Ograniczenie udziału ławników w orzekaniu w sprawach cywilnych wzbudzało szereg wątpliwości prawnych. Po niemalże 2 latach obowiązywania wyłączeń, ławnicy znów zasiadają na sali rozpraw.
Ławnicy określani są mianem sędziów społecznych, zaś ich obecność w sądzie stanowi realizację normy konstytucyjnej mówiącej o udziale obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Ławnicy w zakresie orzekania są niezawiśli i – jak sędziowie zawodowi – podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Co istotne, przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami. W odróżnieniu od sędziów, ławnik nie może jednak przewodniczyć rozprawie czy naradzie, jak również - co do zasady - wykonywać czynności poza rozprawą.
Należy zauważyć, że ławnicy wywierają faktyczny wpływ na kształtowanie się orzecznictwa sądów powszechnych, co wielokrotnie podkreślał m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich. Słusznie wskazuje się przy tym, że ich udział w procesie stosowania prawa pozwala na osiągnięcie większej zgodności wydanego orzeczenia z opinią społeczną, a sama obecność ławnika w składzie orzekającym związana jest z zasadą kolegialności rozpoznawania spraw sądowych. Dzięki temu zapadłe orzeczenie stanowi rezultat dyskusji składu orzekającego, gwarantując tym samym sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wskazane prawo do sądu jest podstawowym prawem konstytucyjnym, a zarazem gwarancją praw i wolności jednostki, pod warunkiem, że sąd jest niezawisły i niezależny.
Ograniczenie udziału ławników w procesie orzekania wywołało krytykę ze strony środowiska prawników, a także stało się podstawą szeregu zarzutów, w tym zarzutów rangi konstytucyjnej. Choć obecnie ławnicy powrócili już na salę rozpraw, przez wzgląd na istotę problemu warto przypomnieć najważniesze stanowiska prezentowane w sprawie.
Na mocy art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1090) wprowadzono zasadę, że w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Zmiana dotyczyła więc art. 15zzs(1) pkt 4 ustawy covidowej, którego obowiązywanie miało trwać nie tylko przez czas pandemii, ale również rok po jej zakończeniu.
W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 899) wskazano, że zmiany podyktowane są nie tylko zagrożeniem epidemiologicznym. Zdaniem projektodawcy nie ma obiektywnych i sprawdzalnych danych pozwalających na przyjęcie, że wyrok wydany w składzie jednego sędziego jest mniej sprawiedliwy niż wydany w poszerzonym składzie, czy też że sprawa została mniej wnikliwie zbadana przez jednego sędziego niż trzech. Uchwalone zmiany, podobnie jak ich uzasadnienie, wywołały jednak zdecydowaną reakcję środowiska prawniczego, które nie podzielało zapatrywań prawodawcy.
Jeszcze na etapie prac legislacyjnych przedmiotowe uregulowanie wzbudziło szereg wątpliwości. Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego w opinii z dnia 4 lutego 2021 r. (Opinia SN do druku nr 899) wskazała, że powstaje wątpliwość czy nawet w stanie epidemii nie należałoby utrzymać zasady rozpoznawania pewnych spraw (zarówno przez sąd I i II instancji) w składzie kolegialnym. W opinii tej wskazano także, że poważne wątpliwości nasuwa niewyjaśnienie przez projektodawcę przyczyn wyłączenia przepisów przewidujących orzekanie w składzie kolegialnym nie tylko w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ale także w okresie roku od odwołania każdego z nich. Nie wydaje się uzasadniona rezygnacja z zasady kolegialności jeszcze przez rok po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego. Zdaniem Prezes SN zdziwienie budzi także zawarte w uzasadnieniu projektu stanowcze stwierdzenie, że nie ma znaczenia, czy w sprawie orzeka skład jednoosobowy czy kolegialny.
Również Naczelna Rada Adwokacka w opinii z dnia 10 lutego 2021 r. (Opinia NRA do druku nr 899) podkreśliła, że uregulowanie art. 15zzs(1) ustawy covidowej jest niezgodne z art. 2, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Natomiast w opinii Krajowej Izby Radców Prawnych z dnia 2 lutego 2021 r. (Opinia KIRP do druku nr 899) zwrócono uwagę na podważenie gwarancyjnego charakteru reguł postępowania cywilnego oraz możliwych problemów w praktyce mogących skutkować nawet nieważnością postępowania.
W podobnym tonie wypowiedzieli się również Rzecznik Praw Obywatelskich,Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Sędziów Sądów Administracyjnych, Stowarzyszenie Sędziów „Themis” oraz Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex Super Omnia”, którzy w wydanym 7 lipca 2021 r. Memorandum w sprawie prawa obywatela do sądu wskazali m.in., że pod pozorem walki z koronawirusem ustawodawca wprowadza niekonstytucyjne rozwiązania w momencie, kiedy jednocześnie odmraża działalność publiczną. Zwrócono przy tym m.in. uwagę, że zmiany te likwidują zasadę kolegialności składów sądowych, także poprzez odstąpienie od udziału czynnika społecznego w postaci ławników, o czym stanowi art. 182 Konstytucji RP.
Również w ocenie RPO (pismo do MS z dnia 13 lipca.2021 r.,VII.510.55.2021.PKR), zmiany wprowadzone ustawą z dnia 28 maja 2021 r. są niekonstytucyjne, bowiem pozbawiają społeczeństwo istotnych gwarancji proceduralnych, uniemożliwiają ławnikom wykonywanie funkcji, do której zostali powołani, a przy tym nie można ich usprawiedliwić stanem zagrożenia epidemicznego. Zgodnie z art. 182 Konstytucji RP, udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa, przy czym należy zauważyć, że wprowadzone ustawą z dnia 28 maja 2021 r. ograniczenia powodują prawie całkowite wydrążenie tej konstytucyjnej normy z treści.
Na skutek nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw z dnia 9 marca 2023 r. (Dz. U. z 2023 r. poz. 614) zmieniono obowiązujący od niemal 2 lat przepis art. 15zz(1) ust. 4 ustawy covidowej, który przewidywał, że w stanie epidemii oraz rok po jego zakończeniu sądy cywilne mają orzekać w składach bez udziału ławników. O uchylenie ograniczenia zabiegało także Stowarzyszenie Ławników Polskich, które zwracało się do różnych instytucji, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, o wsparcie podejmowanych działań. Zaangażowanie wszystkich podmiotów przyniosło wymierny rezultat, bowiem ławnicy mogą ponownie zasiadać w składach orzekających w sprawach cywilnych w sądach I i II instancji.
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
Prokuratorzy zawalczą o wynagrodzenia przed TK
2023-08-12 08:00
Sąd oddala skargę Banku Millenium S.A.
2022-07-26 08:00
