SN: Rozpoznanie sprawy o rozwód na posiedzeniu niejawnym zamiast na rozprawie oznacza nieważność postępowania

• Redakcja
• 2023-02-06 10:00
• Komentarze (0)

Sąd Najwyższy rozpoznał skargę nadzwyczajną dotyczącą naruszenia praw strony w procesie o rozwód.

Stan faktyczny sprawy o rozwód

Małżonkowie byli stronami postępowanai o rozwód. Od wyroku sądu pierwszej instancji wniesiono apelację. Sąd apelacyjny rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron), mimo że jedna ze stron złożyła wniosek o rozpoznanie sprawy na rozprawie. Tym samym strona została pozbawiona możliwości działania w swojej sprawie. Ostatecznie apelacja została rozpoznana na jej niekorzyść, o czym świadczy wydany 2 czerwca 2020 roku wyrok sądu drugiej instancji.

Nalezy przy tym podkreślić, że nawet gdyby sąd działał na podstawie przepisów kowidowych (na co akta sprawy nie wskazują), powinien był przekazać stronom informację o skierowaniu ich sprawy o rozwód na posiedzenie niejawne i umożliwić im złożenie sprzeciwu od takiej decyzji. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca.

Skarga nadzwyczajna trafia do SN

Na złożenie skargi nadzwyczajne w przedmiotowej sprawie zdecydował się Rzecznik Praw Obywatelskich. Wskazał on na:

1)  rażące naruszenie prawa, tj. art. 374 Kodeksu postępowania cywilnego, poprzez jego niezastosowanie, wyrażające się w rozpoznaniu sprawy przez Sąd Apelacyjny 2 czerwca 2020 r. na posiedzeniu niejawnym, pomimo znajdującego się w aktach sprawy wniosku o rozpoznanie apelacji na rozprawie, a tym samym pozbawienie strony pozwanej możności działania w sprawie; 

ewentualnie: 

2) rażące naruszenie prawa, tj. art. 15zzs1 pkt 2 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, obowiązującego w dacie 2 czerwca 2020 r., poprzez jego niezastosowanie i przeprowadzenie tego dnia posiedzenia niejawnego, pomimo niezawiadomienia stron o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne i wskutek tego pozbawienie stron możliwości złożenia sprzeciwu od zarządzenia przewodniczącego o przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego; 

przez co doszło do: 

3) naruszenia zasad lub wolności i prawa człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, tj. zasady demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, zawartej w art. 2 Konstytucji RP oraz prawa do sądu, zawartego w art. 45 Konstytucji RP.

SN stwierdza nieważność postępowania i uchyla wyrok 

W orzeczeniu z dnia 23 listopada 2022 r. SN podzielił stanowisko, że rozpoznanie sprawy - wbrew przepisom - na posiedzeniu niejawnym zamiast na rozprawie oznacza pozbawienie strony możności obrony swoich praw, a to z kolei oznacza nieważność postępowania. Jednocześnie SN podzielił pogląd wyrażony w uchwale z dnia 2 lipca 2021 r. (III CZP 46/20), że sąd drugiej instancji jest związany wnioskiem strony o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Sąd Najwyższy podzielił zgłoszony - jako ewentualny - zarzut naruszenia art. 15zzs1 pkt 2 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zasługiwał na uwzględnienie. Zważyć należy, że art. 15zzs1 pkt 2 ustawy specjalnej w brzmieniu przywołanym przez skarżącego obowiązywał od 16 maja 2020 r. do 3 lipca 2021 r. - a zatem także w dacie wydania przez Sąd Apelacyjny zaskarżonego  wyroku (2 czerwca 2020 r.). 

Jak wskazuje SN, zgodnie z tą regulacją prawną przewodniczący mógł rozpoznać na posiedzeniu niejawnym sprawę, | która podlegała rozpoznaniu na rozprawie lub posiedzeniu jawnym, o ile strony w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne nie zgłosiły sprzeciwu, co do trybu postępowania. W aktach rozpoznawanej sprawy (I ACa 577/19) brak przedmiotowych zawiadomień, co świadczy o rażących uchybieniach proceduralnych.

W rezultacie SN uznał, że zaskarżony wyrok wydany został w warunkach nieważności postępowania, pozostając w sprzeczności z zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Z tej przyczyny konieczne stało się uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części, zniesienie postępowania w zakresie objętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w oparciu o art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z 398(21)  k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.SN.

Co istotne, SN dobitnie podkreślił, że wobec jasnej redakcji art. 374 zdanie drugie k.p.c. nie zachodzą najmniejsze wątpliwości, iż Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację na posiedzeniu niejawnym, mimo zgłoszenia przez pozwaną skutecznego wniosku o rozpoznanie tego środka zaskarżenia na rozprawie, dopuścił się rażącego naruszenia procedury cywilnej, a w konsekwencji także prawa pozwanej do obrony swoich praw. Z tego względu orzeczenie zaskarżone skargą nadzwyczajną nie mogło ostać się w obrocie prawnym.

Zasada zaufania do państwa i zasada bezpieczeństwa prawnego

Ważną częścią, zarówno wniesionej skargi nadzwyczajnej, jak i wydanego przez SN orzeczenia, stało się odwołanie do dwóch podstawowych zasad konstytucyjnych, jakimi są zasada zaufania do państwa i zasada bezpieczeństwa prawnego.

Zasada zaufania do państwa, zgodnie z rozumieniem  prezentowanym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, oznacza, że  ochronie konstytucyjnej podlegać musi zaufanie obywatela nie tylko do samej litery prawa, ale przede wszystkim do sposobu jego interpretacji, która jest przyjmowana w praktyce stosowania prawa przez organy państwa (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 1997 r. sygn. U 11/97).

Należy przy tym pamiętać, że adresatem art. 2 Konstytucji RP są również sądy powszechne wszystkich instancji dlatego - jak wskazuje SN -  sprawując wymiar sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawnym zobowiązane są one urzeczywistniać zasady sprawiedliwości społecznej. Orzeczenia powinny być słuszne, tj. zgodne z podstawowymi zasadami etycznego postępowania i wartościami powszechnie uznawanymi w kulturze polskiego społeczeństwa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2009 r., II CSK 602/08). Sąd rozstrzygający sprawę powinien budować autorytet wymiaru sprawiedliwości i kształtować zewnętrzne przekonanie o prawidłowości każdej podjętej przez sąd orzekający czynności i słuszności wydanego orzeczenia. 

Z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wiąże się bezpośrednio zasada bezpieczeństwa prawnego, wyrażająca się przewidywalnością działań organów państwa, która pozwala stronom postępowań planować działania i przewidywać swoją sytuację prawną (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 stycznia 2009 r. (sygn P 40/07). Jak podkreślił SN w przedmiotowej sprawie, wydanie przez Sąd Apelacyjny orzeczenia w następstwie rażącego pominięcia obowiązujących przepisów proceduralnych bezsprzecznie narusza wskazane powyżej zasady bezpieczeństwa prawnego i podważa zaufanie stron postępowania do państwa i stanowionego w nim porządku prawnego.

Źródło:

- orzeczenie SN z 23 listopada 2022 r., I NSNc 263/22.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.