Prawo łaski

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Redakcja
2024-01-11 00:02
Komentarze (0)

Istota prawa łaski sprowadza się do darowania w całości albo złagodzenia orzeczonej kary lub środka karnego. Jest to konstytucyjne uprawnienie Prezydenta RP. Rozstrzygnięcie o zgodności danego aktu łaski z prawem wymaga sięgnięcia do przepisów prawa konstytucyjnego i procedury karnej.

Prawo łaski – konstytucyjne uprawnienie Prezydenta RP

Do prawa łaski odwołuje się ustawodawca w ramach dwóch przepisów Konstytucji RP. W art. 144 ust. 3 pkt 18 ustawy zasadniczej prawo łaski zaliczono do katalogu prerogatyw Prezydenta RP, natomiast w art. 139 tego aktu normatywnego wskazano, iż prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Co istotne, przepis ten (zamieszczony poniżej in extenso) zawiera normę kompetencyjną Prezydenta RP.

Art. 139 Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

Umieszczenie prawa łaski w katalogu prerogatyw Prezydenta RP powoduje, że jego stosowanie nie wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Głowa państwa może w tym zakresie podejmować decyzje samodzielnie.

Ustawa zasadnicza nie określa dyrektyw stosowania prawa łaski. W doktrynie prawa konstytucyjnego wskazuje się, że akt łaski powinien być skierowany do indywidualnie oznaczonej osoby. Powinien zawierać rozstrzygnięcie o darowaniu (złagodzeniu) ściśle oznaczonej kary objętej konkretnym orzeczeniem albo o odmowie ułaskawienia. Sama dyspozycja aktu łaski powinna być natomiast sformułowana w sposób jednoznaczny, uniemożliwiając jakiekolwiek jej interpretacje. Powinna też nadawać się do bezpośredniego wykonania. Rozstrzygnięcie takie nie zawiera uzasadnienia i ma charakter konstytutywny oraz ostateczny (zob. K. Kozłowski, Komentarz do art. 139 Konstytucji RP, [w:] M. Safjan (red.), L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016, Legalis [dostęp: 10.1.2024 r.]). W świetle art. 142 Konstytucji RP w zakresie realizacji prawa łaski Prezydent RP wydaje postanowienie.

Odwołując się do istoty aktu łaski Sąd Najwyższy wskazał w 2023 r., że akt łaski nie zmienia wyroku sądu i nie podważa winy skazanego. Celem postępowania ułaskawieniowego jest ustalenie, czy po wydaniu prawomocnego wyroku zaistniały w życiu skazanego szczególne wydarzenia powodujące nadmierną dolegliwość wymierzonej kary. Prezydent stosując prawo łaski rozważa opinie i sugestie pozostałych organów biorących udział w procedurze ułaskawieniowej, to znaczy stanowiska sądu orzekającego w sprawie, opinie administracji zakładów karnych oraz wniosku Prokuratora Generalnego (zob. wyrok SN z 6.6.2023 r., II KK 96/23, http://www.sn.pl).

Postępowanie w sprawie ułaskawienia

Artykuł 139 Konstytucji RP stanowi samodzielną podstawę stosowania prawa łaski. Należy jednak zauważyć, że również postępowanie karne zawiera unormowania dotyczące ułaskawienia. Mowa o przepisach art. 560-568 k.p.k. Znajdujemy tam w szczególności przepisy dotyczące często stosowanego w praktyce wariantu ułaskawienia, które następuje na prośbę skazanego.

Postępowanie rozpoczyna wniesienie prośby o ułaskawienie. Prośbę o ułaskawienie skazanego może wnieść on sam, osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych, krewni w linii prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo, małżonek i osoba pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu.

Prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Sąd powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania.

Jeżeli w sprawie, w której wniesiono prośbę o ułaskawienie, orzekał tylko sąd pierwszej instancji i wyda on opinię pozytywną - przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta sprawy lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią, a w razie braku podstaw do wydania opinii pozytywnej - pozostawia prośbę bez dalszego biegu. Jeżeli natomiast w sprawie orzekał sąd odwoławczy, sąd pierwszej instancji przesyła mu akta lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu tylko wtedy, gdy wydaje opinię negatywną, a opinię taką wydał już sąd pierwszej instancji. W innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta wraz z opiniami.

Rozpoznając prośbę o ułaskawienie sąd w szczególności ma na względzie zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku.

Jeżeli prośbę o ułaskawienie choćby jeden sąd zaopiniował pozytywnie, Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem.

Alternatywnie prośbę o ułaskawienie można skierować bezpośrednio do Prezydenta RP. W takim przypadku przekazuje się ją Prokuratorowi Generalnemu w celu nadania jej biegu. Postępowanie o ułaskawienie może również wszcząć z urzędu Prokurator Generalny, który może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić akta Prezydentowi RP bez zwracania się o opinię. Niezależnie od tego Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi RP akta sprawy lub wszczyna z urzędu postępowanie o ułaskawienie w każdym wypadku, kiedy Prezydent RP tak zadecyduje.

Zastosowanie prawa łaski przed datą prawomocności wyroku

W podjętej uchwale „siódemkowej” z 31.5.2017 r. (I KZP 4/17, http://www.sn.pl), Sąd Najwyższy stwierdził:
„I. Prawo łaski, jako uprawnienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej określone w art. 139 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, może być realizowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu (osób skazanych). Tylko przy takim ujęciu zakresu tego prawa nie dochodzi do naruszenia zasad wyrażonych w treści art. 10 w zw. z art. 7, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 175 ust. 1 i art. 177 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
II. Zastosowanie prawa łaski przed datą prawomocności wyroku nie wywołuje skutków procesowych”.

Zapatrywanie to nie jest odosobnione. Również w doktrynie postępowania karnego (zob. I. Haÿduk-Hawrylak, Komentarz do art. 560 Kodeksu postępowania karnego, [w:] J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2023, Legalis [dostęp: 10.1.2024 r.]) przyjmuje się, że ułaskawienie stanowi formę ingerencji władzy wykonawczej w fazę wykonywania wyroku (po uprawomocnieniu się orzeczenia).

Także w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wyrażono pogląd, według którego skazanie, o którym mowa w art. 139 Konstytucji RP, „musi być prawomocne, bo dopiero wtedy aktualizuje się niezbędny substrat prawa łaski, tj. prawomocna kara (która ma być darowana) i wina (która ma być puszczona w niepamięć). Dopóki postępowanie jest w toku, nie tylko nie są one przesądzone, ale na mocy art. 42 ust. 3 Konstytucji RP obowiązuje zasada domniemania niewinności” (tak zdanie odrębne sędziego TK Leona Kieresa do wyroku TK z 17.7.2018 r., K 9/17, https://ipo.trybunal.gov.pl).

Przytoczone powyżej stanowiska wydają się trafne zarówno z funkcjonalnego, jak i systemowego punktu widzenia. Przepisy prawne nie wskazują literalnie, że prerogatywa Prezydenta RP w postaci prawa łaski może być zastosowana wobec osoby skazanej prawomocnie. Ustawodawca używa sformułowania „osoba skazana”. Odwołanie się do dyrektyw pozajęzykowych wykładni, stosowanie do reguły omnia sunt interpretanda, jest tu niezbędne, co prowadzi do wniosku, iż zarówno w art. 139 Konstytucji RP, jak i w przepisach procedury karnej mowa jest o skazaniu prawomocnym.

Wpływ prawa łaski na toczące się postępowanie karne

Zastosowanie prawa łaski nie może ingerować w kompetencje sądu. Należy tu oddzielić prerogatywy władzy wykonawczej i sądowniczej.

Zdaniem Sądu Najwyższego zastosowanie prawa łaski nie może prowadzić do skutku występującego na płaszczyźnie procesowej, polegającego na bezwzględnym zakazie kontynuowania postępowania, porównywalnym z wystąpieniem przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k. (śmierć oskarżonego). Skutek taki byłby nie do pogodzenia z konstytucyjnymi prawami człowieka i obywatela – równości wobec prawa, zasadą domniemania niewinności, prawa do sądu, prawa do ochrony czci i dobrego imienia. Co więcej, pozostawałby on w sprzeczności z przepisami postępowania karnego służącymi realizacji wymienionych praw na poziomie ustawowym. Zgodnie z art. 529 k.p.k., akt łaski - tak samo jak wykonanie kary, zatarcie skazania czy okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania, nie stoi na przeszkodzie wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść oskarżonego (zob. wyrok SN z 6.6.2023 r., II KK 96/23, http://www.sn.pl).

_______________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze