczności żądania zniesienia współwłasności. W przypadku nieruchomości status taki wynika z księgi wieczystej. W braku wpisu konieczne jest jego uzyskanie, co może nastąpić w drodze powództwa wytoczonego na podstawie art. 10 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Przepis ten przytoczono poniżej.

Art. 10. 1. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.
2. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Bezpodstawne wzbogacenie

Przepisy o współwłasności nie stanowią wyłącznej podstawy rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu. Nie można wykluczyć zastosowania po ustaniu konkubinatu przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i n k.c.). Dochodzenie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia następuje w postępowaniu procesowym.

Art. 405 Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Gospodarowanie „ze wspólnego portfela”

Swego rodzaju rozwiązaniem trudnej sytuacji byłych konkubentów jest podział majątku wynikający z ustalenia, że gospodarowali oni z tzw. wspólnego portfela. Taka sytuacja zachodzi, gdy konkubenci gospodarowali niejako wspólnymi siłami, nie rozliczając przy tym wnoszonych dochodów i ponoszonych wydatków. Tego typu przypadek pozwala na przyjęcie domniemania faktycznego, że współfinansowanie wydatków ponoszonych przez byłych konkubentów było jednakowe.

Także tu jednak nie jest możliwe zastosowanie funkcjonującego na gruncie prawa małżeńskiego domniemania równości udziałów w majątku lub też unormowań związanych ze wspólnością majątkową. Tego typu sytuacja przekłada się, jak wskazano w judykaturze, na zakres i sposób dowodzenia w sprawie z powództwa konkubenta domagającego się zwrotu kwot wyłożonych na majątek drugiego, zwłaszcza w okresie długoletniego związku (por. wyr. SN z 5.10.2011 r., IV CSK 11/11, http://www.sn.pl).

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze