Dnia 30 maja weszła w życie nowelizacja rozporządzenia w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Nowe przepisy gwarantują każdej kobiecie dostęp do aborcji, a szpital nie będzie mógł zasłaniać się klauzulą sumienia.
Klauzula sumienia została uregulowana w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. W art. 39 wskazano, że lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z tym że ma obowiązek odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej, a lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy albo w ramach służby ma także obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Klauzula sumienia nie znajduje zastosowania w sytuacji określonej w art. 30 ustawy. Przepis ten wskazuje, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W praktyce klauzula sumienia była powodem odmowy wykonywania świadczeń medycznych w postaci terminacji ciąży, co uniemożliwiało kobietom uzyskanie świadczenia medycznego, do którego były uprawnione.
W dniu 30 maja weszła w życie nowelizacja rozporządzenia w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, która ma gwarantować, że zabiegi przerywania ciąży (w przypadkach, na które prawo pozwala) będą rzeczywiście dostępne i wykonywane. Zmiana to kolejny element pakietu „Świadoma, bezpieczna ja”.
Obowiązująca w Polsce ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży pozwala na terminację ciąży, jeśli jest ona wynikiem przestępstwa lub zagraża życiu i zdrowiu kobiety. Zgodnie z art. 4a, przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.
Należy również podkreślić, że zagrożenie zdrowia kobiety nie oznacza wyłącznie jej zdrowia fizycznego, ale również sfery psychicznej. Dlatego też pomimo usunięcia - na skutek wydanego przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 22 października 2020 r., sygn. akt K 1/20 - tzw. przesłanki eugenicznej, przerwanie ciąży w sytuacji ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu nie jest wykluczone, jeżeli "obowiązek" donoszenia ciąży ze świadomością, że płód obumrze przed porodem bądź tuż po nim powoduje nadmierne cierpienia psychiczne i fizyczne. Nie jest bowiem rolą prawa obligować kobietę do przyjmowania postawy heroicznej, lecz udzielić należnej jej ochrony i pomocy. Ochrona ta nie może mieć przy tym wymiaru teoretycznego, lecz winna przybrać postać konkretnych świadczeń medycznych. Wagę problemu pokazują również statystyki, bowiem przed wejściem w życie wyroku TK ponad 90% zabiegów legalnej aborcji było wykonywanych z powołaniem się na tzw. przesłankę eugeniczną, czyli w sytuacji gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 maja 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej wprost wskazuje, że świadczeniodawca (szpital) realizujący z Funduszem umowę w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie położnictwo i ginekologia, w przypadkach, gdy zakończenie ciąży jest dopuszczalne przepisami prawa powszechnie obowiązującego, jest zobowiązany do wykonywania świadczeń zakończenia ciąży w miejscu udzielania świadczeń, niezależnie od powstrzymania się przez lekarza wykonującego zawód u tego świadczeniodawcy od wykonania świadczenia na podstawie tzw. klauzuli sumienia (§ 1 ust. 4 pkt 3 lit. a). Klauzula sumienia nie zwalnia zatem szpitala z obowiązku zapewnienia takich świadczeń, zaś dyrektor szpitala musi zorganizować pracę tak, aby przynajmniej jeden z lekarzy mógł wykonać zabieg, który ratuje życie lub zdrowie kobiety.
Rozporządzenie zakłada również, że szpitale, które nie będą wywiązywały się z realizacji tych świadczeń gwarantowanych, mogą otrzymać karę - do 2% kwoty zobowiązania wynikającego z umowy. NFZ może również rozwiązać z nimi umowę (w części albo w całości) – bez zachowania okresu wypowiedzenia. Sankcje będą zależały od stopnia naruszenia umowy. Zatem szpital straci kontrakt na leczenie w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie położnictwa i ginekologii, jeśli bez wyraźnego uzasadnienia odmówi terminacji ciąży i sprowadzi przez to zagrożenie na zdrowie i życie kobiety.
Potrzeba zmian legislacyjnych i doprecyzowanie przesłanek umożliwiających dokonanie legalnego zabiegu aborcji - po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r. - stanowiły jeden z głównych postulatów, nie tylko społecznych. Nie brakowało przy tym głosów, że "wyrok TK to symbol opresyjnego położnictwa" (zob. https://oko.press/wyrok-tk-to-symbol-opresyjnego-poloznictwa-po-smierci-agnieszki-poteguje-lek-u-kobiet-rozmowa, dostęp: 14.6.2024), a konieczność podjęcia prac prawodawczych wielokrotnie podkreślał również Rzecznik Praw Obywatelskich, który w wystąpieniach do Marszałek Sejmu Elżbiety Witek wskazywał, że gdy ciąża obarczona jest wadami letalnymi, zmuszanie kobiet do jej donoszenia może powodować zagrożenie dla ich życia i zdrowia, a tym samym godności. W tym kontekście RPO zwracał uwagę na nagłośnione medialnie sprawy śmierci kobiet w ciąży, których podawane okoliczności mogły wskazywać, że zgony były związane m.in. z opóźnieniem w udzieleniu im pomocy medycznej, spowodowanym oczekiwaniem na (nieuchronną) śmierć płodu (pismo RPO z 20.06.2023 r., VII.5001.11.2021).
Jak wskazuje resort zdrowia, nowelizacja rozporządzenia zapewnia realną możliwość zakończenia ciąży – zgodnie z umową zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia. Zmiany gwarantują więc, że obowiązujące przepisy będą realizowane, a prawa pacjentek – respektowane, zaś obowiązki szpitali – egzekwowane. Szpitale, które mają umowę z NFZ na leczenie szpitalne w zakresie położnictwa i ginekologii, muszą wykonywać świadczenia zakończenia ciąży wskazane jako gwarantowane. Jeśli lekarz powoła się na klauzulę sumienia, dyrektor placówki musi zapewnić zastępstwo w osobie innego lekarza, który wykona zabieg zgodnie z umową. Z kolei realizację umów na udzielanie świadczeń zdrowotnych monitoruje Narodowy Fundusz Zdrowia, który ma reagować, jeśli nie będą one realizowane zgodnie z prawem.
Choć Ministerstwo Zdrowia zapewniło, że nie będą wszczynane kontrole za każdym razem, gdy lekarz złoży klauzulę sumienia, to przypomniano również, że lekarz może z niej skorzystać, ale z zastrzeżeniem - ma bowiem obowiązek udzielać pomocy lekarskiej zawsze, gdy zwłoka mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Klauzula sumienia nie może być więc stosowana, gdy życie kobiety ciężarnej jest zagrożone – niezależnie od zaawansowania (wieku) ciąży. W pozostałych przypadkach klauzula sumienia może być stosowana – pod warunkiem, że zwłoka nie spowoduje pogorszenia stanu zdrowia kobiety ciężarnej (zob. komunikat MZ, https://www.gov.pl/web/zdrowie/terminacja-ciazy, dostęp: 14.6.2024 r.).
Źródło:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 maja 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. 2024 poz. 730).
_____________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
Jak otrzymać 800plus z wyrównaniem od dnia narodzin dziecka?
2024-02-11 11:40
Aplikacja mobilna Alarm112 niedostępna dla osób niepełnosprawnych
2022-10-08 10:00
Waga każdego ucznia i inne dane wrażliwe trafią do publicznej bazy
2023-10-17 09:00
Rusza pilotaż programu Edukacja z wojskiem
2024-04-21 11:00
Termin wydawania świadectw maturalnych uniemożliwi studia za granicą
2023-02-07 10:30
Czy zwrot nieudanego prezentu jest możliwy?
2022-12-26 10:15
