Testament ustny audiowizualny to novum na gruncie polskiego prawa spadkowego. Taka konstrukcja prawna odpowiada jednak potrzebom społecznym związanym z rozwojem w zakresie form utrwalenia woli testatora.
W środowisku prawniczym od dłuższego czasu podnosi się postulaty zmian w prawie spadkowym. Przepisy prawa spadkowego zostały uchwalone ponad pół wieku temu i nie przystają do potrzeb współczesnego społeczeństwa. Potrzebne są zatem zmiany dostosowujące unormowania prawne do aktualnych potrzeb społecznych. Na część zgłaszanych w doktrynie postulatów odpowiada zaprezentowany przez Rządowe Centrum Legislacji projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego.
Projektowana nowelizacja dotyczy m.in. testamentu ustnego. Ustawodawca zmierza do zawężenia przesłanek sporządzenia takiego testamentu, ograniczenia kręgu osób stwierdzających treść testamentu ustnego, jak też skrócenia terminu do stwierdzenia treści testamentu ustnego przed sądem. Projekt wprowadza też konstrukcję testamentu ustnego audiowizualnego jako formę testamentu ustnego.
Testament ustny (art. 952 k.c.) jest najczęściej występującą w praktyce polskiej formą testamentu szczególnego. Budzi on jednak liczne wątpliwości w orzecznictwie oraz jest przedmiotem wielu rozbieżnych wypowiedzi doktryny. Przysparza też problemów dowodowych w praktyce sądowej ze względu na częste próby fałszowania tego typu testamentu – zauważa ustawodawca. W świetle przepisu art. 952 § 1 k.c., jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Art. 952 § 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
(…)
Wychodząc naprzeciw wyrażanym w środowisku prawniczym postulatom, powodowanym stwierdzoną w licznych sprawach sądowych praktyką fałszowania testamentów ustnych, przedmiotowy projekt zaostrza wskazane w treści art. 952 § 1 k.c. przesłanki umożliwiające sporządzenie testamentu ustnego. Według projektu spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Zmiana sprowadza się więc do swoistego połączenia obecnie rozdzielnych przesłanek w jedną. Innymi słowy, w świetle projektu do sporządzenia testamentu ustnego nie wystarczy samo istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy albo samo istnienie szczególnych okoliczności, wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Proponowane rozwiązanie prowadzi do połączenia tych przesłanek, a dodatkowo, aby można było sporządzić testament ustny, szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle.
W nawiązaniu do pojawiających się w różnych systemach prawnych propozycji stworzenia nowych form testamentu, które polegałyby na utrwaleniu ustnego oświadczenia woli testatora za pomocą nowoczesnych metod, proponowany art. 952 § 1(1) k.c. zawiera nowatorskie rozwiązanie – testament ustny audiowizualny. Projektowany przepis znajduje się poniżej.
Art. 952 § 1. Jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
§ 1(1).W okolicznościach, o których mowa w § 1, testament może zostać również sporządzony w ten sposób, że ustne oświadczenie spadkodawcy, obejmujące również podanie miejsca i daty jego sporządzenia oraz wskazanie tych okoliczności, zostanie utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie (testament ustny audiowizualny).
Jednocześnie w projekcie zaznacza się, że testament ustny audiowizualny nie stanowi nowej formy testamentu szczególnego, lecz nowy sposób utrwalenia treści testamentu ustnego. Rozwiązanie to ustawodawca szeroko uzasadnia powołując się na zgłaszane w doktrynie oraz orzecznictwie argumenty. Za wprowadzeniem nowego rodzaju testamentu ustnego przemawiać ma szereg argumentów. Między innymi podnosi się, że pomimo generalnego wzrostu świadomości prawnej społeczeństwa nadal testament nie stanowi rozpowszechnionej formy rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Testatorzy często podejmują decyzje o sporządzeniu testamentu w ostatnich chwilach swojego życia. Trudno im wówczas odmówić możliwości wyrażenia ostatniej woli. Obecne osiągnięcia techniki umożliwiają utrwalenie, a następnie odtworzenie tej woli także w wypadku całkowitego braku możliwości zachowania innych form testamentu, w tym testamentu zwykłego w formie holograficznej czy testamentu szczególnego w formie ustnej z udziałem świadków (np. w braku odpowiedniej liczby świadków).
Wskazuje się też, że ustawodawca powinien umożliwić sporządzenie testamentu ustnego audiowizualnego osobie znajdującej się w sytuacji nagłej i zagrażającej jej życiu (np. rannej w wypadku samochodowym albo doświadczającej zawału serca), nawet jeżeli brak jest świadków, którzy mogliby zapamiętać i utrwalić lub następczo utrwalić treść takiego testamentu.
Testament ustny audiowizualny będzie można sporządzić w tych samych okolicznościach, co „zwykły” testament ustny. Oba rodzaje testamentu ustnego różnicować będzie forma ich utrwalenia. Sporządzenie testamentu audiowizualnego byłoby uzależnione jedynie od możliwości utrwalenia za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji umożliwiającym ich odtworzenie. Utrwalenia oświadczenia za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk będzie mógł dokonać sam testator, jak i osoba trzecia. Ustawodawca uznał, że sporządzenie testamentu ustnego w formie audiowizualnej nie powinno być uzależnione od obecności świadków.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
Testament ustny audiowizualny też będzie podlegał stwierdzeniu. W świetle projektu stwierdzenia treści testamentu ustnego audiowizualnego powinien dokonywać sąd spadku poprzez jego odtworzenie z trwałego nośnika informacji, na którym został on mu dostarczony. Dla celów ułatwienia dalszego postępowania z odtworzenia takiego testamentu zapisanego na trwałym nośniku powinno sporządzać się protokół, stosując odpowiednio przepisy o protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu. Nośnik z utrwalonym na nim rozrządzeniem testamentowym powinien być przechowywany po jego otwarciu i ogłoszeniu tak samo jak każdy inny testament sporządzony w formie pisemnej (w szafie pancernej sądu).
Nie są irrelewantne na tym tle obawy zgłaszane w środowisku prawniczym, które dotyczą zagrożeń związanych z możliwym fałszowaniem testamentów audiowizualnych, co dotyczy technologii deepfake. Na sądzie spadku będzie spoczywało ważne zadanie ustalenia autentyczności takiego nagrania. Zgodzić się należy, że walor dowodowy nagrania oświadczenia testatora zależeć będzie od stanu nośnika, na którym zamieszczone zostało nagranie, jakości, treści, okoliczności oraz celów takiego nagrania.
Źródło:
- projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego wraz z uzasadnieniem, RCL - nr z wykazu UD30, https://legislacja.gov.pl.
_____________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
1 listopada - dzień Wszystkich Świętych
2022-11-01 12:00
TSUE: Skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej nie jest sądem
2023-12-21 12:00
Praca zdalna na życzenie, czyli idą zmiany w Kodeksie pracy
2022-05-25 08:00
Operator zwróci środki pre-paid w przypadku wygaśnięcia konta
2024-05-19 09:30
Turysta mądry po szkodzie. Webinar UOKiK już dziś
2022-09-15 08:50
Obowiązkowa kwalifikacja wojskowa kobiet w 2023 roku - kogo obejmie?
2023-01-06 17:30
