Prace legislacyjne nad nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym są na zaawansowanym etapie. Proponowana regulacja ma być kompletna treściowo i zawierać unormowania ustrojowe oraz proceduralne.
Nowa ustawa ma zastąpić obecnie obowiązujące dwa akty normatywne, tj.:
- ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2393) oraz
- ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1422).
W opinii projektodawców przyjęty dualizm normatywny jest nieuzasadniony i prowadzi do niespójności. Nie ma także oparcia w dotychczasowej praktyce ustrojowej, gdyż od powstania Trybunału Konstytucyjnego ramy prawne jego funkcjonowania były określone w jednym akcie prawodawczym.
Istotnym powodem opracowania nowej ustawy regulującej funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego są problemy normatywne, funkcjonalne oraz organizacyjne Trybunału Konstytucyjnego, które wpływają zarówno na jakość jego orzecznictwa, jak i na rzetelność i sprawność funkcjonowania. Problemy te pojawiły się w następstwie uchwalenia ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 293). Ówczesna większość parlamentarna zdecydowała się w ostatnich miesiącach kadencji Sejmu dokonać wyboru pięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego, w sytuacji gdy zgodnie z Konstytucją mogła dokonać wyboru jedynie trzech sędziów. Sejm wybrał wówczas do Trybunału niejako „na zapas” dwóch sędziów na dwa stanowiska, które opróżniały się już po zakończeniu kadencji.
Wprowadzenie do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 2015 r. przepisu dającego podstawę do wyboru pięciu sędziów Trybunału stanowiło zapowiedź głębokiego kryzysu konstytucyjnego oraz funkcjonalnego, jaki w kolejnych latach dotknął Trybunał Konstytucyjny. Sejm kolejnej kadencji dokonał ponownego wyboru pięciu osób na stanowiska sędziów Trybunału Konstytucyjnego, co oznaczało, że trzy osoby zostały powołane na miejsca zajmowane już przez sędziów Trybunału Konstytucyjnego powołanych przez Sejm poprzedniej kadencji. W ten sposób w działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego uczestniczyły, jak czytamy w uzasadnieniu poselskiego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, „osoby nieuprawnione do orzekania”. Osoby te brały udział w wydaniu kilkuset rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego. Skutkiem udziału „osób nieuprawnionych do orzekania” w rozpatrywaniu spraw przez Trybunał Konstytucyjny jest zakwestionowanie legalności orzeczeń Trybunału w obrocie prawnym zarówno krajowym, jak i międzynarodowym.
Obok problemu związanego z udziałem w składach orzekających Trybunału Konstytucyjnego „osób nieuprawnionych do orzekania” zwraca się także uwagę na wątpliwości dotyczące legalności wyboru Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Nowa ustawa ma usunąć problemy, z którymi boryka się polski sąd konstytucyjny. Projekt nadaje ustawie nową systematykę ogólną. Regulacja ta składa się ze 128 artykułów, które uporządkowano w 8 rozdziałach („Przepisy ogólne”, „Organy Trybunału”, „Sędziowie Trybunału”, „Postępowanie przed Trybunałem”, „Orzeczenia Trybunału”, „Koszty postępowania”, „Kancelaria Trybunału”, „Przepis końcowy”). Poniżej znajduje się omówienie niektórych postanowień projektu.
Zgodnie z projektem nowej ustawy organami Trybunału są Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału oraz Prezes Trybunału. Ustrój oraz katalog zadań i kompetencji Zgromadzenia został istotnie rozszerzony. Wiele dotychczasowych uprawnień i kompetencji Prezesa Trybunału zostało przeniesionych do katalogu uprawnień i kompetencji Zgromadzenia. Rozwiązanie to ma na celu podkreślenie i nadanie realnego wymiaru zasadzie kolegialności w działalności Trybunału Konstytucyjnego oraz ograniczenie możliwości jednoosobowego wpływania przez Prezesa Trybunału na działalność orzeczniczą tego organu.
Projekt zobowiązuje Prezesa Trybunału do zwoływania Zgromadzenia co najmniej raz w miesiącu. Podczas Zgromadzenia mają zapadać najistotniejsze decyzje dotyczące trybu rozpoznawania spraw wniesionych do Trybunału, wyznaczania składów orzekających, zmian w tych składach, wyłączania sędziów czy ewentualnych konfliktów interesów. Projektodawcy podkreślają, że proces wyznaczania i zmian w składach orzekających powinien mieć charakter kolegialny, transparentny i przejrzysty.
Na gruncie projektowanej ustawy Prezes Trybunału jest powoływany przez Prezydenta spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie na 3-letnią kadencję. Na kolejną kadencję Prezes Trybunału może być powołany tylko raz.
Projekt nawiązuje do regulacji konstytucyjnej poprzez wskazanie, że Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, którzy w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Regulację dotyczącą mandatu sędziego Trybunału otwierają przepisy określające zasady wyboru sędziów Trybunału przez Sejm. Zasady te zostały istotnie zmienione w stosunku do regulacji zawartej w poprzednich ustawach o Trybunale Konstytucyjnym. Zmianie uległa większość wymagana do dokonania wyboru sędziego Trybunału przez Sejm. Zgodnie z projektem sędziów Trybunału wybiera Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zmiana wymaganej większości z bezwzględnej do kwalifikowanej większości 3/5 głosów ma doprowadzić do przedstawiania kandydatów, którzy poprzez swoją wiedzę i doświadczenie prawnicze mogą uzyskać szerokie poparcie w Sejmie, także wśród ugrupowań opozycyjnych.
Według projektu osoba sprawująca mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodząca w skład Rady Ministrów nie może ubiegać się o stanowisko sędziego Trybunału, jeżeli od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji członka Rady Ministrów nie upłynęły co najmniej 4 lata. Podobne ograniczenie dotyczy członkostwa w partii politycznej. Regulacja ta ma na celu zapobieżenie sytuacji, w której do Trybunału Konstytucyjnego wybierani są kandydaci będący czynnymi politykami.
W świetle projektu postępowanie zmierzające do wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego składa się z kilku etapów. Pierwszym etapem jest zgłoszenie kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału. Krąg podmiotów uprawnionych do zgłoszenia kandydata na sędziego uległ rozszerzeniu. Poza Prezydium Sejmu oraz grupą 50 posłów prawo to przyznano Prezydentowi RP, grupie co najmniej 30 senatorów, Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego, Zgromadzeniu Ogólnemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Izbie Radców Prawnych oraz Naczelnej Radzie Adwokackiej i Krajowej Radzie Prokuratorów. Rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do zgłoszenia kandydata na stanowisko sędziego ma służyć stworzeniu warunków do realnego wyboru najlepszego kandydata i zapobieżeniu sytuacji, w której na jedno zwalniające się miejsce w Trybunale Konstytucyjnym zgłaszany jest jeden kandydat.
Kolejnym etapem jest postępowanie sprawdzające prowadzone przez Marszałka Sejmu, mające na celu zbadanie, czy kandydatury zostały zgłoszone przez uprawniony do tego podmiot i czy kandydaci spełniają kryteria ustawowe ubiegania się o stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Prawidłowo zgłoszone kandydatury Marszałek Sejmu podaje do wiadomości publicznej w terminie nie późniejszym niż 30 dni przed upływem kadencji sędziego, na którego zwalniające się miejsce ma zostać wybrany nowy sędzia, a także zarządza obligatoryjne otwarte wysłuchanie publiczne z udziałem wszystkich kandydatów oraz zainteresowanych organizacji społecznych. Marszałek Sejmu przesyła także wszystkie kandydatury do Krajowej Rady Sądownictwa celem ich zaopiniowania pod względem predyspozycji do zajmowania stanowiska sędziego.
Zgodnie z projektem osoba wybrana na stanowisko sędziego składa wobec Prezydenta ślubowanie. Rota ślubowania nie uległa zmianie w stosunku do poprzednich ustaw o Trybunale Konstytucyjnym. W projekcie zrezygnowano jednak z sugerowania, by sędzia Trybunału, składając rotę ślubowania, dodawał do niej zdanie „Tak mi dopomóż Bóg”. Nie oznacza to bynajmniej wprowadzenia ograniczenia praw osób ubiegających się o stanowisko publiczne. Jeśli sędzia uzna to za stosowne, może zdanie w tym brzmieniu do roty ślubowania dodać. Deklaracja ta ma charakter osobisty i religijny, tymczasem standard bezstronności organów publicznych w sprawach światopoglądowych wymaga, by ustawodawca nie sugerował treści oświadczeń o charakterze religijnym w postępowaniu mającym na celu objęcie funkcji publicznej – podkreślają projektodawcy.
Nowe przepisy regulują zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału. Zdecydowano się m.in. na rozszerzenie katalog podmiotów, które mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dotychczas wniosek taki mógł złożyć tylko sędzia Trybunału lub Prezydent na wniosek Prokuratora Generalnego, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Zgodnie z projektem wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego może złożyć Prezydent RP, Prokurator Generalny, sędzia Trybunału oraz sędzia Trybunału w stanie spoczynku.
Zawarta w projekcie definicja czynu dyscyplinarnego nawiązuje do analogicznych regulacji dotyczących sędziów Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Czynem tym jest oczywista i rażąca obraza przepisów prawa, uchybienie godności urzędu sędziego Trybunału lub inne nieetyczne zachowanie mogące podważyć zaufanie do jego bezstronności i niezawisłości.
Projekt przewiduje możliwość pozbawienia statusu sędziego w stanie spoczynku prawomocnym orzeczeniem sądu dyscyplinarnego. Ponadto w projekcie znajdziemy złagodzenie ograniczeń odnoszących się do dodatkowego zatrudniania w porównaniu z ograniczeniami dotyczącymi czynnych sędziów Trybunału, co może umożliwić sędziom Trybunału w stanie spoczynku pełnienie m.in. funkcji w międzynarodowych organach sądowych.
Przepisy ogólne rozdziału poświęconego postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wskazują podstawowe zasady postępowania, takie jak zasada prawdy obiektywnej, zasada skargowości czy zasada jawności. Projekt rozstrzyga spór istniejący w doktrynie prawa konstytucyjnego i rozbieżności występujące w orzecznictwie Trybunału dotyczące tego, czy Trybunał jest obowiązany do dokonywania z urzędu kontroli zgodności z Konstytucją trybu wydania kwestionowanego aktu normatywnego. Zgodnie z projektem kontrola taka staje się obligatoryjna.
Do projektu dodano też przepis wyraźnie artykułujący obowiązek Trybunału Konstytucyjnego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym do TSUE w sytuacjach, o których mowa w art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Ponadto według projektu we wszystkich sprawach nieuregulowanych w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym dotyczących postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Przepisy dotyczące kształtowania składów orzekających zawierają istotne zmiany w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego. Zmianie ulega sposób wyznaczania składu orzekającego, w tym przewodniczącego i sprawozdawcy. Dotychczas kompetencja ta należała do Prezesa Trybunału. Projekt przewiduje, że składy orzekające są losowane w sposób transparentny podczas posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału.
Projektowane przepisy zawierają regulację dotyczącą zasad prawidłowego konstruowania i wnoszenia do Trybunału pism procesowych. Projekt utrzymuje zasadę pisemności postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zrezygnowano jednak z obowiązku przywoływania pełnej treści przepisów stanowiących przedmiot i wzorzec kontroli konstytucyjności (iura novit curia).
Projekt wprowadza zmiany dotyczące zakresu zaskarżenia dopuszczalnego w skardze konstytucyjnej. Dotychczasowa regulacja stanowiła barierę w procesie przywracania stanu zgodności z Konstytucją w drodze skarg konstytucyjnych, znacząco ograniczając efektywność skarg konstytucyjnych. Dotychczas w skardze można było zakwestionować jedynie przepis, na podstawie którego organ orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki. W wielu przypadkach ograniczenie to prowadziło do faktycznego braku możliwości zakwestionowania przepisu, który stanowił źródło niekonstytucyjności, lecz nie został przywołany w sentencji ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej. Projekt przewiduje, że skarga konstytucyjna powinna wskazywać normę prawną stanowiącą podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia organu władzy publicznej, a więc nie tylko przepis będący podstawą procesową rozstrzygnięcia, lecz także wszelkie regulacje prawa materialnego, które wpłynęły na treść rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej.
Nowe przepisy odwołują się do zasad przeprowadzania rozpraw oraz posiedzeń Trybunału Konstytucyjnego. W dotychczasowym ustawodawstwie widoczna jest tendencja do ograniczania liczby rozpraw przed Trybunałem Konstytucyjnym i zwiększania liczby spraw rozpatrywanych na posiedzeniach niejawnych. W opinii projektodawców tendencja ta nie sprzyja wszechstronnemu rozpoznaniu sprawy, a także ogranicza transparentność procesu kontroli konstytucyjności prawa. Dlatego projekt wprowadza zasadę, według której wszystkie sprawy zawisłe przed Trybunałem Konstytucyjnym powinny zostać rozpoznane na otwartej, transparentnej rozprawie. Jedynie w nielicznych sytuacjach jest możliwość rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy sprawa jest bezsporna, a stanowiska uczestników jednoznacznie kwalifikują akt normatywny jako niezgodny z Konstytucją.
W projekcie określono zasady dotyczące trybu podejmowania, sposobu uzasadniania oraz trybu ogłaszania i publikowania rozstrzygnięć Trybunału. Na gruncie projektu orzeczenia Trybunału mogą mieć formę wyroku lub postanowienia. Każde z orzeczeń zostaje wydane po przeprowadzeniu niejawnej narady składu orzekającego. Orzeczenie zapada większością głosów przedstawianych kolejno przez sędziów wedle ich starszeństwa. Sędzia, który nie zgadza się z orzeczeniem lub jego uzasadnieniem, może zgłosić zdanie odrębne.
Regulacja dotycząca zasad wydawania, uzasadniania oraz ogłaszania i publikacji orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego nawiązuje do ukształtowanej praktyki orzeczniczej Trybunału. Projekt nie wprowadza w tym zakresie istotnych zmian. Przypadki odmawiania publikacji wyroków Trybunału, mające miejsce w poprzednich latach, należy traktować jako działania sprzeczne z prawem, które nie dają jednak podstaw do tego, by w sposób zasadniczy zmieniać zasady ogłaszania i publikacji wyroków Trybunału Konstytucyjnego – czytamy w uzasadnieniu nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Źródło:
Poselski projekt ustawy o Trybunale konstytucyjnym wraz z uzasadnieniem, Sejm RP X kadencji, druk nr 253, https://www.sejm.gov.pl.
_____________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
SN: Odmowa udziału w referendum podlega odnotowaniu
2023-10-10 13:47
Jak głosowali Polacy w referendum?
2023-10-17 17:00
Wróci przymusowy pobór do wojska? Jest projekt rozporządzenia
2022-08-12 08:00
Posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności
2024-01-24 11:09
Zmiany w prawie pracy coraz bliżej
2022-08-10 09:30
Dane osób zgłaszających skażenie Odry wyciekły z GIOŚ
2022-08-30 10:20
