Zwolnienie od opłaty sądowej w II instancji w świetle nowego modelu postępowania międzyinstancyjnego

• Redakcja
• 2022-11-17 12:00
• Komentarze (0)

Wprowadzenie nowego modelu postępowania międzyinstancyjnego istotnie wpłynęło na sposób procedowania w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów apelacji.

Odmowa zwolnienia od opłaty sądowej w II instancji

Artykuł  394(2)§ 1(1) Kodeksu postępowania cywilnego, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, budzi szereg wątpliwości. Nie przewiduje on bowiem dla strony środka zaskarżenia na postanowienie o odmowie zwolnienia strony od kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji. Innymi słowy, odmowa zwolnienia od opłaty sądowej w II instancji staje się postanowieniem niezaskarżalnym, co zdaje się nie licować z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi, takimi jak prawo zaskarżania orzeczeń (prawo do dwóch instancji) czy prawo do sprawiedliwości proceduralnej, będących elementem konstytucyjnego prawa do sądu. Przyjrzyjmy się więc bliżej zagadnieniu zwolnienia od opłaty sądowej w II instancji w kontekście wprowadzonych stosunkowo niedawno zmian legislacyjnych. 

Instytucja zażaleń poziomych

Ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w sposób istotny zmieniła dotychczasowy model postępowania zażaleniowego w kwestiach incydentalnych, wprowadzając jako zasadę stosowanie instytucji zażaleń poziomych, tj. kierowanych do innego składu tego samego sądu, zamiast zażaleń o charakterze dewolutywnym. Wprawdzie instytucja zażaleń poziomych, nazywanych również horyzontalnymi, obowiązywała w kodeksie postępowania cywilnego od wejścia w zycie ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, to nowelizacja z 2019 r. znacznie rozszerzyła ich zakres, wprowadzając je jako zasadę również w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Nowy model postępowania międzyinstancyjnego

Ustawa nowelizująca z 2019 r. wprowadziła również nowy model postępowania międzyinstancyjnego – czynności te co do zasady przeniesiono do sądu drugiej instancji. Ustawodawca uchylił art. 370 i zmienił art. 373 KPC nadając mu brzmienie, zgodnie z którym to sąd drugiej instancji odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie (art. 373 § 1 ). Rola sądu pierwszej instancji została zaś ograniczona, w myśl art. 371 KPC, do niezwłocznego przedstawienia akt sprawy sądowi drugiej instancji. Jak wynika z uzasadnienia nowelizacji, celem przekazania kontroli formalnej apelacji do sądu odwoławczego było przede wszystkim przyspieszenie postępowania przez koncentrację czynności w nim podejmowanych w sądzie drugiej instancji, a także zmiana obciążenia sądów pierwszej i drugiej instancji. Ponadto - jak wskazano - „prowadzenie postępowania międzyinstancyjnego, zwłaszcza kontroli apelacji, przez jeden sąd odwoławczy zamiast kilku czy kilkunastu sądów pierwszej instancji, winno także doprowadzić do ujednolicenia orzecznictwa i praktyki związanej z tą kontrolą” (druk sejmowy nr 3137/VIII).

Zwolnienie od kosztów apelacji w nowym modelu postępowania międzyinstancyjnego

Wprowadzenie nowego modelu postępowania międzyinstancyjnego wpłynęło także na sposób procedowania w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów apelacji, Sądem właściwym w przypadku wnoszenia o zwolnienie od opłaty sądowej od apelacji jest zatem sąd pierwszej instancji. Nalezy zauważyć, że sąd ten w stanie prawnym obowiązującym do dnia 6 listopada 2019 r. rozpoznawał taki wniosek. W razie odmowy zwolnienia, przysługiwało zażalenie na to postanowienie do sądu drugiej instancji.  Natomiast od dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej wniosek taki przekazywany jest do sądu drugiej instancji, właściwego do rozpoznania apelacji. Watpliwości towarzyszące legislacyjnemu rozwiązaniu wyjaśniono w uchwale Sadu Najwyższego z dnia 18 lutego 2021 r., sygn. III CZP 14/20, gdzie wskazano, że wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony z apelacją rozpoznaje sąd drugiej instancji.

Sąd Najwyższy podkreślił w przedmiotowej uchwale, że na skutek nowelizacji czynności sprowadzające się do badania dopuszczalności apelacji zostały skoncentrowane w sądzie drugiej instancji, rola zaś sądu pierwszej instancji została ograniczona do zarejestrowania wpływu apelacji i czynności technicznej polegającej na przekazaniu akt sprawy sądowi drugiej instancji (por. też zmieniony art. 369 § 3 KPC). Kontrola realizowana przez sąd drugiej instancji obejmuje również kwestię uiszczenia opłaty od apelacji, co zakłada uprzednie rozpoznanie ewentualnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W konsekwencji, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych związanych z apelacją rozpatrywany jest wyłącznie w jednej instancji sądowej – od postanowienia oddalającego wniosek nie przysługuje ani zażalenie do sądu wyższej instancji, ani zażalenie do równoległego składu tego sądu, który rozpoznawał wniosek. 

Kolejna nowelizacja KPC czeka w Sejmie

Nalezy jednak podskreślić, że obecnie w Sejmie procedowany jest rządowy projekt zmiany Kodeksu postępowania cywilnego (druk nr 2650/IX), który wychodzi naprzeciw zgłąszanym postulatom. W projekcie tym przewidziano zażalenie na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia. 

Podstawa prawna:

- art 369, art 373,art. 394(2)§ 1(1) ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego (t.j.Dz. U. z 2022 r., poz. 1967)

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.