Prawo do sądu to jedno z podstawowych praw konstytucyjnych. Stosowana od czasów pandemii praktyka rozpraw zdalnych może w niektórych przypadkach prawo to naruszać.
Prawo do sądu zapewnia nie tylko konstytucyjna norma wynikająca z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, ale również przepis art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Integralnym elementem prawa do sądu jest jawność rozprawy. Jak wskazano w Konstytucji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, zaś wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić jedynie ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Również wyrok ogłaszany jest publicznie. Regulację tę powielają również ustawy procesowe. Przykładowo, w art 70 § 1 - 4 k.p.c. ustawodawca wskazuje, że rozprawa odbywa się ustnie i jawnie, a sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy, jeżeli jawność mogłaby obrażać dobre obyczaje, wywołać zakłócenie spokoju publicznego lub gdy ważny interes prywatny tego wymaga. Ponadto sąd wyłącza jawność w całości lub części rozprawy, także wówczas, gdy ustawa tak stanowi. W razie wyłączenia jawności na rozprawie mogą być obecni, poza osobami biorącymi udział w postępowaniu, po jednej osobie wskazanej przez każdą ze stron, chyba że zachodzi obawa ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne". Sąd może zezwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie prowadzonej z wyłączeniem jawności. Z kolei rozstrzygnięcie ogłasza się jawnie, lecz jeżeli jawność rozprawy wyłączono w całości lub części, ustne podanie motywów rozstrzygnięcia może nastąpić również z wyłączeniem jawności.
Zarzut naruszenia prawa do sądu można postawić w szczególności w sytuacji, w ktorej w przypadku prowadzenia rozprawy w trybie zdalnym nie jest widoczny skład orzekający. Jak słusznie wskazuje zastępca RPO w piśmie do Prezesa Sądu Okręgowego w Szczecinie, elementem prawa do sądu jest bowiem jawność postępowania sądowego, przy czym nie ma żadnych podstaw, aby – bez szczególnego uzasadnienia – wykluczać z niej wizerunek sędziego prowadzącego jawne posiedzenie. W sprawie, w której interweniował RPO wykazano, że „sędzia referent sprawy odmówił zaprezentowania zdalnego swojego wizerunku uczestnikowi (...), nie znajdując ku temu podstaw”, a Przewodniczący poinformował uczestnika, "iż nie ma żadnych podstaw do tego, aby został zaprezentowany wizerunek sędziego”. Z odpowiedzi Prezesa Sądu wynika ponadto, że we "wszystkich salach rozpraw, w których orzekają sędziowie z Wydziału VIII Rodzinnego Sądu kamery są usytuowane w taki sposób, że nie obejmują swoim zasięgiem członków składu sędziowskiego”.
W ocenie Rzecznika przedstawiona praktyka budzi istotne wątpliwości z punktu widzenia realizacji prawa do sądu, zapewnianego przez cytowany wyżej art. 45 Konstytucji RP, zaś na gruncie międzynarodowym – przez art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Elementem prawa do sądu jest bowiem jawność postępowania sądowego, obejmująca także wizerunek sędziego. Jak wskazuje RPO, konstytucyjne i konwencyjne prawo do jawnego postępowania sądowego obejmuje również prawo do znajomości imion i nazwisk sędziów oraz prawo do ich wizerunku na rozprawie. Jedyne przypadki, w których w krajach demokratycznych (lecz nie w Polsce) ukrywane były wizerunki i dane sędziów prowadzących postępowanie, dotyczyły rozpraw w sprawach karteli narkotykowych – co było jednak uzasadnione szczególnymi okolicznościami i wyjątkową skalą gróźb wobec sędziów i ich realnym zagrożeniem.
Słusznie zauważa Rzecznik, że ukrywanie wizerunku przez sędziego czy cały skład orzekający prowadzi także do naruszenia art. 31 ust. 3 Konstytucji i art. 6 EKPC, gdyż narusza prawo obywatela do sądu bez wyraźnej podstawy ustawowej. De lege lata podstawa taka nie występuje w ustawach procesowych i z pewnością nie może nią zostać art. 151 k.p.c. W ocenie Rzecznika, z faktu, iż w art. 151 § 2 zd. ostatnie k.p.c. wskazano, że zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie, nie można wywodzić, iż poza zakresem tego uregulowania znajduje się zapis obrazu składu sędziowskiego.
Jak wskazuje RPO, rozprawa w trybie zdalnym powinna stanowić w największym możliwym stopniu odzwierciedlenie rozprawy w trybie stacjonarnym – stanowiącym wszak zasadę. Z art. 151 § 2 k.p.c. zd. pierwsze wyraźnie wynika, że posiedzenie nadal jest jawne – ze wszystkimi wymogami, jakie Konstytucja i k.p.c. wiążą z jawnością posiedzenia – a jedynie odbywa się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość. Tym samym wszystkie strony i uczestnicy postępowania powinni mieć możliwość – dokładnie tak, jak na stacjonarnym posiedzeniu jawnym – zwracania się do sądu twarzą w twarz – choć za pośrednictwem kamery. Możliwość taka – oczywista w realiach rozprawy stacjonarnej – zapewnia przejrzystość, transparentność rozpatrzenia sprawy przez sąd. Gwarantuje stronom i innym uczestnikom postępowania, że wszystkie zasady procesowe są realizowane; sędzia faktycznie jest sędzią; że – reprezentując powagę Rzeczypospolitej Polskiej – ma na sobie togę oraz łańcuch sędziowski; że swoim strojem i zachowaniem respektuje zasady przyjęte na sali sądowej, np. pozostaje w pełni skoncentrowany na przebiegu posiedzenia, czy nie porozumiewa się niewerbalnie z innymi osobami, w tym drugą stroną, pełnomocnikiem procesowym czy prokuratorem.
Słusznie podniesiono również, że art. 151 k.p.c. przewiduje także możliwość stawienia się na sali sądowej – w takim wypadku dochodzi do sytuacji, w której wizerunek sędziego jest jawny dla obecnych na sali i niedostępny na osób uczestniczących w rozprawie na odległość, co z całą pewnością narusza równość stron postępowania cywilnego.
Powyższy Sąd nie jest jedynym, którego spotkał omawiany zarzut. Również Warszawa mierzy się z tym problemem. Jak ustalono, w apelacji warszawskiej doszło w przeszłości do podobnej sytuacji. Dlatego też Prezes Sądu Okręgowego w Warszawie polecił wizytatorowi ds. cywilnych opracowanie stanowiska w tej sprawie i przekazanie go Prezesom podległych sądów rejonowych oraz przewodniczącym wydziałów w Sądzie Okręgowym w Warszawie. W związku z powyższym Dyrektor Zespołu Prawa Cywilnego Biura RPO zwrócił się do prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie o informację, czy podobne sytuacje ukrywania wizerunku przez sędziów podczas jawnych rozpraw w trybie zdalnym lub hybrydowym zdarzały się następnie lub nadal zdarzają w sądach podległych nadzorowi administracyjnemu Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie.
Źródło:
Komunikat, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-zdalna-rozprawa-kamery-sedziowie-niewidoczni
__________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
Nowe szkolenia KIRP dla radców prawnych już dziś
2023-11-30 10:00
Trwa wdrażanie usługi e-doręczeń w kancelariach komorniczych
2024-08-12 07:30
KIRP przedstawia plan szkoleń na maj
2023-05-07 19:45
NRA przyjęła zmiany w Regulaminie wykonywania zawodu adwokata
2023-05-29 09:00
Zakaz reklamy adwokackiej a postępowanie KE
2023-02-19 13:40
16 czerwca odbędzie się 6. Krakowskie Forum Karnistyczne
2023-06-02 14:00
