W określonych sytuacjach prawo upadłościowe interesuje się nie tylko majątkiem upadłego, ale i majątkiem jego małżonka. Ponosi on bowiem odpowiedzialność za zobowiązania upadłego majątkiem wspólnym. W artykule podpowiadamy, na czym polega odpowiedzialność małżonka upadłego i w jaki sposób można ją ograniczyć.
Ogłoszenie upadłości wywołuje skutki w czterech podstawowych obszarach. Dotyczą one:
- osoby upadłego,
- majątku upadłego,
- spadków nabywanych przez upadłego, jak też
- stosunków majątkowych małżeńskich.
Ponieważ artykuł niniejszy dotyczy wpływu ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe małżeńskie, należy zwrócić uwagę w szczególności na unormowania zawarte w art. 124 i n. Prawa upadłościowego (PrUp).
Podstawowym ustrojem majątkowym, który znajduje zastosowanie w stosunkach majątkowych pomiędzy małżonkami, jest ustawowa wspólność majątkowa. Jest to ustrój ustawowy, jak sama nazwa wskazuje. Dochodzi do jego powstania ex lege, wraz z zawarciem małżeństwa, o ile małżonkowie nie zechcą ustanowić innego, a w szczególności umownego ustroju majątkowego. W tej mierze należy dodać, że małżonkowie mają prawo wyboru pomiędzy kilkoma rodzajami umownego ustroju majątkowego. Mogą oni ustanowić wspólność rozszerzoną albo ograniczoną, ustrój rozdzielności majątkowej zwykłej, jak też ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Niezależnie od rodzaju ustroju majątkowego panującego w małżeństwie, z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków z mocy samego prawa powstaje między nimi rozdzielność majątkowa, o której mowa w 53 § 1 k.r.o.
Art. 53 § 1. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
§ 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.
Powyżej zacytowany przepis prawny stanowi źródło tzw. przymusowego ustroju majątkowego. Rozdzielność majątkowa powstaje w dniu wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, ustaje zaś w przypadku umorzenia, zakończenia, względnie uchylenia postępowania upadłościowego. Inaczej niż w przypadku innych orzeczeń sądowych, postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania pomimo tego, że jeszcze nie jest ono prawomocne i może zostać zaskarżone.
Rozdzielność majątkowa powstała w związku z ogłoszeniem upadłości małżonka nie podlega uchyleniu na podstawie umowy. Jest ponadto skuteczna wobec osób trzecich.
Mocą ustroju wspólności majątkowej (zarówno tej ustawowej, jak i umownej) powstają trzy majątki:
- majątki osobiste każdego z małżonków z osobna,
- majątek wspólny małżonków.
Najbardziej doniosłym skutkiem powstania ex lege rozdzielności majątkowej jest to, że – w przypadku, gdy małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej - majątek wspólny wchodzi w całości do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.
Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe.
Uwaga
Syndykowi nie wolno obejmować majątku osobistego drugiego małżonka. Nie wchodzi on bowiem do masy upadłości. W razie objęcia majątek ten podlega wyłączeniu na podstawie art. 70 PrUp.
W przypadku wspólności majątkowej majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a więc małżonek upadłego ponosi częściową odpowiedzialność za zobowiązania upadłego. Dodatkowo ustawa zawiera niekorzystne dla małżonków domniemanie prawne. Mianowicie, domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. Jest to domniemanie wzruszalne (praesumptio iuris tantum). Drugi małżonek ma prawo wykazać wszelkimi dowodami, że przyczynił się do powstania majątku wspólnego, a tym samym, że jego roszczenia syndyka w stosunku do tego majątku są uzasadnione.
Czasami oboje małżonkowie prowadzą oddzielne działalności gospodarcze. W przypadku upadłości jednego z nich, do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Innymi słowy, do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące drugiemu z małżonków do prowadzenia działalności gospodarczej (zawodowej), jeżeli zostały nabyte wcześniej niż dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Okoliczność w postaci używania danego przedmiotu do prowadzenia działalności gospodarczej można wykazać np. na podstawie ksiąg rachunkowych, jeżeli przedmiot ten został ujęty jako środek trwały.
Czasami majątek wspólny małżonków stanowi na tyle znaczną część ich życiowego dorobku, że zaliczenie go do masy upadłości może pociągnąć za sobą ogłoszenie upadłości także drugiego małżonka. W takim wypadku o wyłączenie może wnosić nie tyle małżonek upadłego, co jego syndyk, jeżeli wobec drugiego z małżonków także wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Następuje to w celu zaspokojenia odrębnej grupy wierzycieli (wierzycieli drugiego z małżonków).
Aby uchronić się od skutków ogłoszenia upadłości jednego z małżonków należy odpowiednio wcześniej ustanowić ustrój rozdzielności majątkowej. Można tego dokonać na podstawie umowy albo na podstawie orzeczenia sądu (w myśl art. 52 k.r.o.).
Trzeba pamiętać, że ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (termin zawity – nie podlega przywróceniu ani przedłużeniu). Omawiana tu bezskuteczność względna wywołuje ten skutek, że syndyk może żądać od drugiego małżonka, aby ten przekazał przedmioty wyłączone ze wspólności majątkowej do masy upadłości (ewentualnie jego ekwiwalentu). Syndyk ma prawo, jako zastępca pośredni upadłego, żądać wszczęcia w tej mierze postępowania sądowego.
Zasady powyższe stosuje się odpowiednio, gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Ochrona byłego małżonka
Ustawodawca do pewnego stopnia chroni byłego współmałżonka upadłego oraz małżonka będącego w separacji oraz małżonka ubezwłasnowolnionego. Na mocy art. 125 ust. 3 PrUp rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej (co nastąpiło w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości) nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli. Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego. Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia, które stanowiło majątek wspólny małżonków. Wspomniany przepis ma na celu ochronę przed odpowiedzialnością za długi upadłego w sytuacji, która nie przemawia za istnieniem celu w postaci pokrzywdzenia wierzycieli.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Tę regułę stosuje się odpowiednio, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową.
Stan prawny: 27.11.2022 r.
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
RPO pyta o kontrole rachunków bankowych obywateli
2022-10-07 19:55
Rada Fiskalna zaopiniuje budżet
2024-06-03 07:07
4 pytania do prawnika: BUDOWA NA CUDZYM GRUNCIE
2023-01-30 08:55
6 pytań do prawnika: MIENIE WYŁĄCZONE Z MASY UPADŁOŚCI
2023-02-23 09:43
Spółka wydająca weksel inwestycyjny ukarana
2023-01-25 16:50
Dom wybudujesz bliżej działki sąsiada
2024-08-17 12:20
Hipoteka przymusowa na nieruchomości zbytej czynnością fraudacyjną
2023-07-11 19:00
Umowa sprzedaży nieruchomości z klauzulą earnout na przykładach
2024-06-07 14:16
Dark patterns - otwarty webinar UOKiK już 24 sierpnia
2023-08-23 08:00
