Źródło grafiki: https://pixabay.com/illustrations/law-foreclosure-gavel-justice-7157626/
Co bada sąd, oceniając umowę kredytu w kontekście klauzul niedozwolonych w rozumieniu art. 385[1] 1 zd. 1 k.c.? Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości.
Wyrokiem z 6 grudnia 2024 r. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną w sprawie, w której powodowie (osoby fizyczne) żądały od pozwanego banku m.in. zapłaty kwot stanowiących równowartość wszystkich rat spłacanego przez powodów tzw. kredytu frankowego. W sprawie zgłoszono także żądanie ewentualne. Przedmiotem sporu był kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej: franka szwajcarskiego, a powodowie podnosili m.in., że zawarta przez strony umowa kredytu jest nieważna, co uzasadnia zwrot wszystkich kwot uiszczonych, jako nienależnego świadczenia.
W sprawie poczyniono ustalenia co do treści umowy kredytu, w tym dotyczące zawartego w tym kontrakcie mechanizmu przeliczeń związanych z indeksacją kredytu do waluty obcej. Przeliczenia te następować miały zgodnie z tabelą kursową banku. Sposób konstrukcji tej tabeli odpowiednie postanowienia umowy określały w ten sposób, że kurs kupna danej waluty ustalano na podstawie średniego kursu Narodowego Banku Polskiego pomniejszonego o marżę kupna, a kurs sprzedaży – na podstawie kursu średniego NBP powiększonego o marżę sprzedaży. Powodowie mieli spłacać raty kredytu w walucie polskiej, przy czym przeliczenia na walutę indeksacji (CHF) następować miały zgodnie z opisanym wyżej mechanizmem – po kursie sprzedaży.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo główne w całości, a powództwo ewentualne uwzględnił jedynie w nieznacznej części. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił apelację powodów. Podstawą takiego orzeczenia było przyjęcie oceny, że choć umowa kredytu, w części dotyczącej mechanizmu indeksacji, zawierała postanowienia niedozwolone, to sankcją z art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. dotknięte były tylko postanowienia umowne przewidujące powiększanie kursu NBP o marżę banku. Kontrakt nie przewidywał bowiem kryteriów ustalania wysokości tej marży. Jednocześnie uznano, że umowa w pozostałym zakresie nadal wiąże strony, wobec czego żądanie powodów podlegało uwzględnieniu jedynie co do równowartości uiszczonych przez nich na rzecz banku marż (spreadów) walutowych.
Warto dodać., że zagadnienie relacji art. 58 § 1 i 2 k.c. oraz art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. było już przedmiotem wypowiedzi orzecznictwa. Wypada zatem jedynie przypomnieć, że za sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są uznawane postanowienia, zgodnie z którymi kredytodawca staje się upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są jednak bezwzględnie nieważne, lecz – stosownie do art. 385[1] k.c. – nie wiążą konsumenta (zob. uchwała SN z 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22, OSNC 2022, nr 11, poz. 109). Szczególna sankcja wynikająca z art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. wyprzedza w takich wypadkach sankcję nieważności czynności prawnej, która wynikałaby z art. 58 § 1 w zw. z art. 353[1] k.c., ewentualnie z art. 58 § 2 k.c., ze względu na przyznanie jednej ze stron możliwości dowolnego kształtowania zakresu zobowiązań kontrahenta.
W uzasadnieniu wyroku oddalającego skargę kasacyjną powodów SN stwierdził, że ocena sprawy sprowadzała się do zbadania, czy – zgodnie z założeniem obu Sądów orzekających w toku instancji – przedmiotem oceny z perspektywy art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. mogą być tylko te fragmenty umowy kredytu, które przewidywały powiększenie/pomniejszenie kursu NBP o marżę banku. Za istotne uznano przy tym to, że użyty w art. 385[1] § 1 zd. 1 k.c. termin „postanowienia umowy" nie może być pojmowany jako równoznaczny z wyodrębnioną graficznie jednostką redakcyjną tekstu kontraktu albo ze zdaniem w sensie gramatycznym. Przeciwnie, przedmiotem badania na podstawie przywołanego przepisu jest mający samodzielne znaczenie normotwórcze fragment umowy – niezależnie od tego, czy stanowi on wyodrębnioną graficznie i gramatycznie całość, czy fragment większej jednostki redakcyjnej (np. paragrafu, punktu lub zdania), albo daje się wywieść w drodze wykładni z szeregu wyodrębnionych elementów lub zdań.
Sąd Najwyższy podkreślił również, że wzorzec umowy, taki jak zastosowany w sprawie przez strony, był już przedmiotem licznych wypowiedzi orzecznictwa. Przychylił się przy tym do poglądu, że postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie tego postanowienia. Podstawą do przyjęcia takiego poglądu była konstatacja o samodzielnym względem odwołania się przez strony do kursu NBP charakterze spreadów walutowych. Marże walutowe pełnią bowiem samodzielną funkcję ekonomiczną (stanowią źródło zysku banku) i nie są immanentnie związane z mechanizmem indeksacji kredytu. Ostatecznie zatem, dzięki wskazaniu w umowie na obiektywne źródło danych potrzebnych do funkcjonowaniu mechanizmu przeliczeń walutowych w postaci kursów średnich NBP, umowa mogła dalej wiązać strony po wyeliminowaniu z niej postanowień uznanych za niedozwolone.
W uzasadnieniu orzeczenia podkreślono również, że usunięcie postanowień odnoszących się do marż banku nie oznacza zmiany nieuczciwego warunku, w szczególności zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego innym postanowieniem. Przeciwnie, działanie Sądów obu instancji uzasadnione było prawidłową oceną o tym, że klauzule wiążące sporny kredyt z walutą obcą (po kursach NBP) były odrębne względem uznanych za niedozwolone postanowień, które pozwalały bankowi na doliczanie do wspomnianych kursów niesprecyzowanej bliżej marży. Odwołano się przy tym do wykładni prawa Unii Europejskiej dokonanej w wyroku TSUE z 29 kwietnia 2021 r., C-19/20, I.W. i R.W. przeciwko Bankowi BPH S.A., w którym dopuszczono indywidualną kontrolę elementów redakcyjnych umowy mających samoistne znaczenie oraz wyeliminowanie – w miejsce całej jednostki redakcyjnej – jedynie takiej jej części, która z jednej strony ma samodzielne znaczenie, a z drugiej – spełnia kryteria uznania jej za niedozwoloną.
Źródło:
Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2024 r. z uzasadnieniem (sygn. akt II CSKP 132/23).
___________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie
SN o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody
2024-08-08 11:25
SN ocenił, czy można zasiedzieć las państwowy
2023-06-28 19:00
SN rozstrzygnął sprawę lichwiarskiej pożyczki
2022-09-15 13:00
TK ocenił obowiązek szczepień ochronnych
2023-05-09 12:45
SN: Żądanie miarkowania kary umownej to prawo podmiotowe
2023-03-17 09:00
TK orzekł w sprawie zwrotu kosztów wynagrodzenia obrońcy
2023-10-05 12:00
SN ocenił przesłanki rozwiązania umowy o użytkowanie wieczyste
2023-06-10 08:00
