Uprawnienia właściciela pojazdu skradzionego

Źródło grafiki: https://pixabay.com

• Redakcja
• 2022-11-06 14:18
• Komentarze (0)

Obrót skradzionymi pojazdami jest typowym zjawiskiem wchodzącym do zakresu zastosowania przepisów o nabyciu rzeczy od osoby nieuprawnionej. Skuteczność przeniesienia prawa własności jest uzależniona przede wszystkim od istnienia dobrej wiary po stronie nabywcy. Prawo chroni jednak interes prawowitego właściciela, o czym szerzej w niniejszym artykule.

Nabycie własności pojazdu od osoby nieuprawnionej

Prawo własności rzeczy, która została skradziona, nie zostaje przeniesione z chwilą dokonania czynności prawnej. Pozostaje ono jeszcze przez pewien czas przy jej dotychczasowym właścicielu. Jest tak dlatego, że sprzedającemu nie przysługuje prawo własności. 

Jednak w określonych, szczególnych okolicznościach osoba, która podaję się za właściciela rzeczy skradzionej, zachowując przy tym świadomość, jakiego typu sytuacja zachodzi, może skutecznie doprowadzić do przeniesienia własności na osobę trzecią. Do tego konieczne jest, aby osoba trzecia pozostawała w dobrej wierze. Dobra wiara należy do klauzul generalnych i w przypadku nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej odnosi się do usprawiedliwionego przekonania nabywcy o tym, że zbywca jest uprawniony do przeniesienia własności rzeczy. 

Na ocenę przekonania nabywcy wpływ mają okoliczności nabycia rzeczy. Nabycie pełnowartościowego pojazdu po dużo niższej cenie niż rynkowa będzie przemawiało na niekorzyść nabywcy, który powinien powziąć wątpliwość co do stanu prawnego przedmiotu sprzedaży. Wzmożonej czujności należy oczekiwać także od nabywcy, któremu proponuje się zawarcie umowy przy udziale „pośrednika”, który przedkłada umowę częściowo wypełnioną i podpisaną przez rzekomego właściciela. Dotyczy to zwłaszcza aut sprowadzanych z zagranicy, gdy umowa została sporządzona w obcym języku, a osoby figurującej w jej ramach w charakterze sprzedającego nie ma na miejscu. 

W odniesieniu do pojazdów nabywanych na rynku wtórnym istnieje praktyka analizy ich stanu prawnego. Dość wspomnieć choćby o danych gromadzonych w ramach Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców (zob. art. 80a i n. PrDrogU). W ten sposób można prześledzić historię aut zarejestrowanych w Polsce. Samochody sprowadzone z zagranicy, nawet jeżeli nie zostały zarejestrowane w Polsce, warto sprawdzić przy pomocy policyjnych baz danych. 

Nabycie samochodu od osoby nieuprawnionej to typowe zjawisko objęte zakresem zastosowania art. 169 k.c. Nie bez znaczenia dla niniejszych rozważań jest jego brzmienie, przy czym zwrócić uwagę należy szczególnie na art. 169 § 2 k.c.

Art. 169 § 1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.
§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

Może więc w praktyce dojść do sytuacji skutecznego przeniesienia własności skradzionego pojazdu na osobę trzecią. W przypadku rzeczy skradzionych, istotne znaczenie ma trzyletni termin z art. 169 § 2 k.c., od upływu którego ustawodawca uzależnia nabycie własności przez kupującego będącego w dobrej wierze. Warunkiem prawnym nabycia własności jest trwanie dobrej wiary aż do upływu 3-letniego okresu od chwili skradzenia rzeczy. Należy zwrócić uwagę na to, że początek biegu omawianego terminu wyznacza chwila utracenia rzeczy przez prawowitego właściciela. Istotne jest również to, że późniejsza zła wiara nabywcy, o ile nastąpiła przed upływem tego terminu, uniemożliwia nabycie własności. 

Znaczenie art. 169 § 2 k.c. jest doniosłe również dlatego, że przepis ten stanowi podstawę prawną nabycia własności rzeczy skradzionej. Podstawą tą nie jest natomiast umowa sprzedaży. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 3.3.2005 r. (II CK 469/04, http://www.sn.pl). Według tego Sądu nabycie od nieuprawnionego, nawet jeżeli między osobą tą a nabywcą zawarta została umowa sprzedaży, nie jest nabyciem na podstawie umowy sprzedaży. Przeniesienie własności w wyniku umowy sprzedaży wymaga mianowicie, żeby sprzedawca był właścicielem rzeczy sprzedanej (art. 535 k.c.), co nie następuje w omawianym przypadku.

Należy jednak dostrzec, że umowa sprzedaży w pewien sposób legitymizuje posiadanie rzeczy przez jej nabywcę. Wydaje się, że nie można uznać jej za nieistniejącą z tego tylko powodu, że zobowiązuje do przeniesienia rzeczy niebędącej własnością sprzedającego. Od umowy bowiem w ogromnej mierze zależy ocena występowania dobrej wiary po stronie nabywcy.

Sytuacja prawna prawowitego właściciela pojazdu

Zawarcie umowy sprzedaży pojazdu skradzionego nie wyłącza ochrony prawa podmiotowego jego prawowitego właściciela. Zachowuje on swe prawo aż do nabycia własności przez kupującego. Do tego czasu właściciel pojazdu może skutecznie żądać jego zwrotu od każdego, kto go posiada. Realizacji tego prawa służy powództwo windykacyjne z art. 222 § 1 k.c. – jedno z dwóch, obok roszczenia negatoryjnego, narzędzi ochrony własności. Roszczenie windykacyjne jest roszczeniem o wydanie rzeczy. 

Z roszczenia windykacyjnego nie można skorzystać, gdy posiadaczowi przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (art. 222 § 1 k.c. in fine). W przypadku nabycia rzeczy skradzionej, kupujący nie nabywa własności z chwilą zawarcia umowy, lecz dopiero z upływem 3-letniego terminu z art. 169 § 2 k.c. Do czasu upływu tego terminu kupującemu nie przysługuje zatem skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, gdyż nie jest on jej właścicielem. Natomiast upływ wspomnianego terminu powoduje ten skutek, że prawo własności przechodzi na kupującego, a własność i związane z nią roszczenie windykacyjne prawowitego właściciela wygasają. 

Samo roszczenie windykacyjne nie wyłącza uprawnień właściciela rzeczy, gdyż w świetle art. 224 § 2 k.c. służą mu roszczenia uzupełniające. Od chwili, w której nabywca rzeczy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o jej wydanie, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy.

Ochrona interesu majątkowego nabywcy pojazdu

W przypadku skutecznego skierowania roszczenia o wydanie pojazdu wobec nabywcy w dobrej wierze, ochronie podlega także jego interes majątkowy - na gruncie stosunku obligacyjnego pomiędzy nim a sprzedającym. W świetle art. 575 k.c., jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz osobie trzeciej, ma on prawo żądać zwrotu otrzymanej ceny. Uprawnienie to jest niezależne od umownego wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne.

Celem regulacji prawnych traktujących o wyłączeniu rękojmi za wady prawne nie jest bowiem tworzenie ochrony dla sprawców przestępstw polegających na obrocie rzeczami pochodzącymi z czynów zabronionych. Do okoliczności, które mogą uzasadnić nieskuteczność żądania przez kupującego zwrotu ceny, jest jego wiedza o tym, że prawa sprzedawcy były sporne w chwili zawarcia umowy, albo że nabył on rzecz na własne niebezpieczeństwo. 

Stan prawny: 4.11.2022 r.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.