Dla odpowiedzialności cywilnej za szkody w mieniu lub na osobie wywołanej przez zwierzę ważna jest konstrukcja winy w nadzorze. Kiedy można żądać naprawienia szkody wywołanej np. pogryzieniem przez psa? Wyjaśniamy.
Odpowiedzialność za szkody (zarówno w mieniu, jak i na osobie) spowodowane przez zwierzę reguluje art. 431 k.c.
Art. 431 § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Do przesłanek odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną przez zwierzę należy szkoda oraz wina w nadzorze nad zwierzęciem. Istotne w tym zakresie jest to, że w Kodeksie cywilnym przyjęto domniemanie winy. Jest to domniemanie wzruszalne, co oznacza, że można je obalić, czym zainteresowany jest ten, kto zwierzę chowa albo posługuje się nim.
Przyjmuje się, że dowód braku winy dla wzruszenia tego domniemania wymaga wykazania dochowania należytej staranności w nadzorze nad zwierzęciem, czyli dopełnienia obowiązków, jakie zależnie od konkretnej sytuacji spoczywały na tym, kto zwierzę chowa lub posługuje się nim. W szczególności chodzi o uwzględnienie okoliczności związanych z samym zwierzęciem, miejscem zdarzeń oraz osobami sprawującymi nadzór (zob. wyrok SA w Łodzi z 13.1.2021 r., I ACa 1002/20, https://orzeczenia.lodz.sa.gov.pl).
Wina w nadzorze - przykład
Wina w nadzorze często polega na niedopilnowaniu psów. Psy powinny być odpowiednio zabezpieczone przed ucieknięciem. Będąc posiadaczem psa, a w szczególności psa dużych rozmiarów, należy zachować wszelkie środki ostrożności aby nie dopuścić do jego ucieczki oraz ewentualnego pogryzienia (por. wyrok SR w Olkuszu z 28.5.2021 r., I C 105/20, https://orzeczenia.ms.gov.pl).
Artykuł 431 k.c. odnosi się do zwierząt chowanych przez człowieka, albo takich, którymi człowiek się posługuje, tzn. wykorzystuje je do swoich celów. Nie znajduje on zastosowania do zwierząt dzikich. Za chowającego zwierzę uważa się każdego, kto sprawuje pieczę nad zwierzęciem i czyni to dla siebie, tj. we własnym interesie (zob. wyrok SO w Kielcach z 10.11.2016 r., II Ca 958/16, https://orzeczenia.kielce.so.gov.pl). Osoba, która sprawuje władztwo nad zwierzęciem, odpowiada nie tylko za czyny własne, ale także za czyny osoby, której powierzyła pieczę nad zwierzęciem (np. podwładnego, domownika – zob. wyrok SA w Szczecinie z 2.6.2016 r., I ACa 17/16, https://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl). W takim przypadku osoba trzecia zajmuje się zwierzęciem tylko doraźnie, okazjonalnie, czyniąc to dla tego, kto powierzył jej pieczę nad nim. Dlatego też za czyny takiej osoby ten, kto chowa zwierzę, ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Zwolnienie z takiej odpowiedzialności wymaga wykazania braku winy po stronie osoby, która w danym momencie nadzorowała zwierzę. Innymi słowy, w takim przypadku odpowiedzialność chowającego zwierzę oparta na zasadzie ryzyka zależy od tego, czy osoba, której powierzył on pieczę nad zwierzęciem, wykonywała swoje obowiązki należycie.
Z powyższego punktu widzenia bardzo ważne jest powierzenie pieczy nad zwierzęciem odpowiedniej osobie, tj. takiej, która jest w stanie należycie się nim zaopiekować. Nie jest wykluczone przyjęcie winy chowającego zwierzę także wtedy, gdy osoba rzeczywiście sprawująca pieczę winy nie ponosi, ale została źle wybrana do wykonywania tego obowiązku. Znakomitym przykładem jest tu opieka nad agresywnym psem sprawowana przez dziecko poniżej lat 13, które w świetle prawa (zob. art. 426 k.c.) nie ponosi winy ze względu na wiek. W takim przypadku, gdy dochodzi do pogryzienia przez psa, można rozważyć sformułowanie zarzutu winy w nadzorze bezpośrednio w stosunku do tego, kto powierzył pieczę nad agresywnym zwierzęciem niewłaściwej osobie. Można przyjąć niewątpliwie, że nie powinno się powierzać pieczy nad agresywnym psem dziecku, które nie tylko nie jest w stanie fizycznie poradzić sobie z takim zwierzęciem, ale też często ze względu na brak doświadczenia życiowego nie potrafi przewidzieć wystąpienia niebezpiecznych sytuacji.
Trzeba zauważyć także, że w świetle wykładni funkcjonalnej art. 431 k.c. odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzę obejmuje tylko zachowania samoistne zwierzęcia (tj. niekierowane przez człowieka, mające swe źródło w instynkcie zwierzęcym - por. wyrok SA w Łodzi z 8.4.2015 r., I ACa 1472/14, https://orzeczenia.lodz.sa.gov.pl). W przypadku, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez zwierzę, któremu człowiek wydaje polecenie, szkoda jest wywołana przez człowieka, a art. 431 k.c. nie znajduje zastosowania.
Szczucie psem
Szczucie psem stanowi wykroczenie z art. 108 k.w. zagrożone karą ograniczenia wolności, grzywny albo karą nagany. W przypadku pogryzienia człowieka wskutek szczucia może też dojść do realizacji przesłanek odpowiedzialności na podstawie przepisów Kodeksu karnego.
Nawet wtedy, gdy nie występuje przesłanka winy, można żądać naprawienia szkody wyrządzonej przez zwierzę na zasadzie słuszności, do czego odnosi się art. 431 § 2 k.c. Fundamentem tego rodzaju odpowiedzialności jest stwierdzenie, że choć powstała szkoda nie jest zawiniona, to jednak niesprawiedliwa byłaby odmowa jej skompensowania, tym bardziej że została spowodowana przez zwierzę, za zachowanie którego indywidualnie oznaczona osoba odpowiada. Przyjąć należy, że odpowiedzialność na tej zasadzie nie obejmuje przypadków, w których zwierzę było kierowane przez człowieka, a więc przypadków umyślnego spowodowania szkody. Na podstawie art. 431 § 2 k.c. poszkodowany może więc wystąpić z żądaniem odszkodowawczym wówczas, gdy brakuje przesłanki winy po stronie osoby chowającej zwierzę lub posługującej się nim. Żądanie można wysunąć, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i osoby chowającej zwierzę albo posługującej się nim wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
_____________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
Pierwszy krok w sprawie utworzenia rządu
2023-11-08 10:00
Podstawienie w testamencie holograficznym
2023-08-14 15:05
Błąd co do znamienia czynu zabronionego
2024-01-18 14:35
Umowa merchandisingu na przykładach
2024-01-13 14:00
Jak modyfikować postanowienia umowy?
2022-10-27 08:19
