Przewidziane dla obrotu konsumenckiego ochronne unormowania prawne nie powinny być stosowane w obrocie podwójnie profesjonalnym. Niekiedy jednak ustalenie, czy umowa została zawarta w celu związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej, nastręcza trudności. Dotyczy to np. umów kredytu indeksowanego o mieszanym celu. Sąd Najwyższy dokonał analizy takiej umowy.
Wyrokiem z 26 października 2023 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powodów, będących osobami fizycznymi, od wyroku Sądu Apelacyjnego oddalającego apelację w sprawie o zapłatę przeciwko syndykowi masy upadłości banku. Istota sporu skupiała się wokół zawartej między stronami umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego.
Na początku obowiązywania umowy była ona korzystna dla powodów. Wysokość rat uiszczanych na rzecz pozwanego była niższa od rat dla tożsamego kredytu zaciągniętego w złotówkach, a w chwili zawierania umowy ten rodzaj kredytu, na jaki zdecydowali się powodowie, był jednym z najtańszych spośród wszystkich ofert na rynku. Z czasem kurs franka szwajcarskiego ulegał znacznemu podwyższeniu, co miało niekorzystny wpływ na wysokość rat. Na tej kanwie sądy poszczególnych instancji analizowały, czy doszło do naruszenia w jakikolwiek sposób zasad lojalności i słuszności kontraktowej, uczciwego obrotu i braku rażącej dysproporcji świadczeń każdej ze stron. W rezultacie zasadniczą kwestią była też ważność samej umowy.
Co istotne, w sprawie strony zawarły umowę kredytową o mieszanym celu. Część kwoty oddanej do dyspozycji powodów mogła być wykorzystana na cele osobiste (niezwiązane z działalnością gospodarczą). Ta cecha umowy miała stanowić przyczynę zastosowania do niej ochronnych przepisów prawnych, traktujących o klauzulach abuzywnych.
W rozważanej przez Sąd Najwyższy sytuacji faktycznej znaczna część udzielonego powodom kredytu została spożytkowana na cele związane z działalnością gospodarczą (kredyt prawie w całości, bo co najmniej w 96,58%, przeznaczony został na cele związane z działalnością gospodarczą). „Konsumencki” cel zawartej umowy stanowił więc jej znikomy procent, który nie był wystarczający do podważania jej charakteru związanego z działalnością gospodarczą – czytamy w uzasadnieniu omawianego rozstrzygnięcia.
Odwołując się do judykatury, w tym do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Sąd Najwyższy szeroko omówił problematykę umów o mieszanym celu i wskazał, że zawarcie umowy, która tylko w minimalnym stopniu służyła celom konsumenckim, nie może prowadzić do przyznania powodom ochrony właściwej dla konsumentów. Doprowadziło to do doniosłego wniosku, że w sprawie nie znajdowały zastosowania przepisy dotyczące niedozwolonych postanowień umownych, czyli klauzul abuzywnych (art. 385[1] i n. k.c.).
Wreszcie Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii sprzeczności z prawem lub z zasadami współżycia społecznego klauzul przeliczeniowych, odsyłających do tabel kursowych banku. Sąd wskazał za orzecznictwem, że jako sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej uznać należy postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Nie można wykluczyć, iż kryterium, na podstawie którego strona jest uprawniona do określenia wysokości świadczenia, wynika nie z treści samych oświadczeń woli stron, lecz z innych czynników, które na podstawie art. 56 k.c. współkształtują treść stosunku prawnego, tj. z zasad współżycia społecznego lub z ustalonych zwyczajów.
Z uzasadnienia wyroku SN z 26.10.2023 r., II CSKP 863/23, https://www.sn.pl:
W tym kontekście, choć sama umowa kredytowa i regulamin nie zawierały jednoznacznie sformułowanych kryteriów ustalania przez bank kursów walut, to nie można przyjąć, jakoby bank miał możliwość całkowicie dowolnego, oderwanego od jakichkolwiek obiektywnych czynników, ustalania kursów walut, które były stosowane dla dokonywania przeliczeń kredytowych. Kursy walut ustalane są przez banki komercyjne na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego. Zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego bank obowiązany jest ogłaszać w miejscu wykonywania czynności, w sposób ogólnie dostępny, stosowane kursy walutowe. Kursy te mają zastosowanie nie tylko do przeliczania należności wynikającej z kredytów indeksowanych do waluty obcej, ale do wszelkich transakcji o charakterze dwuwalutowym (m.in. płatności przy użyciu kart płatniczych w walucie obcej). Mają zatem uniwersalny charakter. Jawność tabel kursowych, wynikająca z obowiązku ustawowego, powoduje, że poszczególne banki dostosowują ustalane kursy do czynników rynkowych, umożliwiających konkurencję. (…) Nie każda zatem sytuacja, w której pozostawiono jednej ze stron umowy dookreślenie zakresu spełnienia świadczenia (a tym bardziej – terminu jego spełnienia w określonych ramach czasowych), prowadzić powinna do konstatacji, że umowa pozostaje w sprzeczności z naturą (właściwością) stosunku czy w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Do dokonania oceny umowy z tego punktu widzenia niezbędne jest dokładne zbadanie praktyki obrotu gospodarczego, w tym ustalenie, czy praktyka ta przekształciła się w ustalony zwyczaj w rozumieniu art. 56 k.c., zbadanie dotychczasowego zachowania strony określającej zakres świadczenia w podobnych relacjach, poprzedzających zawarcie badanej umowy (w szczególności pod kątem stosowania rynkowych czy odmiennych od rynkowych kryteriów), świadomości drugiej strony umowy, wynikającej m.in. z pozostawania stroną umów o podobnym charakterze.
Źródła:
-uzasadnienie wyroku SN z 26.10.2023 r., II CSKP 863/23, https://www.sn.pl;
-komunikat SN o sprawie, https://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Komunikaty_o_sprawach.aspx?ItemSID=628-b6b3e804-2752-4c7d-bcb4-7586782a1315&ListName=Komunikaty_o_sprawach [dostęp: 2.2.2024 r.].
___________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
Obrona konieczna w orzecznictwie sądowym
2023-12-13 10:00
SN zajmie się kwestią rozliczeń między byłymi konkubentami
2023-12-18 10:00
SN zmienia zdanie w sprawie zasiedzenia służebności
2023-08-16 08:00
