Sąd Najwyższy wskazał, że wyniki wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej art. 43 par. 2 k.r.o. nie wykluczają uznania winy rozkładu pożycia za powód przemawiający za ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków.
Sednem sporu analizowanego przez Sąd Najwyższy była kwestia ustalenia nierównych udziałów uczestników w majątku wspólnym. Ich majątek w przeważającej części (około 95%) pochodził z umownego rozszerzenia ustawowej wspólności małżeńskiej o gospodarstwo rolne, które skarżący otrzymał w darowiźnie od rodziców przed zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawczynią. Po siedmiu latach małżeństwa małżonkowie dokonali umownego rozszerzenia małżeńskiej wspólności majątkowej, po czym rozstali się z powodu niewierności małżeńskiej wnioskodawczyni. W związku z powyższym uczestnik zgłosił żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Z uzasadnienia postanowienia SN z 16.11.2023 r., II CSKP 1401/22, https://www.sn.pl:
"(…) do ustania małżeństwa wskutek rozwodu, a w konsekwencji do konieczności rozliczeń składających się na podział majątku wspólnego doszło w efekcie zachowania wnioskodawczyni, w tym niewierności małżeńskiej, po której nastąpiło opuszczenie rodziny. Zachowanie to ujawniło się przy tym w krótkim, kilkumiesięcznym okresie po włączeniu do majątku wspólnego jedynych rzeczywiście istotnych składników. Powiększony w ten sposób majątek wspólny nie mógł jednak realizować swojej funkcji w postaci stworzenia fundamentu dla funkcjonowania rodziny i zabezpieczenia jej potrzeb, gdyż nastąpiła najpierw separacja faktyczna małżonków, a następnie orzeczenie rozwodu w sprawie z powództwa skarżącej."
Sąd Rejonowy ustalił, że udziały uczestników w majątku wspólnym są równe, oddalił wniosek uczestnika o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Ponadto ustalił, że w skład tego majątku wchodzi gospodarstwo rolne oraz szereg wymienionych w treści postanowienia ruchomości i wskazał wartość tych przedmiotów. Sąd dokonał podziału majątku w ten sposób, że wszystkie jego składniki przyznał na własność uczestnika, zasądził od uczestniczka na rzecz wnioskodawczyni odpowiednią kwotę tytułem spłaty, rozłożył tę spłatę na raty i zabezpieczył roszczenie wnioskodawczyni przez ustanowienie hipoteki, oddalił wniosek uczestnika o zasądzenie od wnioskodawczyni zwrotu nakładów poniesionych przez niego z majątku osobistego na majątek wspólny.
W postępowaniu drugiej instancji Sąd Okręgowy stwierdził, że to uczestnik podjął decyzję o rozszerzeniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Wiedział przy tym jakie konsekwencje niesie ta czynność, a umowę z małżonką zawarł po siedmiu latach małżeństwa, znając jej postawę względem obowiązków małżeńskich. W ocenie Sądu Okręgowego okoliczność, że około 95% masy objętej wspólnością pochodziło z majątku osobistego uczestnika nie oznacza, że wnioskodawczyni nie przyczyniła się do powstania tego składnika majątku wspólnego. Wartość nieruchomości jest bowiem niewątpliwie wyższa niż w chwili darowizny, co wynika zarówno z upływu czasu, jak i z poczynionych w trakcie małżeństwa nakładów, finansowanych częściowo przez rodziców wnioskodawczyni. Nadto wnioskodawczyni także na miarę możliwości pracowała zawodowo oraz zajmowała się wspólnym dzieckiem.
Sąd Okręgowy ocenił, że w sprawie nie wystąpiły kumulatywnie obie przesłanki określone w art. 43 § 2 k.r.o. Nie wykazano, by wnioskodawczyni nie przyczyniała się do powstania majątku wspólnego małżonków lub przyczyniła się do tego w mniejszym stopniu, niż to wynikało z jej możliwości. Nadto, jak podkreślił Sąd, wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie stanowi przesłanki pozbawienia drugiego małżonka w całości lub w części udziału w majątku wspólnym. Przy stosowaniu omawianej instytucji znaczenie ma nie wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego, lecz wina odnoszona do nieprzyczyniania się lub przyczyniania się w mniejszym stopniu do powstania majątku wspólnego niż to wynika z możliwości małżonka.
Uczestnik wniósł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu drugiej instancji, zarzucając naruszenie art. 43 § 2 k.r.o. przez jego błędną wykładnię oraz nieprawidłowe niezastosowanie. W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawczyni wniosła o oddalenie tej skargi. Poniżej prezentujemy omawiany przepis.
"Art. 43 § 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
§ 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
§ 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym."
Sąd Najwyższy zaznaczył w uzasadnieniu postanowienia, że w art. 43 § 1 k.r.o została wyrażona zasada, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Odstępstwo od tej zasady przewidziano w art. 43 § 2 zd. 1 k.r.o., stanowiącym, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Zaznaczył, że Sąd Okręgowy dokonał wykładni tego przepisu stwierdzając, że istnieją dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne "ważne powody" nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym "ważne powody".
W ocenie Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy niezasadnie przyjął założenie o równorzędności obu tych elementów. Z wykładni przywołanego przepisu wynika bowiem, że badanie tych czynników następuje sekwencyjnie, to znaczy najpierw dokonywana jest ocena, czy zaistniały "ważne powody", a jeśli ocena ta wypadnie pozytywnie, to sąd, na żądanie każdego z małżonków będące przejawem wykonania uprawnienia kształtującego sensu largo, określa wielkość udziałów z pominięciem normatywnie wprowadzonej zasady równości. W ramach badania podstaw zastosowania art. 43 § 2 zd. 1 k.r.o. oba te etapy analizy powinny być traktowane jako odrębne, tzn. mające swój własny przedmiot, a ponadto następujące po sobie w określonym porządku.
Sąd Najwyższy wskazał, że wyniki wykładni językowej i systemowej art. 43 § 2 zd. 1 k.r.o. nie wykluczają uznania winy rozkładu pożycia za ważny powód w rozumieniu tego przepisu. Na rzecz uwzględnienia czynnika winy przemawia również zastosowanie dyrektyw funkcjonalnej interpretacji tego przepisu. Służący wzmocnieniu rodziny reżim majątkowy wprowadza profity, których beneficjentem, w razie podziału majątku wspólnego, staje się małżonek także nieprzyczyniający się lub przyczyniający się w realnie mniejszym stopniu do powstania majątku wspólnego. Rozwiązanie takie, jak kontynuuje Sąd Najwyższy, zasadniczo odpowiadające również poczuciu sprawiedliwości, ma na celu rozwój i trwałość małżeństwa oraz rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli. W niektórych przypadkach mogłoby ono jednak okazać się nieaprobowalne społecznie, gdyż prowadziłoby do jawnie niesprawiedliwych skutków. W razie pominięcia w ocenie "ważnych powodów" czynnika winy rozkładu pożycia, w istocie dochodziłoby do sytuacji, w których małżonek niewinny, oprócz dolegliwych następstw osobistych i społecznych rozwodu, byłby także narażony na realne, dotkliwe konsekwencje podziału majątku zgodnie z zasadą równości udziałów. Przeczyłoby to dostrzeżonej na tle wykładni art. 43 § 2 k.r.o. potrzebie uwzględnienia etycznego wymiaru "ważnych powodów", obligującego do rozważenia, czy za odstąpieniem od tej zasady przemawiają także czynniki słusznościowe.
Źródło:
-postanowienie SN z 16.11.2023 r., II CSKP 1401/22, https://www.sn.pl.
___________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
SN orzekł, czy wniesienie pisma przez e-PUAP wywoła skutek procesowy
2023-06-05 09:00
Pozbawienie praw publicznych w orzecznictwie sądowym
2024-04-15 22:25
SN: Ogłoszenie upadłości nie tamuje skargi pauliańskiej wierzyciela
2023-06-24 10:24
SN: Protest wyborczy można złożyć po ogłoszeniu wyników wyborów
2023-08-26 08:30
TK rozpozna skargę w sprawie zmiany granic gmin przez rząd
2023-03-22 09:00
