SN o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody

Redakcja
2024-08-08 11:25
Komentarze (0)

W postanowieniu z dnia 18 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy wyjaśnia zakres zastosowania art. 39 ustawy o ochronie zdrowia. Sprawa dotyczyła umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody.

Sąd Najwyższy odmawia przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej

Uczestnik wniósł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego oddalającego apelację skarżącego w sprawie z wniosku Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w L. o umieszczenie uczestnika w domu pomocy społecznej (dalej jako "DPS") bez jego zgody. Jako przyczyny kasacyjne mające uzasadniać przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uczestnik wskazał m.in. występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych dotyczących art. 39 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (dalej jako "u.o.z.p.").

Postanowieniem z dnia 18 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej, ponieważ przedstawione w skardze kasacyjnej kwestie jurydyczne były w przeszłości przedmiotem jego wypowiedzi. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy jednak obszernie odniósł się do pytań prawnych. Jedno z nich dotyczyło tego, czy przepisy art. 39 ust. 1 i 3 u.o.z.p. regulują dwa osobne tryby prowadzenia postępowania w sprawie umieszczenia w DPS, stosowane w zależności od tego, czy osoba, której postępowanie dotyczy, jest, czy też nie jest w stanie wyrazić zgodę, o której mowa w art. 3 pkt 4 u.o.z.p., czy też przepisy te powinny być stosowane łącznie, a brak możliwości wyrażenia zgody przez osobę, której postępowanie dotyczy, stanowi konieczną przesłankę orzeczenia o umieszczeniu danej osoby w DPS bez jej zgody.

Dwie odrębne sytuacje

Odnośnie do przepisów normujących przyjęcie do DPS osoby, o której mowa art. 38 ust. 1 u.o.z.p., bez zgody tej osoby, Sąd Najwyższy wskazał, że w art. 39 ust. 1 i 3 u.o.z.p. zostały unormowane dwie odrębne sytuacje rozstrzygania przez sąd opiekuńczy o umieszczeniu w DPS osoby, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego (art. 38 ust. 1 u.o.z.p.). Pierwszy z tych przypadków, uregulowany w art. 39 ust. 1 u.o.z.p., dotyczy osoby, która nie wyraża zgody na przyjęcie do DPS, a brak opieki zagraża jej życiu. Wariant ten obejmuje wyłącznie sytuacje, w których dana osoba jest zdolna do wyrażenia zgody rozumianej w sposób zdefiniowany w art. 3 pkt 4 u.o.z.p.

Art. 39
1. Jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody.
(…)

Drugi przypadek, ujęty w art. 39 ust. 3 u.o.z.p., odnosi się natomiast do osób, które wymagają skierowania do DPS ze względu na swój stan psychiczny, lecz nie są zdolne do wyrażenia na to zgody. Niezdolność do wyrażenia zgody oznacza, że dana osoba nie jest w stanie w prawnie relewantny sposób wyrazić swej woli w sprawie przyjęcia do DPS – w którymkolwiek kierunku: wyrażenia albo odmowy zgody.

Art. 39
(…)
3. Jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.

W przypadku uznania, że uczestnik nie jest zdolny do wyrażenia zgody na przyjęcie do DPS, orzeczenie powinno zatem zapaść nie na podstawie art. 39 ust. 1 u.o.z.p., lecz art. 39 ust. 3 u.o.z.p.

Umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody

Stwierdzenie podstawy prawnej orzekania wpływa na określenie przesłanek rozstrzygnięcia o umieszczeniu osoby w DPS. Jeśli, mimo dysponowania wspomnianą wyżej zdolnością, osoba nie wyraża (lub wprost odmawia) zgody na przyjęcie do DPS, to uwzględnienie wniosku przez sąd opiekuńczy będzie możliwe tylko wówczas, gdy brak opieki zagraża życiu tej osoby (stosownie do art. 39 ust. 1 u.o.z.p.). Orzeczenie uwzględniające wniosek zwykle będzie więc w istocie prowadziło do swoistego przełamania odmiennej woli uczestnika postępowania. Z kolei jeśli uczestnik jest niezdolny do wyrażenia zgody, to można w pewnym uproszczeniu stwierdzić, że sąd opiekuńczy podejmuje decyzję za niego, gdyż on sam nie jest w stanie takiej woli wyrazić.

Przejaw niesienia pomocy potrzebującemu człowiekowi

Postawienie w art. 39 ust. 1 u.o.z.p. daleko idącego wymagania, aby brak opieki zagrażał życiu osoby, której dotyczy wniosek o przyjęcie do DPS, jest uzasadnione z tej przyczyny, że przyjęcie do DPS bez zgody (a w istocie najczęściej – niezgodnie z wolą) danej osoby stanowi istotną ingerencję w sferę jej życia prywatnego, następującą wbrew własnej, autonomicznej decyzji. Na poziomie normatywnym możliwość takiej ingerencji jest tłumaczona racjami o fundamentalnym znaczeniu. Przyjęcie do DPS jest wówczas uznawane za przejaw niesienia pomocy potrzebującemu jej człowiekowi, w sytuacji zagrożenia jego życia.

Wskazane wyżej względy, w tym motywacja inspirowana dążeniem do zapewnienia osobie pomocy w sytuacji zagrożenia życia, nie mogą jednak, jak podkreśla Sąd Najwyższy, usuwać z pola widzenia potrzeby poszanowania podstawowej wartości, jaką jest godność osobowa człowieka. Godność osobowa jest wartością wieloaspektową, niewyczerpującą się w zapewnieniu człowiekowi honorowania podejmowanych przez niego decyzji. Trudno np. przyjąć, by o poszanowaniu godności człowieka świadczyło pozostawienie go bez koniecznej opieki, w bardzo złych warunkach mieszkaniowych oraz bez zapewnienia pożywienia odpowiedniego do rodzaju schorzeń somatycznych - czytamy w uzasadnieniu omawianego orzeczenia.

Źródło:
Postanowienie SN z dnia 18 lipca 2024 r., I CSK 1677/24, https://www.sn.pl.

___________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze