SN: Żądanie miarkowania kary umownej to prawo podmiotowe

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Redakcja
2023-03-17 09:00
Komentarze (0)

Rozpatrzona przez SN skarga kasacyjna obejmowała kwestie miarkowania kary umownej. Wydany wyrok odnosi się jednak nie tylko do charakteru żądania dłużnika, ale również wskazuje obowiązki sądu.

Kara umowna na wokandzie SN

Kara umowna to dodatkowe zastrzeżenie umowne. Strony mogą bowiem postanowić, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Rozpoznawana przez SN skarga kasacyjna wymagała jednak nie tyle rozważań o charakterze samej kary umownej, lecz skupienia się na kwestii miarkowania kary umownej.

Żądanie miarkowania kary umownej jako prawo podmiotowe dłużnika

W wydanym wyroku SN podkreślił, że żądanie miarkowania kary umownej stanowi wykonanie przysługującego dłużnikowi prawa podmiotowego. Z użytego w art. 484 § 2 k.c. sformułowania: „dłużnik może żądać”, wynika wprost, że możliwość zastosowania przez sąd instytucji miarkowania powstaje jedynie w razie wyrażenia przez dłużnika woli zmiany przez sąd treści stosunku prawnego łączącego dłużnika z wierzycielem.Jest to uprawnienie kształtujące sensu largo.

Żądanie miarkowania kary umownej powinno przybrać określoną postać – wyrażenia (oświadczenia) woli zmniejszenia przez sąd kary umownej. Swą najbardziej wyrazistą postać żądanie to przybiera w razie zgłoszenia go w pozwie złożonym w sprawie o ukształtowanie kary umownej w zmniejszonej kwocie. Żądanie miarkowania kary umownej powinno być jednak odpowiednio jednoznacznie sformułowane, także jeśli jest zgłaszane w procesie o zapłatę kary umownej lub w procesie o zapłatę innej wierzytelności pieniężnej, w której dłużnik z tytułu tej wierzytelności powołuje się na wygaśnięcie swojego długu wskutek potrącenia go z wierzytelnością z tytułu kary umownej. W każdym jednak wariancie dłużnik żądający miarkowania kary umownej wykonuje w istocie to samo prawo podmiotowe, tyle że nie zawsze żądanie to jest głównym przedmiotem pozwu, lecz może – w ujęciu procesowym – przybierać postać zarzutu.

Żądanie miarkowania kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. jest możliwe wyłącznie z dwóch przyczyn: jeżeli zobowiązanie zostało w znacznym stopniu wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Wystąpienie okoliczności wypełniających którąkolwiek z tych przyczyn powoduje powstanie po stronie dłużnika opisanego wyżej prawa podmiotowego.

Żądanie miarkowania kary umownej a obowiązki sądu

By żądanie miarkowania kary umownej mogło okazać się skuteczne, materiał sprawy musi dawać podstawę do dokonania przez Sąd ustaleń wypełniających konkretnie choć jedną z wymienionych w art. 484 § 2 k.c. przesłanek powstania ww. prawa podmiotowego po stronie dłużnika. Źródło tych ustaleń nie jest istotne – miarkowanie może nastąpić bez względu na to, czy ustalenia te były wynikiem twierdzeń stron co do faktów bezspornych, faktów przyznanych lub uznanych za przyznane, czy zostały przez sąd poczynione wskutek przeprowadzonego postępowania dowodowego – niezależnie od tego, która ze stron sporu sformułowała dane twierdzenia o faktach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz wnioski dowodowe służące wykazaniu prawdziwości tych twierdzeń.

W uzasadnieniu SN podkreślił jednak, że żądanie miarkowania kary umownej rodzi powinność zbadania przez sąd, w zakresie zgłoszonych przez strony twierdzeń o faktach i przedstawionych dowodów, czy zostały spełnione przesłanki wykonania zobowiązania w znacznej części lub rażącego wygórowania kary umownej. W razie zgłoszenia żądania miarkowania sąd musi się do niego odnieść, zasądzając, stosownie do stwierdzonych (lub nie) podstaw miarkowania, całą sumę należną z tytułu kary umownej albo sumę zmniejszoną, a niekiedy - ad casum - odpowiednio ocenić zakres skuteczności zarzutu potrącenia. Ponadto, dopiero w razie zgłoszenia omawianego żądania sąd uzyskuje kompetencję do ingerencji w treść łączącego strony zobowiązania, tzn. do ukształtowania wysokości należnej kary umownej w sumie niższej niż określona przez strony.

Konkluzja wyroku SN

Analizując istotę prawa z art. 484 § 2 k.c., SN stwierdził, że sposób jego wykonania nie powinien być uzależniony od tego, czy dłużnik sam występuje o ukształtowanie wysokości omawianego roszczenia, czy w sprawie o zapłatę podnosi zarzut miarkowania kary umownej. W każdym wypadku skuteczne zgłoszenie takiego żądania powinno obejmować docelową (w przekonaniu dłużnika), czyli zmniejszoną wysokość kary. W tym kontekście zauważono jednak, że z reguły stanowisko dłużnika może zostać wyinterpretowane z całokształtu jego działań procesowych.

Odnosząc się do praktyki stosowania prawa, stwierdzono także, że w razie zgłoszenia żądania miarkowania bez dookreślenia, jaki miałby być zakres zmniejszenia kary umownej, sąd powinien wezwać stronę do skonkretyzowania tego żądania, gdyż w sensie prawnym jest ono zgłoszone przez dłużnika dopiero w przypadku wskazania, jakiego zmniejszenia (do jakiej kwoty) żąda. Określona przez stronę kwota zmniejszonej kary umownej wyznacza ramy dopuszczalnej ingerencji sądu w treść stosunku zobowiązaniowego stron; dokonanie redukcji w stopniu dalej idącym nie jest możliwe, gdyż stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie miarkowania.

Źródło:

- wyrok SN z 16 listopada 2022 r., II CSKP 578/22.

__________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie