Zastrzeżenie numeru PESEL a kradzież tożsamości

Źródło grafiki: https://pixabay.com

• Redakcja
• 2023-01-25 21:30
• Komentarze (0)

Zapobieganie kradzieży tożsamości stało się przedmiotem prac legislacyjnych. Tymczasem proponowane rozwiązania zdają się tracić doniosłe znaczenie, gdy numer PESEL jest jawny i dostępny w przestrzeni publicznej.

Kradzież tożsamości przedmiotem legislacji

Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapobieganiem kradzieży tożsamości ma na celu wprowadzenie rozwiązań zapobiegających zaciągnięciu na skradzione dane identyfikujące osobę zobowiązań w postaci kredytów i pożyczek, otwierania rachunków bankowych, zarejestrowania na jej dane działalności gospodarczej oraz sprzedaży nieruchomości, której jest jedynym właścicielem.

Zastrzeżenie numeru PESEL

Zastrzeżenie numeru PESEL to rozwiązanie, które ma zapobiec kradzieży tożsamości. Projetowana ustawa zakłada powstanie tzw. rejestru zastrzeżeń, w którym gromadzone będą dane osób pełnoletnich.Rejestr obejmie takie dane, jak:

1)    numer PESEL;
2)    informacja o zastrzeżeniu numeru PESEL;
3)    data zastrzeżenia numeru PESEL;
4)    informacja o cofnięciu zastrzeżenia numeru PESEL;
5)    data cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL.

By zastrzec numer PESEL, konieczne będzie skorzystanie z usługi elektronicznej bądź osobista wizyta w urzędzie gminy. Zastrzeżenie numeru PESEL następuje także z urzędu w przypadku zgłoszenia utraty dowodu osobistego w sposób określony w art. 48a ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych. Datą zastrzeżenia będzie dzień dokonania zgłoszenia zastrzeżenia.

Wniosek o zastrzeżenie numeru PESEL

Wniosek o zastrzeżenie numeru PESEL  zawiera:

1)    numer PESEL;
2)    nazwisko i imię (imiona);
3)    dane kontaktowe:
- adres do korespondencji,
- adres poczty elektronicznej, jeżeli wnioskodawca podał,
- numer telefonu, jeżeli wnioskodawca podał,
4)    własnoręczny czytelny podpis wnioskodawcy albo adnotację pracownika organu gminy o przyczynie braku podpisu;
5)    nazwisko i imię (imiona), rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamościopiekuna lub kuratora;
6)    oświadczenie o prawdziwości danych, o których mowa w pkt 1–3, 5, oraz klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”; Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia;
7)    informację o wyrażeniu zgody na przekazanie danych do rejestru danych kontaktowych osób fizycznych.

Nowe przepisy pozytywnie oceniane, ale...

Co do zasady, propozycje rządu oceniono pozytywnie. Słuszny jest zarówno kierunek, jak i cel przyjętych rozwiązań, czyli zapobieganie zaciągania na skradzione dane identyfikujące osobę kredytów i pożyczek, otwierania rachunków bankowych, zarejestrowania na jej dane działalności gospodarczej oraz sprzedaży nieruchomości. Pojawiła się jednak wątpliwość, czy rozwiązanie mające na celu minimalizację zjawiska kradzieży tożsamości jest wystarczające dla ochrony praw obywateli w sytuacji, gdy numer PESEL jest jawny i dostępny w przestrzeni publicznej, w tym w publicznych bazach danych.

PESEL nadal jawny i dostępny publicznie

W kontekście rozwiązań mających zapobiegać kradzieży tożsamości zgłasza się słuszne uwagi, obejmujące dotychczasowe rozwiązania prawne, które zakładają powszechny dostęp do numeru PESEL, a których projektowana ustawa nie modyfikuje. Brak kompleksowej reformy rodzi więc niebezpieczeństwo, że pomimo ustanowienia „rejestru zastrzeżeń”, nadal istnieje możliwość niewłaściwego wykorzystania numeru PESEL, który jest aktualnie dostępny powszechnie, także w innych celach niż wskazane w uzasadnieniu projektu ustawy.

Udostępnianie w publicznych zbiorach danych numeru PESEL, oparte o obowiązujące przepisy,  rodzi także wątpliwości konstytucyjne. Stan ten może stanowić poważne zagrożenie dla obywateli związane z naruszeniem ochrony prywatności, w tym również z możliwością kradzieży tożsamości, zaś prywatność jednostki jest podstawową wartością chronioną konstytucyjnie w art. 47 oraz w art. 51 Konstytucji RP.

Jak wskazuje RPO, standard konstytucyjny ochrony prawa do prywatności i ochrony danych osobowych wynikający z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wskazuje, że odpowiednią ochronę prywatności gwarantuje zbieranie przez władze publiczne wyłącznie niezbędnych/koniecznych - a nie „wygodnych” - informacji o osobie.Wątpliwości odnośnie koncepcji jawności numeru PESEL w rejestrach publicznych od wielu lat zwracał uwagę również Prezes UODO.

Niejako na marginesie warto wskazać, że w podobnym tonie wypowiedział się również Trybunał Sprawiedliwości UE. W wyroku z dnia 22 listopada 2022 r. w połączonych sprawach C-37/20 i C-601/20 TSUE, unieważniając jeden z przepisów unijnej dyrektywy, podkreślił, że publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych przewidziany w tym przepisie stanowi poważną ingerencję w prawa podstawowe do ochrony prywatności oraz danych osobowych zapisane w art. 7 i 8 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika, że „udostępnianie danych osobowych osobom trzecim stanowi ingerencję w prawa podstawowe ustanowione w art. 7 i 8 karty, niezależnie od tego, w jaki sposób te dane zostaną później wykorzystane.”

Kradzież tożsamości w świetle obowiązujących przepisów

Kradzież tożsamości nie jest zjawiskiem obcym ustawodawcy. Obecnie funkcjonują rozwiązania prawne, zakładające penalizację czynu polegającego na podszywaniu się pod inną osobę. Zgodnie z art 190a § 2 Kodeksu karnego, kto podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

W dobie powszechności e-usług, kradzież tożsamości staje się zjawiskiem szczególnie groźnym, a jej skutki nierzadko trwają wiele lat. Tym samym podejmowanie działań prawodawczych mogących znacznie ograniczyć zakres działań przestępców uznać należy za słuszne i godne aprobaty. 

Źródło:
- projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapobieganiem kradzieży tożsamości , nr UD 472;
- pismo RPO z 11.1.2023 r., VII.501.171.2022.MKS.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.