Wyłączenie jawności postępowania bez prawa do zaskarżenia

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Redakcja
2024-11-24 08:00
Komentarze (0)

Do resortu sprawiedliwości wpłynął wniosek o zmianę przepisów tak, aby umożliwiały one zaskarżenie przez stronę procesu cywilnego decyzji sądu o wyłączeniu jawności postępowania.

Decyzja sądu o wyłączeniu jawności

Zgodnie z artykułem 153 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych. Ponadto również na wniosek strony sąd zarządza odbycie posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę jej przedsiębiorstwa. Sąd może także zarządzić odbycie posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych na wniosek strony, jeżeli podane przez nią przyczyny uzna za uzasadnione lub jeżeli roztrząsane być mają szczegóły życia rodzinnego. Postępowanie dotyczące tego wniosku odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie w tym przedmiocie sąd ogłasza publicznie.

Wyłączenie jawności w sprawach cywilnych następuje więc albo obligatoryjnie w sytuacji, gdy publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności, gdy w toku rozprawy mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych (objętych tajemnicą państwową lub służbową) albo na wniosek strony, gdy mogą być ujawnione okoliczności stanowiące tajemnicę jej przedsiębiorstwa lub też podane przez strony przyczyny sąd uzna za uzasadnione czy też na rozprawie roztrząsane mają być szczegóły życia rodzinnego. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 427 k.p.c.) wyłączona jest jawność w sprawach małżeńskich, chyba, że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności. Także w sprawach opiekuńczych osób małoletnich sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenie lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego ( art. 575[1] k.p.c.).

W sytuacji, gdy posiedzenie sądowe prowadzone jest przy drzwiach zamkniętych na sali mogą być obecni: strony, interwenienci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i ich pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony (art. 154 § 1 k.p.c.).

Problem braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu ws. wyłączenia jawności postępowania

Na tle spraw rozpoznawanych przez RPO ujawnił się problem braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu ws. wyłączenia jawności postępowania. W ocenie Rzecznika, w zakresie, w jakim art. 153 k.p.c. nie przewiduje możliwości zażalenia na takie postanowienie sądu, przepis ten jest niezgodny z konstytucyjnym prawem stron do zaskarżania orzeczeń w pierwszej instancji oraz prawem obywateli do zewnętrznej jawności postępowania (art. 78 Konstytucji w związku z art. 45 Konstytucji RP i art. 6 Europejskiej konwencji praw człowieka).

Jak wskazuje RPO, jawność postępowania jest prawem nie tylko stron, ale także każdego pełnoletniego obywatela, który co do zasady może wziąć udział w każdym interesującym go posiedzeniu sądu. Zakres przedmiotowy prawa do jawności dla stron jest szerszy niż dla osób postronnych, niemniej jednak w obu przypadkach stanowi uprawnienie chronione przez Konstytucję RP i prawo międzynarodowe. Według jednolitego stanowiska doktryny i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP wynika prawo do jawności zewnętrznej postępowania, z którym wiąże się "obowiązek zapewnienia publiczności możliwości wstępu na rozprawy. Jeszcze bardziej stanowczo określa to art. 6 ust. 1 Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, mówiący o prawie "prasy i publiczności" do udziału w postępowaniu sądowym.

Jawność zewnętrzna jest przy tym jedną z gwarancji rzetelnego procesu sądowego i filarów zaufania społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości. Motywuje ona sędziego do bardziej skrupulatnego i rzetelnego wypełniania obowiązków. Osobom postronnym, występującym w roli reprezentantów opinii publicznej, umożliwia zaś obywatelską kontrolę nad działalnością sądów oraz informowanie społeczeństwa o jej wynikach. Tymczasem w świetle art. 153 k.p.c. sąd może odmówić obywatelowi jego konstytucyjnego prawa do jawności w drodze niezaskarżalnego postanowienia niewymagającego uzasadnienia. Ogranicza to także chronione konstytucyjnie i konwencyjnie prawo podmiotowe publiczności do udziału w procesie. W ocenie RPO jest to nieakceptowalne, jako pozostające w sprzeczności z Konstytucją RP.

Relacja pomiędzy art. 78 Konstytucji a art. 380 k.p.c.

Rzecznik wskazuje także, że z art. 78 Konstytucji RP wynika prawo stron postępowania do uruchamiania procedury weryfikującej prawidłowość wszelkich rozstrzygnięć indywidualnych wydawanych w I instancji, które kształtują lub określają prawa, obowiązki i status prawny stron. Postanowienie sądu o wyłączeniu jawności postępowania ingeruje pośrednio w prawo do rzetelnego procesu sądowego, bo jawność zewnętrzna jest jedną z gwarancji procesowej rzetelności. ETPC wskazuje, że "publiczny charakter [rozprawy] chroni strony przed sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości w tajemnicy z pominięciem publicznej kontroli".

Wymagań z art. 78 Konstytucji RP nie realizuje też art. 380 k.p.c., pozwalający sądowi odwoławczemu na ocenę niezaskarżalnych postanowień sądu I instancji. Art. 380 k.p.c. stanowi bowiem część procedury apelacyjnej będącej wyrazem dwuinstancyjności postępowania wymaganej przez art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Jak słusznie wskazuje RPO, wprawdzie art. 78 zd. 2 Konstytucji dopuszcza ustanawianie wyjątków od tej zasady w drodze ustawy, to przepisu tego nie można jednak interpretować jako nieograniczonej swobody ustawodawcy zwykłego w określaniu wyjątków od prawa do zaskarżania orzeczeń I instancji. Orzecznictwo TK podkreśla przy tym, że wyłączenie zaskarżalności orzeczenia „powinno być podyktowane szczególnymi okolicznościami oraz odpowiadać zasadzie proporcjonalności”.

RPO zwraca się Ministra Sprawiedliwości

Całkowite wyłączenie zaskarżalności omawianego postanowienia nie jest niezbędnym środkiem dla ochrony wartości z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP. Mając na względzie, że kontrola odwoławcza z założenia polega na weryfikacji podstaw prawnych i faktycznych badanego rozstrzygnięcia, wprowadzenie zaskarżalności postanowień z art. 153 k.p.c. powinno zostać powiązane z wprowadzeniem wymogu ich uzasadnienia. Dlatego też RPO zwrócił się do MS o zainicjowanie prac legislacyjnych nad nowelizacją art. 153 i art. 394 §1 Kodeksu postępowania cywilnego w celu wprowadzenia zarówno wymogu uzasadnienia postanowienia w przedmiocie wyłączenia jawności postępowania, jak i możliwości zaskarżenia takiego postanowienia przez stronę postępowania.

Źródło:

Komunikat RPO, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-utajnienie-procesu-cywilnego-niemoznosc-zaskarzenia-ms

__________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie