RPO częściowo krytycznie o projekcie noweli ustawy o KRS

Redakcja
2024-01-30 00:03
Komentarze (0)

Rozpoczęła się procedura legislacyjna w sprawie modyfikacji unormowań prawnych zawartych w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa. Nowelizacja będzie miała znaczący wpływ na sposób wyboru członków tego organu. Projekt zawiera szereg nowatorskich rozwiązań, do których odniósł się Rzecznik Praw Obywatelskich w niedawno wydanej opinii. Prezentujemy założenia projektu oraz stanowisko polskiego ombudsmana.

Założenia projektu ustawy nowelizującej KRS

W dniu 12 stycznia 2024 r. Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny Adam Bodnar zaprezentował projekt ustawy o zmianie ustawy o KRS. Projekt jest postrzegany jako ważny krok przywracający w Polsce praworządność. Przyjęto w nim m.in. następujące rozwiązania:
- sędziowscy członkowie KRS nie będą wybierani przez Sejm. 15 sędziów z 25 członków KRS wybiorą w wyborach bezpośrednich i tajnych sędziowie w kraju;
- w KRS reprezentowani będą sędziowie SN, sądów powszechnych, administracyjnych oraz wojskowych;
- prawo do zgłaszania kandydatów będzie przysługiwało także Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Prokuratorów, organom uprawnionym do nadawania stopni naukowych w dziedzinie nauk prawnych, a także grupie co najmniej 2 tysięcy obywateli;
- prawo do zgłaszania kandydatów nie będzie przysługiwać osobom powołanym na stanowisko sędziowskie z udziałem KRS w składzie ukształtowanym ustawą z 8 grudnia 2017 r.;
- z prawa do kandydowania do KRS wykluczeni zostaną sędziowie, którzy są lub w okresie 3 lat przed dniem ogłoszenia terminu wyborów byli delegowani do Ministerstwa Sprawiedliwości lub do innego urzędu podlegającego władzy wykonawczej lub powołani z udziałem KRS w składzie ukształtowanym ustawą z 8 grudnia 2017 r.;
- organem zarządzającym wybory do KRS będzie Państwowa Komisja Wyborcza;
- przy KRS powołana zostanie Rada Społeczna, której zadaniem będzie opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziowskie i asesorskie;
- mandaty sędziowskich członków KRS wybranych na podstawie przepisów z 2017 r., wygasną z dniem ogłoszenia wyników wyborów na nowych członków Rady. Wybory zostaną przeprowadzone zgodnie z nową ustawą.

Zmiana wyboru sędziowskich członków KRS pozytywnie oceniana przez RPO

W opinii nt. projektu nowelizacji ustawy o KRS Rzecznik Prawo Obywatelskich wskazuje, że odebranie Sejmowi kompetencji do wyboru 15 sędziowskich członków KRS oraz przekazanie je z powrotem środowiskom sędziowskim stanowi dobry krok w kierunku wykonania orzeczeń SN, NSA, ETPC i TSUE uznających, że aktualny skład KRS jest nadmiernie uzależniony od władzy ustawodawczej i wykonawczej, co może mieć negatywny wpływ na niezawisłość powołanych za jej rekomendacją sędziów.

Kwestia wygaszenia mandatów obecnych sędziowskich członków KRS

Wygaszenie mandatów sędziowskich członków KRS wiąże się z przerwaniem ich 4-letniej kadencji zagwarantowanej w art. 187 ust. 3 Konstytucji. W ocenie RPO przerwanie konstytucyjnej kadencji 15 sędziowskim członkom obecnie zasiadającym w KRS jest uzasadnione szczególną okolicznością, jakim jest niezdolność tak ukształtowanego organu do sprawnego wywiązywania się z roli strażnika niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Odmowa uznawania przez sądy krajowe obecnego składu KRS za organ tożsamy z KRS, o której mowa w art. 187 ust. 1 Konstytucji wymaga, zdaniem ombudsmana, niezwłocznej reakcji ustawodawcy w celu przywrócenia zaufania do tego organu, w myśl konstytucyjnej zasady współdziałania władz oraz zasady sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych.

Status sędziów powołanych na wniosek KRS po 6 marca 2018 r. do dalszej dyskusji

Projekt nie rozwiązuje głównego problemu systemowego, jakim jest status sędziów i asesorów powołanych na wniosek KRS po 6 marca 2018 r. oraz wydanych przez nich orzeczeń, które mogą być potencjalnie podważane z uwagi na nieprawidłowość składu. Sytuacja, w której obywatele nie mają pewności co do mocy prawnej adresowanych do nich orzeczeń, jest nieakceptowalna w państwie prawa – sygnalizuje RPO, którego zdaniem konieczna jest jak najszybsza reakcja ustawodawcy w celu uporządkowania statusu wspomnianej grupy sędziów, zapewnienia pewności obrotu prawnego i prawa każdego obywatela do sądu ustanowionego w sposób niebudzący żadnych wątpliwości co do legalności.

W związku z powyższym konieczne jest utworzenie mechanizmu weryfikacji statusu sędziów i asesorów powołanych po 6 marca 2018 r., a także wydanych przez nich orzeczeń. W opinii Rzecznika mechanizm powinien m.in. umożliwiać wznowienie postępowań i uchylenie orzeczeń w sprawach rozstrzygniętych z udziałem tych sędziów i asesorów, w których wadliwość powołania danego sędziego bądź asesora wpłynęła negatywnie na wynik sprawy. Konieczne jest też respektowanie treści art. 180 ust. 2 Konstytucji, z którego wynika, że sędzia może być złożony z urzędu lub przeniesiony na inne stanowisko wbrew swojej woli wyłącznie na mocy orzeczenia sądu, opartego na przepisie ustawy.

Rada Społeczna do poprawy

Zdecydowanie krytycznie RPO odnosi się do uregulowań kompetencji Rady Społecznej przy KRS, mającej sprawować kontrolę procesu nominacyjnego sędziów. Zdaniem Rzecznika istnieje wysokie ryzyko marginalizacji Rady Społecznej przy KRS już na samym początku jej działalności. W tym zakresie w opinii RPO czytamy, że projekt przyznaje Radzie Społecznej kompetencję do wydawania opinii na temat kandydatów na sędziów oraz uprawnienie członka do udziału w pracach wstępnych zespołu KRS, ale poza tym nie przyznaje jej żadnych konkretnych uprawnień umożliwiających rzetelną ocenę kandydatur. Projekt nie określa też procedury przygotowywania i wydawania opinii przez Radę Społeczną, w tym trybu informowania Rady Społecznej przez KRS o wpłynięciu zgłoszenia określonego kandydata oraz trybu udostępnienia dokumentacji dotyczącej danego kandydata.

Rada Społeczna ma się składać z 9 członków będących przedstawicielami środowisk prawniczych oraz organizacji pozarządowych.

Źródła:
- opinia RPO na temat projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (wersja z 11 stycznia 2024 r.), https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-krs-nowelizacja-projekt-ms [dostęp: 29.1.2024 r.];
- komunikat Ministerstwa Sprawiedliwości ws. projektu nowelizacji ustawy o KRS, https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/projekt-nowelizacji-ustawy-o-krajowej-radzie-sadownictwa [dostęp: 29.1.2024 r.].

___________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze