19 kwietnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną dotyczącą kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.
We wniesionej do TK skardze wskazano, że § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu może być niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Skarżący wskazał też, że zakwestionowany przepis doprowadził do nieproporcjonalnego naruszenia jego konstytucyjnych wolności i praw, ponieważ ustanowione tym przepisem, z przekroczeniem ustawowej delegacji, stawki za świadczenie nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu są niższe od stawek minimalnych wynagrodzenia przysługującego pełnomocnikom ustanowionym z wyboru w tożsamych sprawach, co – w jego ocenie – narusza art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji. Skarżący podkreślał również, że wyżej wymienionych ograniczeń w wynagrodzeniu pełnomocników fachowych działających z urzędu dokonano w rozporządzeniu wydanym bez wyraźnej delegacji ustawowej umożliwiającej wprowadzenie tak dyskryminacyjnych warunków płacy pełnomocników z urzędu.
Problem konstytucyjny, o którym rozstrzygał TK, dotyczył zróżnicowania wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną przez radcę prawnego ze względu na kryterium formy świadczenia tej pomocy (z urzędu, na podstawie umowy z klientem). Trybunał podkreślił, że podstawowym celem pomocy prawnej świadczonej przed organami wymiaru sprawiedliwości tak z urzędu, jak z wyboru jest zagwarantowanie stronom dostępu do sądu dla realizacji ochrony ich praw. Dlatego też orzekający w sprawie skład TK nie znalazł jakichkolwiek racjonalnych argumentów (nie tylko konstytucyjnych), które uzasadniałyby nierówne traktowanie radców prawnych w zakresie opłat za świadczoną pomoc prawną w zależności od tego, czy działają oni z wyboru, czy też zostali ustanowieni z urzędu. Argumentów takich nie dostarczyła ani analiza prac nad projektem rozporządzenia, ani stanowisko przedstawione przez Ministra Sprawiedliwości jako uczestnika postępowania w niniejszej sprawie.
Trybunał zaznaczył też, że świadczenie pomocy prawnej przez pełnomocników z urzędu wiąże się z wykonywaniem zadania publicznego, za które odpowiada w pierwszej kolejności państwo, a samorządy zawodowe w wykonywaniu tego zadania współuczestniczą. Patrząc z tej perspektywy, Trybunał uznał, że argument podniesiony w stanowisku Ministra Sprawiedliwości, iż ponoszenie kosztów pomocy prawnej z urzędu przez Skarb Państwa miałoby uzasadniać dopuszczalność zróżnicowania wynagrodzenia pełnomocników, prowadzi do przeciwnych wniosków niż wywiedzione przez Ministra. Jeśli – jak podniósł Minister – regulując tę dziedzinę spraw, prawodawca miał obowiązek uwzględnić „możliwości majątkowe społeczeństwa oraz interes społeczny”, to jednocześnie – właśnie ze względu na realizację tych wartości – powinien uzasadnić, na podstawie jakich przesłanek (np. realnego zagrożenia stabilności finansów publicznych, związanego z tym ograniczenia środków przeznaczonych na finansowanie pomocy prawnej) wyznaczył opłaty za czynności radców prawnych z urzędu na znacznie niższym poziomie niż dla radców prawnych z wyboru, czego jednak nie uczynił. Zdaniem TK, analiza statusu radców prawnych i ich roli w postępowaniu, w którym występują jako podmioty powołane i zobowiązane do zastępstwa prawnego, prowadzi do uznania, że różnicowanie ich wynagrodzenia (tj. ustalenie wynagrodzenia pełnomocników z urzędu na znacznie niższym poziomie) nie ma konstytucyjnego uzasadnienia.
Kwestia stawek za pomoc prawną udzielaną z urzędu nie jest Trybunałowi obca. Podobny problem konstytucyjny był już rozstrzygany w wyrokach TK o sygn. SK 66/19 i SK 78/21, w których Trybunał orzekł o niekonstytucyjności zróżnicowania wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną przez adwokatów. Trybunał przyjął wówczas, że uprawnienie adwokata do wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną jest podlegającym ochronie konstytucyjnej prawem majątkowym oraz stwierdził, że adwokaci, niezależnie od tego, czy udzielają pomocy prawnej z urzędu, czy z wyboru, stanowią grupę podmiotów podobnych z punktu widzenia celu i treści poddanej kontroli regulacji.
Takie same założenia TK przyjął w odniesieniu do radców prawnych. Orzekając ponownie o niekonstytucyjności regulacji wykonawczej arbitralnie różnicującej opłaty za pomoc prawną udzielaną przez profesjonalnych pełnomocników z urzędu oraz z wyboru TK po raz kolejny zaznaczył, że istnieje pilna potrzeba kompleksowego i spójnego uregulowania tych kwestii, w tym zwłaszcza na poziomie ustawy (wyrok TK z 19.4.2023 r., SK 85/22).
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
Wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. w orzecznictwie sądowym
2024-05-30 12:25
SN: Ogłoszenie upadłości nie tamuje skargi pauliańskiej wierzyciela
2023-06-24 10:24
TK oceni zasady wynagradzania sędziego w 2023 roku
2023-02-16 11:20
SN ocenił przesłanki rozwiązania umowy o użytkowanie wieczyste
2023-06-10 08:00
SN o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody
2024-08-08 11:25
