SN uchyla nakaz zapłaty z powodu niezbadania postanowień umowy kredytu frankowego

• Redakcja
• 2023-02-07 12:00
• Komentarze (0)

Sąd Najwyższy wydał kolejny wyrok w sprawie dotyczącej kredytu frankowego. Zdaniem SN, brak przeprowadzenia badania treści umowy świadczy o niespełnieniu wymagań płynących z konstytucyjnej zasady ochrony konsumentów.

Stan faktyczny sprawy i skarga nadzwyczajna do SN

Państwo G. wzięli przed dziesięcioma laty 300 tys. zł kredytu denominowanego (waloryzowanego) frankiem szwajcarskim na budowę domu. Po pięciu latach przestali kredyt spłacać i bank wyliczył należność na 400 tys. zł. Na podstawie dokumentów z banku sąd wydał nakaz zapłaty, który uprawomocnił się, bowiem państwo G. nie wnieśli sprzeciwu w odpowiednim czasie.

Skarga nadzwyczajna na korzyść państwa G. została wniesiona przez Rzecznika Praw Obywatelskich. W skardze tej RPO podkreślił, że sąd nie mógł wydać nakazu zapłaty nie badając wcześniej samej umowy kredytu. Taki obowiązek wynika bowiem ze standardów przyjętych w Unii Europejskiej: europejski, a więc także polski, sąd rozstrzygając spór między przedsiębiorcą a konsumentem (stroną słabszą) musi tę dysproporcję zrównoważyć. Dlatego spoczywa na nim obowiązek zbadania umowy, jaką konsument zawarł z przedsiębiorcą, pod kątem klauzul niedozwolonych (abuzywnych). Dopiero na tej podstawie można ocenić, czy roszczenie przedsiębiorcy (banku) jest zasadne. Tymczasem polski sąd, wydając nakaz zapłaty bez rozprawy, w istocie wsparł działania przedsiębiorcy nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumenta, który nie był w stanie się skutecznie bronić. 

W uzasadnieniu skargi nadzwyczajnej do SN, Rzecznik wskazał, że w sprawie państwa G. przedstawiony im wzorzec umowny kształtował ich obowiązki w sposób niezgodny z zasadą równorzędności stron i jednocześnie został wprowadzony do umowy w takich okolicznościach, że w chwili podpisania umowy nie mieli oni możliwości ocenić jego ekonomicznych skutków. Klauzule zezwoliły bankowi na przeliczanie rat przy użyciu tabel kursowych wprowadzanych i ustalanych jednostronnie przez bank na które konsument nie ma żadnego wpływu. Z zapisów umowy kredytu nie wynika w żaden sposób, w jaki sposób kursy sprzedaży i kupna waluty znajdujące się w takich tabelach walut są ustalane. Stawiało to konsumenta w sytuacji bardzo niekorzystnej, gdyż de facto nie ma oni żadnej wiedzy, w jaki sposób ustalane są parametry danej tabeli, a co za tym idzie, w jaki sposób ustalana jest wysokość zobowiązania. Niezwykle istotnym jest to, iż umowa nie przewidywała żadnych ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach kursów obowiązujących w banku. Umowa pozostawiała bankowi w istocie dowolność w ustalaniu poziomu kursu walut obcych. Nie przewidywała żadnych kryteriów, wedle których miałby być ustalony kurs z tabeli, ani instrumentów, które mogłyby służyć kredytobiorcom do wpłynięcia na wysokość tego kursu.

Obowiązek stosowania przez sąd przepisów dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich

W sporach sądowych pomiędzy bankiem a konsumentem, istotne znaczenie mają również przepisy dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Jak wielokrotnie wskazywał TSUE, sąd, przed którym prowadzone jest postępowanie nakazowe wobec konsumenta, obok przepisów kodeksu postępowania cywilnego, musi także z urzędu stosować przepisy mające na celu ochronę konsumenta. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie sąd pominął badanie treści umowy.

Jak słusznie stwierdził RPO w skardze, akceptacja praktyki orzeczniczej polegającej na wydawaniu nakazu zapłaty przeciwko konsumentom na podstawie samej tylko treści wyciągu z ksiąg bankowych przedstawionego przez przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy dołączonej do pozwu, na podstawie której doszło do jego wystawienia, może prowadzić do powstania mechanizmu obejścia Dyrektywy 13/93 i zagrozić zbiorowym interesom konsumentów. Tym samym nie badając umowy kredytowej, sąd dopuścił się rażącego naruszenia prawa.

SN uchyla nakaz zapłaty z powodu niezbadania postanowień umowy

Sąd Najwyższy uwzględnił 18 stycznia 2023 r. skargę nadzwyczajną i uchylił nakaz zapłaty, a  sprawę zwrócił Sądowi Okręgowemu. W uzasadnieniu SN wskazał, że przyczyną uchylenia zaskarżonego nakazu zapłaty nie jest jednoznaczne stwierdzenie nielegalności (abuzywności) przedstawionych w skardze postanowień umownych, ale brak ich zbadania w toku postępowania nakazowego przed Sądem Okręgowym. W ocenie SN, w analizowanej sprawie z uzasadnienia zaskarżonego nakazu zapłaty nie wynika bowiem, aby sąd badał ważność i uczciwy charakter postanowień zawartej przez strony umowy. Tymczasem, w przypadku dochodzenia zapłaty na podstawie roszczeń wywodzonych z umowy zawartej z konsumentem, miał taką wyraźną powinność. Dalej SN podkreślił, że brak przeprowadzenia badania treści umowy świadczy o niespełnieniu wymagań płynących z konstytucyjnej zasady ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi - ochrony takiej konsumentom w tym przypadku nie zapewniono.

Wydając nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, gdy pozwanym jest konsument, sąd dokonując poszczególnych czynności nie może ograniczać się wyłącznie do oceny roszczenia w zakresie jego podstawy faktycznej pod kątem braku wątpliwości co do okoliczności przytoczonych przez powoda, a w pozostałym zakresie głównie pod kątem tego, czy nie jest ono oczywiście bezzasadne. Sąd  powinien z urzędu dokonać oceny nieuczciwych postanowień umowy konsumenckiej i w konsekwencji zrealizować konstytucyjną zasadę ochrony konsumenta wynikającą z art. 76 Konstytucji RP, a także gwarancje wynikające z Dyrektywy 93/13.

Tymsamym - jak stwierdził SN - Sąd Okręgowy, ograniczając się jedynie do uznania zasadności powództwa na podstawie pozwu i dołączonych dokumentów, w oparciu, o które wydał zaskarżony nakaz zapłaty, bez zbadania stosunku podstawowego wiążącego strony postępowania, wyłącznie na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, nie wywiązał się z obowiązku wynikającego z art. 76 Konstytucji RP oraz z art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13. W ten sposób zaskarżony nakaz zapłaty naruszył podstawowe zasady i gwarancje konstytucyjne, składające się na klauzulę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Czynności sądu w świetle wytycznych wynikających z prawa UE

Wiążace sąd prawo UE dostarcza istotnych wskazówek, jak powinien wyglądać wzorzec czynności, dokonywanych przez sąd w ramach kontroli postanowień umowy. Sąd ma bowiem obowiązek realizować zarówno konstytucyjną zasadę ochrony konsumenta wynikającą z art. 76 Konstytucji RP, jak i gwarancje wynikające z Dyrektywy 93/13.

W pierwszej kolejności, po stwierdzeniu braku transparentności postanowienia dotyczącego głównego przedmiotu umowy (czyli stwierdzenia, że konsumenci nie byli w stanie ocenić ekonomiczne skutki zawarcia umowy), sąd powinien przeprowadzić kontrolę abuzywności. Następnym krokiem sądu rozpoznającego sprawę powinno był poinformowanie strony o wynikach kontroli oraz umożliwienie stronom wypowiedzenie się w tej sprawie. Po stwierdzeniu abuzywności sąd powinien określić, jaki wpływ ma usunięcie postanowień abuzywnych z umowy na możliwość dalszego obowiązywania umowy.

Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie SN, praktyka wydawania nakazu zapłaty przeciwko konsumentowi, z pominięciem kontroli umowy, będącej źródłem stosunku podstawowego „będzie prowadzić do powstania mechanizmu obejścia Dyrektywy 93/13 i stanowić będzie strukturalne zagrożenie zbiorowych interesów konsumentów”.

Źródło:

- orzeczenie SN z 18 stycznia 2023 roku, sygn. akt II NSNc 54/23;

- art 7 Dyrektywy Rady 93/13/ EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Dz.U.UE.L.1993.95.29

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.