ETPC: Polskie prawo nie zapewnia wystarczających zabezpieczeń przed inwigilacją oraz ingerencją w życie prywatne obywateli

Redakcja
2024-05-31 15:30
Komentarze (0)

Europejski Trybunał Praw Człowieka ocenił zasady inwigilowania obywateli przez służby specjalne w Polsce.

Inwigilacja obywateli przez służby specjalne w Polsce na wokandzie ETPC

W dniu 28 maja 2024 r. ETPC wydał wyrok w sprawie Pietrzak i Bychawska-Siniarska i Inni przeciwko Polsce, w którym ocenił zasady inwigilowania obywateli przez służby specjalne w Polsce. Wyrok stanowi pokłosie skarg, jakie wpłynęły do Trybunału na przełomie 2017 i 2018 roku. Ich autorami byli adwokat oraz aktywiści, którzy podejrzewali, że mogli być inwigilowani. Wskazywali oni, że działania służb naruszały prywatność (art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka) oraz prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13 Konwencji). Przyjęte w 2016 r. tzw. ustawa inwigilacyjna (Ustawa z dnia 15 stycznia 2016 roku o zmianie ustawy o Policji oraz innych ustaw) i ustawa antyterrorystyczna (Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych) zwiększały bowiem uprawnienia służb, nie wprowadzając przy tym mechanizmu kontroli. Wskazywali oni, że polskie ustawodawstwo zezwalające na system tajnego nadzoru oraz zatrzymywanie danych telekomunikacyjnych, pocztowych i komunikacyjnych do potencjalnego wykorzystania przez odpowiednie organy państwa wprost narusza wskazane regulacje Konwencji o ochronie praw człowieka.

Rozprawa przed Trybunałem w Strasburgu odbyła się 27 września 2022 r. i wzięli w niej udział także przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. W swym wystąpieniu zwrócili oni uwagę, że nadrzędną wartością toczącego się postępowania jest stworzenie mechanizmów mających na celu przeciwdziałanie arbitralności organów państwowych. Podkreślili także, że zagadnienia związane z problemem dowodów zdobytych w sposób sprzeczny z prawem bądź niezgodnie z procedurami w ramach kontroli operacyjnej budzą duże kontrowersje z uwagi na konstrukcję prawną zawartą w znowelizowanym art. 168a Kodeksu postępowania karnego. Gromadzenie przez organy władzy publicznej dowodów w sposób sprzeczny z prawem i ich późniejsze wykorzystanie w postępowaniu karnym narusza bowiem zakazy wyrażone w art. 51 Konstytucji RP i pozbawia jednostki ochrony życia prywatnego (art. 47 Konstytucji ), a także wolności komunikowania się (art. 49 Konstytucji).

ETPC jednogłośnie - Polska naruszyła art. 8 Konwencji

W dniu 28 maja 2024 r. Trybunał w Strasburgu ogłosił wyrok, w którym orzekł jednogłośnie, że doszło do trzech naruszeń art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka w odniesieniu do skarg dotyczących (1) systemu kontroli operacyjnej, (2) zatrzymywania danych komunikacyjnych w celu potencjalnego wykorzystania przez odpowiednie organy krajowe oraz (3) systemu tajnej inwigilacji na mocy ustawy antyterrorystycznej.

Trybunał stwierdził, że wszystkie stwierdzone przez niego nieprawidłowości w systemie kontroli operacyjnej doprowadziły do wniosku, że ustawodawstwo krajowe nie zapewnia wystarczających zabezpieczeń przed nadmierną inwigilacją i nieuzasadnioną ingerencją w życie prywatne jednostek, a brak takich gwarancji nie został w wystarczającym stopniu zrównoważony przez obowiązujący mechanizm kontroli sądowej. Trybunał podkreślił, że system kontroli operacyjnej w obecnym kształcie w Polsce nie zapewnia odpowiednich i skutecznych gwarancji przed arbitralnością i ryzykiem nadużyć i choć na pierwszy rzut oka istnieje mechanizm kontroli, to procedura wydawania zezwoleń na inwigilację, stosowana w praktyce, nie jest w stanie zagwarantować, by kontrola operacyjna była stosowana tylko wtedy, gdy środek ten jest „konieczny w demokratycznym społeczeństwie”.

Co istotne, Trybunał wskazał także, że istniejąca procedura wydawania zezwoleń powinna zostać uzupełniona o inne mechanizmy kontroli, jak na przykład - w sytuacji gdy inwigilacja nie doprowadziła do wszczęcia postępowania karnego – o środek odwoławczy dostępny dla osób, które obawiają się, że zostały poddane inwigilacji, z prawem do odwołania się do niezależnego organu i kontroli sądowej. Obowiązujące przepisy nie zawierają jednak regulacji w tym zakresie. Nie przewidują też obowiązku informowania osoby inwigilowanej o kontroli operacyjnej, nawet po upływie określonego czasu i nawet w przypadku, gdy nie zagrażałoby to celowi stosowanego środka. Reasumując, w opinii ETPC, polski system kontroli operacyjnej - jako całość - nie spełnia wymogów art. 8 Konwencji.

Trybunał uznał także, że przepisy krajowe, zgodnie z którymi dostawcy technologii informacyjno-komunikacyjnych byli zobowiązani do zatrzymywania danych komunikacyjnych, w sposób ogólny i nieograniczony, do ewentualnego wykorzystania w przyszłości przez odpowiednie organy krajowe, nie zapewniały w wystarczającym stopniu, aby ingerencja w prawo skarżących do poszanowania ich życia prywatnego była ograniczona do tego, co było „konieczne w demokratycznym społeczeństwie”. Również przepisy dotyczące tajnego nadzoru zawarte w ustawie antyterrorystycznej - w ocenie ETPC - nie spełniały wymogów art. 8 Konwencji. Trybunał zauważył bowiem, że ani nałożenie tajnego nadzoru, ani jego stosowanie w początkowym trzymiesięcznym okresie nie podlegały żadnej kontroli ze strony niezależnego organu, w skład którego nie wchodzili pracownicy służby prowadzącej ten nadzór.

Źródło:

Komunikat Chamber judgment concerning Poland, https://www.echr.coe.int/w/chamber-judgment-concerning-poland
Wyrok ETPC z 28 maja 2024 r. ws. Pietrzak i Bychawska-Siniarska i Inni przeciwko Polsce (skargi 72038/17 i 25237/18), https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-233832%22]}
Komunikat RPO, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/etpc-uprawnienia-polskich-sluzb-specjalnych-opinia-rpo-rozprawa

___________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze