Rzecznik Praw Obywatelskich ocenił zmiany w Kodeksie wyborczym. W przesłanej do Senatu opinii odniósł się m.in. do kwestii filmowania wyborców podczas głosowania.
Dnia 26 stycznia 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie Kodeksu wyborczego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2897). Zdaniem projektodawcy, rozwiązania mają na celu zwiększenie frekwencji w wyborach oraz transparentności i przejrzystości procesu wyborczego. Ponadto wprowadzają Centralny Rejestr Wyborców. Jakie więc rozwiązania przewiduje nowy Kodeks wyborczy? Warto przyjrzeć się szczególnie dwóm z nich.
Dowożenie wyborców to jedna ze zmian, jaka ma się pojawić w ustawie. Na wójcie gminy wiejskiej oraz gminy wiejsko-miejskiej ma spoczywać zadanie organizacji bezpłatnego gminnego przewozu dla wyborców w stałym obwodzie głosowania obszarze danej gminy, jeżeli w ramach tej gminy:
1) nie funkcjonuje w dniu wyborów publiczny transport zbiorowy, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 14 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, albo
2) jeżeli najbliższy przystanek komunikacyjny, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, oddalony jest o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.
Kolejnym rozwiązaniem, jakie ma zawierać znowelizowany Kodeks wyborczy, jest możliwość rejestrowania z wykorzystaniem własnych urządzeń czynności obwodowych komisji wyborczych przez mężów zaufania przez cały czas głosowania w lokalu. Dotychczas przepis dopuszczał rejestrowanie czynności komisji, ale wyłącznie do momentu otwarcia lokalu oraz po jego zamknięciu (a więc w trakcie liczenia głosów, a nie głosowania).
Mając na względzie wątpliwości dotyczące niektórych proponowanych rozwiązań, RPO przekazał swą opinię o ustawie marszałkowi Senatu. Wprawdzie dotyczy ona całej ustawy, na szczególną uwagę zasługują jednak dwie poruszane przez RPO kwestie: przewóz wyborców i rejestracja głosowania w lokalu wyborczym.
Uzasadnione zastrzeżenia RPO - z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości wyborów - budzi ograniczenie obowiązku organizacji bezpłatnego gminnego przewozu wyborców do gmin wiejskich i wiejsko-miejskich. W przesłanej opinii wskazano, że ograniczenie to opiera się na mylnym założeniu, że wykluczenie transportowe nie istnieje na terenach miejskich - tym bardziej przy kryterium 1,5 km odległości od lokalu wyborczego. Przyjęcie tego ograniczenia może prowadzić do nierównego traktowania obywateli znajdujących się w podobnej sytuacji, co może naruszać zasadę równości (art. 32 Konstytucji). Natomiast wprowadzenie transportu do lokalu wyborczego dla wyborców z niepełnosprawnościami oraz osób starszych RPO ocenił pozytywnie. Jak podkreślono w opinii, Rzecznik od wielu lat podejmuje działania na rzecz zwiększenia dostępności lokali wyborczych dla osób z niepełnosprawnościami. Z przywołanych w dokumencie danych PKW wynika, że w wyborach prezydenckich w 2020 r. do potrzeb tych osób nie było dostosowanych aż 43% stałych obwodów głosowania. Problem ma zatem charakter powszechny, jednak - jak podkreślił RPO - nie został uwzględniony w ustawie. W związku z tym Rzecznik ponownie zarekomendował zmianę przepisów dla zapewnienia wyborcom z niepełnosprawnościami szerszej ochrony ich praw poprzez poszerzenie regulacji co do dostępności lokali wyborczych. Stosowane modyfikacje mogłyby więc powstać w wyniku prac Senatu.
Poważniejsze zastrzeżenia budzi natomiast rejestracja głosowania w lokalu wyborczym przez mężów zaufania, rozpatrywana w kontekście ochrony danych osobowych oraz zasad wyborczych. Pomysł dopuszczenia rejestrowania z wykorzystaniem własnych urządzeń czynności obwodowych komisji wyborczych to jedna z kluczowych zmian w Kodeksie wyborczym. Zdaniem RPO, proponowane rozwiązanie jest wątpliwe z punktu widzenia poszanowania praw wyborczych. Może ono nie tylko zniechęcać niektórych obywateli do udziału w głosowaniu, ale także prowadzić do naruszenia zasady tajności głosowania. Nie odnosi się ona wyłącznie do aspektu tajności głosu, ale wymaga również zapewnienia wyborcy możliwości głosowania w warunkach wyłączających jawność. W kodeksie dobrych praktyk Komisji Weneckiej podniesiono, że nawet sam fakt udziału w wyborach przez danego wyborcę może być odbierany jako działania polityczne, dlatego m. in. spisy wyborców ze wskazaniem, czy dany wyborca brał udział w głosowaniu czy nie, nie powinny być upubliczniane. Tymczasem - jak podkreśla RPO - powstaje obawa, czy nowe regulacje nie umożliwią uzyskania w sposób nieuzasadniony wiedzy o tym, który z wyborców wziął udział w głosowaniu w związku z tym, że nie wskazują precyzyjnych warunków, w tym przede wszystkim ściśle określonych ograniczeń przetwarzania oraz udostępniania (i ewentualnego upubliczniania) tak powstałych materiałów. Stwarza to obawę co do zapewnienia jednej z podstawowych zasad wyborów, jaką jest zasada tajności. Co więcej, RPO wskazuje, że obecne brzmienie przepisów nie przewiduje też gwarancji wykluczających naruszenie także prawa do ochrony własnego wizerunku oraz prawa do prywatności (art. 47 Konstytucji). Regulacja ta budzi ponadto istotne zastrzeżenia z punktu widzenia poszanowania przepisów o ochronie danych osobowych. Wątpliwości budzić może także możliwość przekazywania zarejestrowanych materiałów do ministra właściwego ds. informatyzacji. Problematyczny jest zwłaszcza przepis, że jedynym podmiotem uprawnionym do przechowywania zarejestrowanych materiałów będzie organ władzy wykonawczej - a nie PKW, która odpowiada za wybory.
Kodeks wyborczy stanowi podstawowy akt prawny określający zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów. Należy więc podkreślić, że Kodeks wyborczy konkretyzuje na poziomie ustawowym jedne z podstawowych dla ustroju demokratycznego praw obywatela, jakimi są prawa wyborcze. Zgodnie z art. 62 ust. 1 Konstytucji RP, każdy obywatel polski ma bowiem prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Kodeks wyborczy, od chwili wejścia w życie w 2011 roku, ulegał na przestrzeni lat licznym nowelizacjom. Wprowadzono między innymi przezroczyste urny wyborcze (art. 41a), kadencyjność członków PKW (art. 157 § 2b) czy zasadę jednostronnego zadrukowania karty do głosowania (art. 40 § 3). Opiniowane zmiany mają stanowić nie tylko kolejną, ale także szeroką zakrojoną nowelizację Kodeksu wyborczego. I choć intencja niektórych z nich zasługuję na aprobatę (jak np. chęć zwiększenia frekwencji wyborczej), to rozwiązania, które w sposób uzasadniony mogą naruszać zasady głosowania czy przysługujące jednostce prawa konstytucyjne (takie jak prawo do ochrony własnego wizerunku oraz prawo do prywatności), nie powinny pozostawać niezauważone w toku dalszych prac nad ustawą.
Źródło:
- opinia RPO dla Senatu dotycząca wybranych propozycji zmian przepisów ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1277 ze zm.) z dnia 9 lutego 2023 roku, VII.602.1.2023.CW
Treści publikowane w Serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Ustawa wprowadzającą wakacje kredytowe podpisana
2022-07-15 09:55
Giełda kryptowalut usłyszała zarzuty
2023-01-15 16:40
Będzie drożej. Poczta Polska podwyższa ceny usług pocztowych
2022-09-21 10:00
Testament ustny audiowizualny przedmiotem prac legislacyjnych
2024-06-08 20:14
